Czy w każdej sprawie cywilnej można wnieść skargę kasacyjną?

Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego regulują pewne przedmiotowe ograniczenie dopuszczalności wniesienia skargi kasacyjnej. W jakich sytuacjach wniesienie skargi w sprawach cywilnych jest w takim razie niemożliwe?

Niedopuszczalność skargi kasacyjnej

Zgodnie z art. 398(2) § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1575 z późn. zm., dalej również jako „k.p.c.”) skarga kasacyjna jest niedopuszczalna w sprawach o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż pięćdziesiąt tysięcy złotych. Natomiast w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych – niższa niż dziesięć tysięcy złotych. Jednakże w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych skarga kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia w sprawach o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego.

Ponadto niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia skarga kasacyjna przysługuje także w sprawach o odszkodowanie z tytułu wyrządzenia szkody przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem. Katalog spraw, w których skarga kasacyjna przysługuje niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia, jest zamknięty (postanowienie Sądu Najwyższego z 7 grudnia 2016 r., sygn. II UZ 58/16). Wyjątków tych nie należy natomiast interpretować rozszerzająco (postanowienie Sądu Najwyższego z 12 kwietnia 2017 r., sygn. I UZ 2/17).

Prawa majątkowe i niemajątkowe; wartość przedmiotu zaskarżenia

Podstawą wyróżnienia kategorii praw majątkowych i niemajątkowych jest typowy interes, jaki one realizują. Na podstawie tego kryterium do praw majątkowych zalicza się w szczególności prawa rzeczowe, wierzytelności opiewające na świadczenia majątkowe, prawa majątkowe małżeńskie. Oprócz tego zalicza się tu także znaczną część praw kwalifikowanych jako tzw. własność intelektualna. Natomiast do praw niemajątkowych zalicza się prawa osobiste i prawa rodzinne niemajątkowe, stanowiące element stosunków między małżonkami, krewnymi, przysposobionymi i powinowatymi (postanowienie Sądu Najwyższego z 8 lutego 2018 r., sygn. II CZ 104/17).

O tym, czy przedmiotem jest spór o prawo majątkowe, decyduje interes prawny powodów oraz cel, jaki ma realizować powództwo (postanowienie Sądu Najwyższego z 28 marca 2017 r., sygn. II CZ 172/16). Jeżeli chronione dobro ma wartość ekonomiczną i bezpośrednio wpływa na sferę interesów majątkowych powoda, to sprawa ma charakter majątkowy (postanowienia Sądu Najwyższego: z 25 stycznia 2018 r., sygn. IV CZ 107/17; z 8 grudnia 2016 r., sygn. III CZ 53/16).

Z kolei wartość przedmiotu zaskarżenia oblicza się z uwzględnieniem regulacji o wartości przedmiotu sporu (art. 19 i następne k.p.c.). O dopuszczalności skargi kasacyjnej musi zaś decydować rzeczywisty przedmiot sporu. Następnie – przedmiot zaskarżenia. Dowiadujemy się tego z postanowienia Sądu Najwyższego z 20 marca 2018 r. (sygn. I UZ 71/17). Artykuł 398(2) k.p.c. ma charakter bezwzględny. Nie jest dopuszczalne dowolne, zależne wyłącznie od woli stron „oznaczenie” wartości przedmiotu zaskarżenia po to, aby uzyskać uprawnienie do wniesienia skargi kasacyjnej w sprawie, w której skarga taka jest niedopuszczalna. 

Przeczytaj również: Zwyczajne środki zaskarżenia w postępowaniu cywilnym

Inne wyłączenia możliwości wniesienia skargi kasacyjnej

Ponadto skarga kasacyjna jest niedopuszczalna także w sprawach:

• o rozwód, o separację, o alimenty, o czynsz najmu lub dzierżawy oraz o naruszenie posiadania;
• dotyczących kar porządkowych, świadectwa pracy i roszczeń z tym związanych oraz o deputaty lub ich ekwiwalent;
• rozpoznanych w postępowaniu uproszczonym (art. 398(2) § 2 k.p.c.).

Oprócz tego, zgodnie z art. 398(2) § 3 k.p.c., niedopuszczalna jest także skarga kasacyjna od wyroku ustalającego nieistnienie małżeństwa lub orzekającego unieważnienie małżeństwa, jeżeli choćby jedna ze stron po uprawomocnieniu się wyroku zawarła związek małżeński.

Oczywista bezzasadność powództwa

Zgodnie z art. 398(2) § 4 k.p.c. skarga kasacyjna jest niedopuszczalna również w sprawach, w których powództwo oddalono na podstawie art. 191(1) k.p.c., a więc jako oczywistą bezzasadność powództwa. Skargę kasacyjną wniesioną w takich sprawach pozostawia się w aktach sprawy bez żadnych dalszych czynności. To samo dotyczy pism związanych z jej wniesieniem. O pozostawieniu skargi kasacyjnej i pism związanych z jej wniesieniem zawiadamia się powoda tylko raz – przy wniesieniu pierwszego pisma.

Przepisu § 4 nie stosuje się jednak:

• gdy w wyniku uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku wydanego na podstawie art. 191(1) k.p.c. i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania została ona rozpoznana na zasadach ogólnych;
• do skargi kasacyjnej wniesionej przez podmiot, o którym mowa w art. 398(1) § 1 k.p.c. (tj. strona, Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich lub Rzecznik Praw Dziecka), inny niż powód.