Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy - omówienie przepisów

Dnia 12 marca 2022 roku weszła w życie ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego Państwa. Jej przepisy przewidują wiele rodzajów wsparcia oraz legislacyjnych ułatwień, przygotowanych z myślą o osobach uciekających przed wojną. W niniejszym artykule omówione zostaną najważniejsze regulacje dotyczące sytuacji obywateli Ukrainy poszukujących schronienia w Polsce.

Uwaga na fałszywe informacje mające zniechęcić do pomocy obywatelom Ukrainy

Przed przejściem do omówienia regulacji mających na celu pomoc obywatelom Ukrainy, którzy szukają w Polsce schronienia przed wojną spowodowaną napaścią Rosji na ich kraj, należy zwrócić uwagę na poważny problem - gigantyczną falę dezinformacji związaną z wojną. Często ma ona charakter prorosyjski, a jej zadaniem jest wzbudzenie niechęci w Polakach do pomocy uchodźcom z Ukrainy.W odpowiedzi na najczęściej powtarzane kłamstwa, należy podkreślić, że:

• nie istnieje zasada pierwszeństwa przyjmowania pacjentów z Ukrainy;
• rodziny uciekające z Ukrainy nie dostają wsparcia w wysokości 40 złotych dziennie na osobę, mogą otrzymać je wyłącznie mieszkańcy Polski, udzielający schronienia uchodźcom;
• uchodźcom nie są przekazywane mieszkania komunalne, a punkty noclegowe przygotowywane przez różne instytucje to jedynie rozwiązanie tymczasowe;
• niemożliwym jest, aby przyznano nadany wcześniej numer PESEL obywatelowi Ukrainy.

Należy weryfikować otrzymywane informacje w oparciu o sprawdzone źródła i nie powtarzać podejrzanych komunikatów. W przeciwnym wypadku można nieświadomie przyczynić się do napędzania propagandowych działań, których celem jest destabilizacja porządku społecznego.

Kogo dotyczą przepisy ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy?

Sama pełna nazwa omawianego aktu prawnego - ustawa z dnia 12 marca 2022 roku o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa - jasno wskazuje komu dedykowane są omawiane przepisy. W dalszej treści będzie ona określana jako "Ustawa".

Zgodnie z art. 1 Ustawy, jej treść dotyczy obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium rzeczpospolitej Polskiej bezpośrednio z terytorium Ukrainy, zaś przekroczenie granicy nastąpiło w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium Ukrainy.

W art. 2 ustawodawca wskazał konkretnie, że chodzi o wyżej wskazane osoby, przekraczające granicę nie wcześniej niż w dniu 24 lutego 2022 roku, kiedy to faktycznie owe działania wojenne się rozpoczęły.

Przepisy Ustawy nie dotyczą więc obywateli Ukrainy, których pobyt w Polsce rozpoczął się przed dniem 24 lutego 2022 roku. Należy jednak zaznaczyć, że te osoby mogą ubiegać się o przyznanie im ochrony międzynarodowej. Status uchodźcy może zostać nadany cudzoziemcom, którzy przebywają na terytorium Polski od dłuższego czasu. Warunkiem jego nadania jest wykazanie, że powrót do ojczyzny wiąże się z zagrożeniem życia lub zdrowia.

Jak uciekający przed wojną obywatele Ukrainy legalizują swój pobyt w Polsce?

Nowe przepisy znaczne upraszczają procedurę legalizacji pobytu obywateli Ukrainy w Polsce, jednak nie zwalniają ich od formalnej rejestracji. Każda osoba przekraczająca polską granicę powinna zarejestrować się u komendanta placówki Straży Granicznej. Dzieje się to na wniosek obywatela Ukrainy. Jeżeli nie spełniono tego obowiązku od razu po przekroczeniu granicy, można zrobić to w ciągu 60 dni liczonych od dnia wjazdu.Obywatel Ukrainy, spełanijący przesłanki wynikające z art. 1 i 2 Ustawy jest osobą, której pobyt uznawany jest za legalny w okresie 18 miesięcy liczonych od dnia 24 lutego 2022 roku.W przyszłości Rada Ministrów wyda rozporządzenie, które określi datę stanowiącą ostatni dzień okresu uproszczonej legalizacji pobytu obywateli Ukrainy w Polsce.

Numer PESEL dla Ukraińców - jak go uzyskać?

Zgodnie z art. 4 Ustawy, każdy obywatel Ukrainy, którego pobyt uznaje się za legalny na podstawie art. 2 ust. 1 może otrzymać numer PESEL. W tym celu należy złożyć odpowiedni wniosek w dowolnym organie wykonawczym gminy. Takim organem jest wójt, burmistrz albo prezydent miasta.Własnoręcznie podpisany wniosek należy złożyć osobiście. Przy okazji złożenia dokumentu, zostaną również pobrane odciski palców wnioskującego. W celu prawidłowej weryfikacji danych należy zabrać ze sobą dokument umożliwiający ustalenie tożsamości.Wzór wniosku powinien znajdować się w każdym urzędzie gminy. Warto pamiętać, iż zgodnie z art. 5 Ustawy organy gminy mogą zapewnić obywatelom Ukrainy możliwość nieodpłatnego wykonania fotografii wymaganej do wniosku. W innych przypadkach powinny przynajmniej wytłumaczyć jakiego rodzaju fotografie będą wymagane.

Profil zaufany ePUAP i podpis elektroniczny dla obywateli Ukrainy

Profil zaufany to bezpłatne narzędzie, które przydaje się w licznych sytuacjach. Posiadanie profilu zaufanego znacznie ułatwia komunikację z organami państwa oraz dokonywanie czynności prawnych na odległość. Przy jego użyciu można:

• potwierdzić swoją tożsamość w systemach elektronicznej administracji,
• podpisać dokument podpisem zaufanym.

Profil zaufany może założyć każdy, kto ma numer PESEL oraz pełną lub ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Zgodnie z art. 9 Ustawy, każdy obywatel Ukrainy składający wniosek o nadanie numeru PESEL może także uzyskać profil zaufany. By to zrobić wystarczy adres e-mail i kontaktowy numer telefonu.

Profil zaufania jest ważny przez 3 lata od jego założenia. Po upływie tego okresu możliwe jest przedłużenie jego ważności na kolejne 3 lata.

Aplikacja mObywatel dla obywateli Ukrainy

Każdy obywatel Ukrainy przebywający w Polsce na podstawie omawianego aktu prawnego, ma możliwość rejestracji w aplikacji mobilnej mObywatel. Dzięki niej można, na podstawie art. 10 Ustawy:

• pobierać, przechowywać i prezentować dokument elektroniczny potwierdzający numer PESEL, a także inne aktualne dane powiązane z tożsamością używacza;
• uzyskać dostęp do usług online obsługiwanych przy użyciu aplikacji mObywatel;
• potwierdzić swój udział w usługach świadczonych na rzecz użytkownika aplikacji mObywatel w określonym miejscu i czasie;
• wykorzystywać aplikację mObywatel w celu przekazywania danych w ramach usług świadczonych na rzecz użytkownika tej aplikacji.

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy a inne uprawnienia pobytowe dla cudzoziemców

Zgodnie z art. 11 ust. 1 Ustawy wszelkie uprawnienia wynikające z jej przepisów są niezależne od innych uprawnień związanych z wjazdem i pobytem na terenie Rzeczpospolitej Polskiej.

Czy obywatel Ukrainy korzystający z ochrony może wyjechać z Polski?

Oczywiście każdy obywatel Ukrainy korzystający z ochrony gwarantowanej przepisami Ustawy może wyjeżdżać do innych krajów. Należy jednak zaznaczyć, że w myśl art. 11 ust. 2 Ustawy jego wyjazd z terytorium Polski na okres powyżej jednego miesiąca pozbawia go uprawnień wynikających z jej przepisów. W tym uprawnienia do legalnego pobytu na terenie Polski.

Pomoc socjalna dla obywateli Ukrainy

W art. 12 Ustawy ustawodawca określił zasady udzielania obywatelom Ukrainy pomocy socjalnej. Wynika z nich, iż wojewoda - koordynując działania organów władzy publicznej oraz organizacji pozarządowych i przedsiębiorców - może zapewnić odpowiednią pomoc polegającą na zapewnieniu:

• zakwaterowania;
• całodziennego wyżywienia zbiorowego;
• środków czystości oraz higieny osobistej oraz innych produktów;
• transportu do miejsc zakwaterowania;
• transportu do miejsc kształcenia (art. 52 Ustawy);
• finansowania przejazdów środkami transportu publicznego;
• finansowania specjalistycznego transportu przeznaczonego dla osób z niepełnosprawnością.

Zakres wyżej wymienionej pomocy określa się w odpowiedniej uchwale. Formy i tryb udzielania pomocy określi właściwy organ wykonawczy danej jednostki samorządu terytorialnego lub związku metropolitalnego. Warto w tym celu śledzić strony internetowe urzędów gminnych i miejskich.

Dofinansowanie dla osób, które przyjęły obywateli Ukrainy

Zgodnie z art. 13 Ustawy, każda z osób fizycznych, lub też inny podmiot będący w posiadaniu gospodarstwa domowego mogący zapewnić obywatelom Ukrainy zakwaterowanie i wyżywienie, może otrzymać świadczenie pieniężne. Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 15 marca w tej sprawie, wysokość świadczenia wynosi 40 złotych za każdy dzień pomocy obywatelowi Ukrainy.

Wsparcie udzielane jest na wniosek, zaś okres odbierania świadczenia nie może trwać dłużej niż 60 dni. W szczególnie uzasadnionych przypadkach istnieje jednak możliwość jego przedłużenia.

Świadczenia pieniężne dla obywateli Ukrainy w Polsce

Sam obywatel Ukrainy - zgodnie z art. 26 Ustawy - również ma prawo do świadczeń socjalnych. Są to świadczenia:

• rodzinne;
• wychowawcze;
• z programu "Dobry Start";
• pieniężne i niepieniężne na zasadach i trybie ustawy o pomocy społecznej (art. 29 Ustawy);
• jednorazowe, pieniężne w kwocie 300 zł na osobę (art. 31);
• rodzinny kapitał opiekuńczy;
• dofinansowanie obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub posiadanie dziennego opiekuna;
• pomoc materialna dla uczniów (art. 53 Ustawy).

Zgodnie z art. 28 Ustawy, w celu zapewnienia opieki nad dziećmi w wieku do lat 3, będącymi obywatelami Ukrainy, za zgodą wójta, burmistrza lub prezydenta miasta można powołać dodatkowy żłobek lub klub dziecięcy bez wymaganych formalności.

Powyższe przydzielane jest odpowiednio na zasadach i trybie określonym w odrębnych przepisach, z wyłączeniem warunku posiadania karty pobytu z adnotacją "dostęp do rynku pracy".

Dostęp do rynku pracy dla obywateli Ukrainy. Czy można zatrudnić ich "od razu"?

Zgodnie z art. 22 Ustawy, obywatele Ukrainy, których dotyczą przepisy Ustawy, są uprawnieni do wykonywania pracy na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Obowiązek zgłoszenia zatrudnienia obywatela Ukrainy uciekającego przed wojną spoczywa na pracodawcy. Przedsiębiorca powinien powiadomić powiatowy urząd pracy właściwy ze względu na swoją siedzibę lub miejsce zamieszkania w ciągu 14 dni liczonych od dnia podjęcia pracy przez zatrudnionego.

Obywatel Ukrainy ma także prawo zarejestrować się w urzędzie pracy i zostać uznany za osobę bezrobotną lub poszukującą zatrudnienia. Wiążę się to z możliwością korzystania z przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Obywatel Ukrainy ma także możliwość rozpoczęcia i prowadzenia własnej działalności gospodarczej.

Pomoc dla małoletnich obywateli Ukrainy pozostających bez opieki dorosłych

Zgodnie z art. 25 Ustawy, do każdego małoletniego obywatela Ukrainy, przebywającego na terytorium Polski bez opieki osób dorosłych i odpowiedzialnych za niego, przypisany zostanie opiekun tymczasowy. Ma on uprawnienia do reprezentowania małoletniego i sprawowania pieczy nad jego osobą i majątkiem. We wszystkich ważniejszych sprawach dotyczących małoletniego, opiekun tymczasowy nie może podjąć samodzielnej decyzji - potrzebne jest zezwolenie sądu opiekuńczego.

Zgodnie zaś z art. 27 Ustawy sąd może powierzyć pełnienie funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenie rodzinnego domu dziecka wobec dziecka będącego obywatelem Ukrainy.

Pomoc psychologiczna dla obywateli Ukrainy

W myśl art. 32 Ustawy obywatelom Ukrainy może być zapewniona pomoc psychologiczna. Organizacja psychologa oraz miejsca spotkania spoczywa na wójcie, burmistrza lub prezydencie konkretnego miasta.

Tego rodzaju wsparcie jest całkowicie bezpłatne dla obywateli Ukrainy i finansowane jest w formie dotacji celowej z budżetu państwa.

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy - pomoc żywnościowa

Zgodnie z art. 33 Ustawy obywatelom Ukrainy przysługuje pomoc żywnościowa w ramach Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym (w dalszej treści również: "EFPNP").

Zgodnie z informacjami podanymi na stronie EFPNP "Europejski Fundusz Pomocy Najbardziej Potrzebującym (ang. Fund for European Aid to the Most Deprived – FEAD) wspiera działania krajów UE polegające na udzielaniu pomocy żywnościowej lub podstawowej pomocy materialnej tym, którzy jej najbardziej potrzebują. Pomoc ta obejmuje żywność, odzież oraz inne niezbędne przedmioty osobistego użytku. Oprócz pomocy rzeczowej, kraje UE realizują działania w zakresie włączenia społecznego, takie jak doradztwo i wsparcie ułatwiające najbiedniejszym wydostanie się z ubóstwa. Organy krajowe mogą również wspierać pomoc niematerialną dla najbardziej potrzebujących, tak by umożliwić im lepszą integrację w społeczeństwie. Fundusz pomaga najbardziej potrzebującym, zaspokajając ich najbardziej podstawowe potrzeby, co jest warunkiem wstępnym umożliwiającym im znalezienie pracy lub odbycie szkolenia".

Pomoc dla niepełnosprawnych obywateli Ukrainy

Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, na podstawie art. 34 Ustawy może przeznaczyć swoje środki na pomoc obywatelom Ukrainy. Uruchomiono specjalną infolinię z informacją o aktualnych możliwościach wsparcia, z jakiego mogą skorzystać niepełnosprawni uchodźcy z Ukrainy.

Infolinia działa przez 7 dni w tygodniu w godzinach 8:00 - 21:00, a numer telefonu, to 503 703 974. Usługa jest całkowicie bezpłatna.

Osoby niepełnosprawne, na podstawie art. 36 Ustawy, mogą także liczyć na wsparcie w postaci środków wypłacanych z Funduszu Solidarnościowego. Fundusz Solidarnościowy to państwowy fundusz celowy, którego środki przeznaczane są na wsparcie osób niepełnosprawnych. Wsparcie to ma różne wymiary: społeczne, zdrowotne, zawodowe, ale i finansowe.

Bezpłatna opieka zdrowotna dla obywateli Ukrainy

W myśl art. 37 Ustawy obywatele Ukrainy mają prawo do opieki medycznej udzielanej na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Wsparcie to obejmuje świadczenia opieki zdrowotnej na zasadach i w zakresie obejmującym ubezpieczenia zdrowotne wynikające z ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Świadczenia te udzielane są na podstawie odpowiednich umów z placówkami medycznymi (honorującymi NFZ), w tym także realizację recept.

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy a zezwolenie na pobyt czasowy

Na podstawie art. 38 Ustawy każdy z obywatel Ukrainy, którego pobyt uznano za legalny ma prawo do złożenia wniosku - zezwolenia na pobyt czasowy. Takiego zezwolenia udziela się na okres trzech lat liczonych od dnia wydania pozytywnej decyzji. Każdy wniosek należy odpowiednio uzasadnić.

Zgodnie z art. 38 ust. 4 Ustawy, takiego zezwolenia nie można wydać, gdy:

• wymagają tego względy obronności lub bezpieczeństwa państwa, lub ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego;
• obowiązuje wpis danych obywatela Ukrainy do wykazu cudzoziemców, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest niepożądany;
• obywatel Ukrainy złożył wniosek o udzielenie tego zezwolenia z uchybieniem terminu.

Termin, o którym mowa w ostatnim punkcie dotyczy sytuacji, w której obywatel Ukrainy nie złożył wniosku w okresie liczonym po upływie 9 miesięcy od dnia 24 lutego 2022 roku do końca 18 miesiąca pobytu uznawanego za legalny w świetle przepisów Ustawy.

Zgodnie z art. 39 Ustawy, obywatel Ukrainy, który uzyskał zezwolenie na pobyt czasowy na podstawie art. 38 Ustawy nie musi posiadać odrębnego zezwolenia na pracę.

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy - edukacja ukraińskich dzieci w Polsce

Na podstawie art. 50 Ustawy jednostki samorządu terytorialnego są zobowiązane do udzielenia wsparcia w zakresie realizacji dodatkowych zadań oświatowych związanych z kształceniem, wychowaniem i opieką nad dziećmi i uczniami będącymi obywatelami Ukrainy.

W tym celu, zgodnie z art. 51 Ustawy, mogą być tworzone dodatkowe lokalizacje prowadzenia zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych, podporządkowane organizacyjnie szkołom lub przedszkolom.

W celu prawidłowej realizacji powyższych zadań na stanowisko pomocy nauczyciela może być zatrudniona osoba nieposiadająca polskiego obywatelstwa, pod warunkiem, że posiada znajomość języka polskiego w mowie i piśmie w stopniu umożliwiającym pomoc uczniowi, który tego języka nie zna.

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy - stypendium i zaliczenia dla Ukraińskich studentów

Zgodnie z art. 41 ust. 10 Ustawy, ukraińscy studenci których pobyt na terytorium Polski jest uznawany za legalny zgodnie z przepisami Ustawy mają prawo ubiegać się o stypendium socjalne.

Ponadto, zgodnie z art. 45 Ustawy, na podstawie oświadczenia dotyczącego konkretnych studiów, wszystkie zdane wcześniej egzaminy, otrzymane zaliczenia lub odbyte praktyki zawodowe mogą zostać uznane na polskich uczelniach. W tym celu może zostać przeprowadzona odpowiednia weryfikacja. W przypadku stwierdzenia różnic w programach, student może zostać zobowiązany do złożenia odpowiednich egzaminów lub praktyk.

Ukraińscy lekarze, pielęgniarki i położne znajdą pracę w Polsce

Od dnia 24 lutego 2022 r. przez 18 miesięcy, każdy z obywateli Ukrainy posiadający kwalifikacje lekarza lub dentysty, może otrzymać zgodę (lub warunkowe prawo) na wykonywanie zawodu w konkretnym podmiocie leczniczym.

Stosuje się do nich odpowiednie przepisy wynikające z ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Sam zainteresowany musi pamiętać, aby w ciągu 7 dni liczonych od dnia rozpoczęcia pracy złożyć informacje na temat placówki i okresu zatrudnienia do ministra właściwego do spraw zdrowia.

To samo dotyczy pielęgniarek i położnych, z tym że osoby świadczące te profesje są objęte przepisami ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej.