Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego
Dział dziewiąty kodeksu pracy poświęcono zagadnieniom zatrudniania osób młodocianych. Zgodnie z art. 190 § 1 Kodeksu pracy (dalej „k.p.”), młodocianym w rozumieniu kodeksu jest osoba, która ukończyła 16 lat, a nie przekroczyła 18 lat.
Należy pamiętać, że zgodnie z kodeksem nie można zatrudniać osoby, która nie ukończyła 16 lat (art. 190 § 2 k.p.). Po dniu 1.09.2018 r. młodocianym w rozumieniu kodeksu będzie osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat; po tej dacie nie będzie można zatrudnić osoby, która nie ukończyła 15 lat. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum, osób niemających 16 lat, które ukończyły gimnazjum, oraz osób niemających 16 lat, które nie ukończyły gimnazjum, określa odstępstwa od tych zasad.
Rozporządzenie
Zgodnie z Rozporządzeniem:
§ 1. 1. Z młodocianym, który nie ukończył gimnazjum, może być, na wniosek jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna, zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego odbywanego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy, jeżeli:
1) został on przyjęty do oddziału przysposabiającego do pracy utworzonego w gimnazjum oraz uzyskał pozytywną opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej albo
2) uzyskał zezwolenie dyrektora gimnazjum, w którego obwodzie mieszka, na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą oraz uzyskał pozytywną opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej.
2. Z młodocianym, który nie ukończył gimnazjum, spełniającym obowiązek szkolny poza szkołą, może być, po ukończeniu przez niego przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy, zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu. Przepis ust. 1 pkt 2 stosuje się odpowiednio.
§ 2. Z osobą niemającą 16 lat, która ukończyła gimnazjum, może być zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu
§ 3. Z osobą niemającą 16 lat, która nie ukończyła gimnazjum, może być zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy.
§ 4. 1. Zawarcie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego z osobą, o której mowa w § 2 i 3, jest dopuszczalne w razie:
1) wyrażenia na to zgody przez przedstawiciela ustawowego lub opiekuna tej osoby;
2) przedstawienia zaświadczenia lekarza, uprawnionego do przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników, stwierdzającego, że praca danego rodzaju nie zagraża zdrowiu tej osoby;
3) przedstawienia pozytywnej opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej.
W przypadku osoby, o której mowa w § 3, wymagane jest uzyskanie zezwolenia dyrektora gimnazjum, w którego obwodzie mieszka ta osoba, na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą.
Przeczytaj również: Umowa o pracę – wszystko, co musisz o niej wiedzieć
Do czego zobowiązują się strony umowy?
Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik młodociany zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę. Pracodawca natomiast zobowiązuje się do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.
Należy pamiętać, że, oprócz przypadków, o których mowa powyżej, wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy:
- ukończyli co najmniej gimnazjum;
- przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu (art. 191 § 1 k.p.).
Młodociany może nie posiadać kwalifikacji zawodowych. Wówczas może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego (art. 191 § 2 k.p.).
Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego – elementy konieczne
Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego musi zawierać pewne określone elementy. Taka umowa powinna określać w szczególności:
- rodzaj przygotowania zawodowego (nauka zawodu lub przyuczenie do wykonywania określonej pracy);
- czas trwania i miejsce odbywania przygotowania zawodowego;
- sposób dokształcania teoretycznego;
- wysokość wynagrodzenia (art. 195 § 1 k.p.).
Należy zauważyć, że zgodnie z treścią Rozporządzenia w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego odbywanego w formie nauki zawodu zawiera pracodawca z młodocianym w terminie przyjęć kandydatów do zasadniczych szkół zawodowych. Natomiast jeżeli młodociany nie dokształca się w zasadniczej szkole zawodowej, umowę o pracę można zawrzeć w innym terminie (§ 5 Rozporządzenia).
Kodeks pracy wymaga od pracodawcy zatrudniającego pracowników młodocianych prowadzenia ewidencji takich pracowników (art. 193 k.p.). Pracodawca musi również zapewnić młodocianym pracownikom opiekę i pomoc, niezbędną dla ich przystosowania się do właściwego wykonywania pracy.
Prawo do urlopu
Młodocianym pracownikom również przysługuje prawo do urlopu. Kodeks pracy przewiduje inne regulacje dotyczące urlopów wypoczynkowych udzielanych pracownikom młodocianym. Stanowi o tym art. 205 k.p. Młodociany uzyskuje z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pierwszej pracy prawo do urlopu w wymiarze 12 dni roboczych. Natomiast z upływem roku pracy młodociany uzyskuje prawo do urlopu w wymiarze 26 dni roboczych. Jednakże w roku kalendarzowym, w którym ukończy 18 lat, ma prawo do urlopu w wymiarze 20 dni roboczych. Będzie tak, jeżeli prawo do urlopu uzyskał przed ukończeniem 18 lat.
Młodocianemu uczęszczającemu do szkoły należy udzielić urlopu w okresie ferii szkolnych. Młodocianemu, który nie nabył prawa do urlopu, o którym mowa powyżej, pracodawca może, na jego wniosek, udzielić zaliczkowo urlopu w okresie ferii szkolnych. Należy również pamiętać, że obowiązkiem pracodawcy jest udzielenie uczniowi szkoły dla pracujących, w okresie ferii szkolnych, urlopu bezpłatnego w wymiarze nieprzekraczającym łącznie z urlopem wypoczynkowym 2 miesięcy. Okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Sprawy dotyczące urlopu wypoczynkowego mogą nie być uregulowane odrębnie w stosunku do młodocianych pracowników. W takiej sytuacji stosuje się przepisy działu siódmego kodeksu pracy – urlopy pracownicze.
Wykaz prac wzbronionych młodocianym
Należy zwrócić uwagę na Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac. Rozporządzenie to zawiera wykaz prac wzbronionych młodocianym. Zaliczono do nich m.in. prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, prace związane z produkcją, sprzedażą, reklamą i konsumpcją wyrobów alkoholowych, produkcją, sprzedażą i reklamą wyrobów tytoniowych, prace związane z ubojem zwierząt, a także prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych. W Rozporządzeniu można znaleźć również wykaz rodzajów prac, przy których istnieje możliwość zatrudniania młodocianych pracowników, jeżeli jest to niezbędne do odbycia przygotowania zawodowego. W tym przypadku zatrudnianie młodocianych nie może mieć jednak charakteru pracy stałej. Ma natomiast ograniczać się do zaznajamiania młodocianych z czynnościami podstawowymi, niezbędnymi do odbycia przygotowania zawodowego (§ 3 Rozporządzenia).
Forma umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego
Umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego z młodocianym zawiera się na piśmie. Formę zawarcia umowy określono w § 3 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania. Zgodnie z § 3a tego Rozporządzenia, o zawarciu takiej umowy pracodawca zawiadamia wójta (burmistrza, prezydenta miasta) właściwego ze względu na miejsce zamieszkania młodocianego. W przypadku pracodawcy będącego rzemieślnikiem zawiadamia się również izbę rzemieślniczą właściwą ze względu na siedzibę rzemieślnika.
Wypowiedzenie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego
Kodeks pracy przewiduje możliwość rozwiązania za wypowiedzeniem umowy o pracę zawartej w celu przygotowania zawodowego. Tylko jednak w przewidzianych w nim przypadkach:
- niewypełniania przez młodocianego obowiązków wynikających z umowy o pracę lub obowiązku dokształcenia się, pomimo stosowania wobec niego środków wychowawczych;
- ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;
- reorganizacji zakładu pracy uniemożliwiającej kontynuowanie przygotowania zawodowego;
- stwierdzenia nieprzydatności młodocianego do pracy, w zakresie której odbywa przygotowanie zawodowe.
Do wypowiadania umów zawartych w celu przygotowania zawodowego znajduje zastosowanie art. 36 § 1 k.p. Zgodnie z nim okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony zależy od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy. Wynosi on:
- 2 tygodnie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 6 miesięcy;
- 1 miesiąc, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 6 miesięcy;
- 3 miesiące, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 3 lata.