Na czym polega umorzenie absorpcyjne?

Tak zwane umorzenie absorpcyjne można zaliczyć do ustawowych wyjątków od zasady legalizmu ścigania. Stanowi ono odrębną podstawę umorzenia postępowania. Sens umorzenia absorpcyjnego opiera się na założeniu, iż nie jest celowe prowadzenie postępowania za stosunkowo drobne przestępstwo przeciwko sprawcy, którego skazano już za inne, poważniejsze przestępstwo. Jakie przesłanki muszą zostać spełnione, aby móc mówić o umorzeniu absorpcyjnym?

Niecelowość postępowania

Zgodnie z art. 11 § 1 ustawy Kodeks postępowania karnego (dalej jako „kpk”) postępowanie w sprawie o występek, zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5, można umorzyć, jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo, a interes pokrzywdzonego temu się nie sprzeciwia. Jest to tzw. umorzenie absorpcyjne. Istotą tej instytucji jest możliwość umorzenia postępowania ze względu na stwierdzenie niecelowości jego prowadzenia. Wynika to z uprzedniej już karalności sprawcy, w sytuacji gdy ściganie jest prawnie dopuszczalne i faktycznie zasadne.

Odrębna podstawa umorzenia postępowania

Umorzenie absorpcyjne stanowi odrębną od uregulowanych w art. 17 § 1 kpk (negatywne przesłanki procesowe) i art. 322 kpk (umorzenie śledztwa) podstawę umorzenia postępowania. W pewnym sensie jednak umorzenie to jest zależne od okoliczności wskazanych w art. 17 § 1 kpk. Ujawnienie bowiem negatywnej przesłanki procesowej lub stwierdzenie niewystępowania przesłanki pozytywnej skutkuje odmową wszczęcia lub umorzeniem postępowania. Bezprzedmiotowe staje się zatem rozważanie zasadności stosowania art. 11 kpk. Podobną zależność można stwierdzić pomiędzy umorzeniem absorpcyjnym a art. 322 kpk.

W przypadku rozważania możliwości skorzystania z umorzenia absorpcyjnego należy ustalić osobę sprawcy. Co więcej, zebrany w sprawie materiał dowodowy musi wystarczyć do przedstawienia zarzutów i skierowania do sądu aktu oskarżenia.

Przeczytaj również:
Kiedy sąd może zastosować warunkowe umorzenie postępowania?

Zagrożenie pozbawieniem wolności nieprzekraczającym 5 lat

Dla zastosowania instytucji umorzenia absorpcyjnego niezbędne jest stwierdzenie, że czyn zagrożony jest karą pozbawienia wolności, której górna granica nie przekracza 5 lat. Wykładnia celowościowa pozwala na przyjęcie, że ustawodawca umorzeniu absorpcyjnemu chciał poddać także czyny o łagodniejszym zagrożeniu karą. Możliwe jest zatem zastosowanie art. 11 do występków zagrożonych jedynie karą grzywny czy ograniczenia wolności. Ponadto zagrożenie karą ma być przewidziane jako podstawowe w sankcji przepisu szczególnego.

Niecelowość karania lub prowadzenia postępowania

W art. 11 kpk przyjęto, iż postępowanie można umorzyć, „jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo” (tzw. przesłanka celowościowa). Chodzi więc o oczywistą niecelowość karania, a co za tym idzie – oczywistą niecelowość prowadzenia całego postępowania. Brak celowości karania ma wynikać z porównania dwóch kar – pierwszej już występującej w rzeczywistości (wynikającej z prawomocnego wyroku skazującego), oraz drugiej, hipotetycznej, mogącej zapaść w toczącym się postępowaniu. Zawsze kiedy organ procesowy w wyniku porównania stwierdzi, iż oczekiwana kara zostanie pochłonięta (zastosowanie znajdzie zasada absorpcji) lub tylko nieznacznie będzie przewyższała już istniejącą karę, wówczas należy uznać, że spełniona jest przesłanka niecelowości.

Interes pokrzywdzonego

Kolejną przesłanką niezbędną do zastosowania umorzenia absorpcyjnego jest stwierdzenie, że takiemu zakończeniu postępowania nie sprzeciwia się interes pokrzywdzonego. Przesłankę należy rozumieć szeroko. Szczególnie z uwagi na fakt, iż jednym z celów postępowania karnego ma być zabezpieczenie interesu pokrzywdzonego. Jedną z okoliczności, które mogą być wskazywane jako „sprzeczne z interesami pokrzywdzonego”, jest niemożność zasądzenia od oskarżonego na rzecz oskarżyciela posiłkowego zwrotu wydatków poniesionych z tytułu ustanowienia pełnomocnika (uchwała Sądu Najwyższego z 13 grudnia 2000 r., sygn. I KZP 42/00). Zasądzenie kosztów pomocy prawnej staje się bowiem możliwe jedynie w sytuacji, gdy nastąpi wydanie wyroku skazującego.

Zawsze wtedy, kiedy czyn nie godzi w określony podmiot (przestępstwo bez ofiar), zasadne staje się przyjęcie dopuszczalności stosowania tej instytucji.

Zawieszenie postępowania, możliwość jego wznowienia

Jeżeli kary za inne przestępstwo prawomocnie nie orzeczono, postępowanie można zawiesić. Zawieszone postępowanie należy umorzyć albo podjąć przed upływem 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie o inne przestępstwo, o którym mowa w § 1 (art. 11 § 2 kpk). W sytuacji zawieszenia postępowania czas jego trwania zależy od uzyskania prawomocności przez orzeczenie, co do którego zachodzi przypuszczenie, że będzie stanowiło przesłankę umorzenia postępowania.

Zgodnie z art. 11 § 3 kpk, postępowanie umorzone na podstawie § 1 (umorzenie absorpcyjne) można wznowić w wypadku uchylenia lub istotnej zmiany treści prawomocnego wyroku, z powodu którego zostało ono umorzone.