Fundacja rodzinna: budowanie dziedzictwa na przyszłość – zgłęb temat w naszych artykułach!

Przejdź do artykułu

Wyłączenie ochrony pracownika w wieku przedemerytalnym

Spis treści
rozwiń spis treści

Przepis art. 40 k.p. wyłącza stosowanie zakazu wypowiedzenia umowy o pracę, o którym mowa w art. 39 k.p. niezależnie od tego, czy uzyskanie przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy nastąpiło przed, czy w okresie ochronnym.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu podaje, iż  zgodnie z art. 40 k.p., przepisu art. 39 k.p. nie stosuje się w razie uzyskania przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Prawidłowe odczytanie normy prawnej zakodowanej w art. 40 k.p. wymaga zatem odwołania się również do treści art. 39 k.p., który stanowi, że pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego,.jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. Łączne zestawienie obu wymienionych regulacji prawnych pozwala wstępnie stwierdzić, że pracodawca może wypowiedzieć umowę o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego,.jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. Pod warunkiem, że pracownik uzyskał prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

Wykładnia językowa

Wykładnia językowa nie rozwiewa jednak wątpliwości dotyczących prawidłowego rozumienia zwrotu „uzyskanie przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy”. „Uzyskanie prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy” (pracownik „uzyskał” takie prawo) może bowiem być rozumiane,.zarówno jako uzyskanie tego prawa kiedykolwiek, jak i jego uzyskanie w okresie ochronnym. Zachodzi więc konieczność posłużenia się innymi niż językowa metodami wykładni prawniczej, w szczególności wykładnią funkcjonalną (celowościową).

Należy zauważyć, że kwestia będąca przedmiotem zapytania prawnego była rozważana w piśmiennictwie prawniczym w różnych aspektach. Jeśli chodzi o problematykę ustalenia właściwej chwili „uzyskania” (nabycia) przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, która ma być miarodajna dla oceny, czy ochrona przed wypowiedzeniem umowy o pracę została wyłączona z mocy art. 40 k.p., to w literaturze przedstawiany jest także pogląd, że jeśli pracownik w trakcie trwania okresu ochronnego (poprzedzającego osiągnięcie przez niego wieku emerytalnego) stał się całkowicie niezdolny do pracy i z tego tytułu uzyskał prawo do renty, to pracodawca jest zwolniony z obowiązku przestrzegania zakazu wypowiadania umowy o pracę od chwili uzyskania przez pracownika statusu rencisty. W myśl zbliżonego stanowiska, przepis art. 39 k.p. nie ma zastosowania, gdy pracownik – na podstawie prawomocnej decyzji organu rentowego – uzyska prawo do renty,.lecz nie wcześniej niż w okresie ochronnym.

Orzecznictwo do tej pory było ubogie

W orzecznictwie Sądu Najwyższego problem postawiony w pytaniu prawnym nie był jak dotąd szczegółowo rozważany. W wyroku z dnia 18 stycznia 2012 r., II PK 149/11 Sąd Najwyższy stwierdził bowiem, że ochrona przed wypowiedzeniem umowy o pracę wynikająca z art. 39 k.p. jest wyłączona w stosunku do osoby całkowicie niezdolnej do pracy, której prawo do renty z tego tytułu zostało ustalone decyzją organu rentowego (art. 40 k.p.). W orzeczeniu tym przedstawiono więc wykładnię art. 40 k.p. w zakresie innego niż rozpatrywane zagadnienia prawnego, a mianowicie, czy „uzyskanie prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy” oznacza (tylko) spełnienie warunków uprawniających do tej renty, czy też konieczne jest ustalenie tego prawa decyzją organu rentowego.

Z innych orzeczeń Sądu Najwyższego dotyczących problematyki ochrony przedemerytalnej, które wprawdzie nie dostarczają bezpośrednio odpowiedzi na pytanie prawne Sądu Okręgowego, ale mogą stanowić wskazówkę interpretacyjną przy wykładni art. 40 k.p., można przywołać pogląd przedstawiony w uzasadnieniu uchwały z dnia 11 czerwca 1991 r., I PZP 19/91, wedle którego wykładnia celowościowa art. 39 k.p. prowadzi do wniosku, że na jego podstawie objęte ochroną są tylko takie osoby, które – będąc w zaawansowanym wieku – nie posiadają jeszcze prawa do emerytury, a w przypadku wypowiedzenia mogłyby mieć trudności w uzyskaniu innej pracy.

Art. 39 kp nie dotyczy emeryta

Skoro taki cel nie występuje w przypadku osób już pobierających emeryturę, to odpada potrzeba zapewnienia im ochrony stosunku pracy. Z tego względu zakaz wypowiadania umowy o pracę wynikający z art. 39 k.p. nie odnosi się do pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy i jednocześnie pobierającego emeryturę, bo dla oceny dopuszczalności dokonania wypowiedzenia umowy o pracę nie jest istotny jedynie wiek pracownika, ale liczy się wiek w powiązaniu z uzyskaniem prawa do emerytury. Tymczasem w przypadku osób już korzystających ze świadczenia emerytalnego nie może być mowy o uzyskaniu prawa do emerytury dopiero z osiągnięciem wieku emerytalnego (w przyszłości), bo to prawo już nabyli.

Taka wykładnia była konsekwentnie rozwijana w późniejszych orzeczeniach, w których – odwołując się do wykładni celowościowej art. 39 k.p. – Sąd Najwyższy podkreślał, że przewidziana w tym przepisie ochrona dotyczy ustawowej gwarancji trwałości zatrudnienia i pewności pozyskiwania środków utrzymania w ramach stosunku pracy w okresie przedemerytalnym (potencjalnie zmniejszonych szans na znalezienie nowego zatrudnienia), o ile kontynuowane (chronione) zatrudnienie umożliwia pracownikowi uzyskanie uprawnień emerytalnych. Z tej przyczyny ochroną tą są objęci tylko ci pracownicy zaawansowani wiekowo,.którzy jeszcze nie mają prawa do emerytury,.a w przypadku wypowiedzenia umowy o pracę mogliby mieć trudności w uzyskaniu innych źródeł utrzymania,.jak również w nabyciu uprawnień emerytalnych (z racji niewykazania minimalnego stażu ubezpieczeniowego).

Ochrona w wieku „przedemerytalnym” jest jednorazowa

Równocześnie z art. 39 k.p. wynika, że pracownik osiąga przewidziany tam wiek emerytalny tylko raz w życiu. Oznacza to, że ochrona w wieku „przedemerytalnym” nie może być „kategorią ruchomą i relatywną”. Czyli taką, która mogłaby wprowadzać stan niepewności co do okresu obowiązywania zakazu wypowiadania umowy o pracę w zależności od tego,.czy chroniony tym zakazem pracownik skorzysta, czy też nie skorzysta, z uprawnień emerytalnych. Funkcja ochronna i stabilizacyjna art. 39 k.p. sprowadza się więc do wywołania sytuacji,.w której pracownik będzie mógł bez przeszkód uzyskać uprawnienia emerytalne („dopracować” do emerytury),.bez potrzeby poszukiwania zatrudnienia u innego (nowego) pracodawcy, o ile kontynuowanie zatrudnienia u aktualnego pracodawcy pozwoli mu na osiągnięcie wieku emerytalnego i uzyskanie uprawnień emerytalnych z mocy samego prawa,.po ziszczeniu się warunków określonych w przepisach emerytalnych.

Tak więc osoba, która może uzyskać uprawnienie emerytalne w wieku niższym niż powszechny, korzysta z ochrony gwarantowanej w art. 39 k.p. w okresie poprzedzającym osiągnięcie przez nią obniżonego wieku. Traci tę ochronę (definitywnie) w dacie osiągnięcia tego niższego wieku. Taki pracownik nie uzyska już (ponownej) ochrony po ukończeniu wieku obniżonego a przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Uznanie, że pracownik po zakończeniu okresu ochronnego z art. 39 k.p. wskutek spełnienia przesłanek do emerytury w obniżonym wieku,.wchodzi w kolejny okres ochronny wynikający z oczekiwanego nabycia prawa do emerytury w normalnym wieku emerytalnym,.prowadziłoby do sprzecznego z prawem wydłużenia okresu ochronnego.

Interpretacja art. 40 kp

Art. 40 k.p. należy interpretować tak, aby miał on zastosowanie wówczas, gdy ochrona z art. 39 k.p. jest zbędna, gdy nie jest potrzebne spełnianie celu, jakiemu służy ta ochrona. Z przedstawionego (utrwalonego) orzecznictwa wynika, że ochrona przedemerytalna z art. 39 k.p. dotyczy tylko tych osób czynnych zawodowo, które – będąc w stosunkowo zaawansowanym wieku – jeszcze nie nabyły prawa do emerytury. W przypadku rozwiązania z nimi umowy o pracę za wypowiedzeniem mogłyby napotkać na przeszkody w odnalezieniu się na rynku pracy. Ochrona ta nie dotyczy (jej potrzeba odpada) natomiast osób, które już nabyły prawo do emerytury (choćby w obniżonym wieku emerytalnym). Tak samo cel, jakiemu służy ochrona trwałości zatrudnienia gwarantowana w art. 39 k.p., nie występuje (odpada) w przypadku osób, które są uprawnione do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy ustalonej w decyzji organu rentowego i rentę tę pobierają.

Całkowita utrata zdolności do pracy

W piśmiennictwie trafnie podnosi się, że całkowita utrata zdolności do pracy stanowi przyczynę uzasadniającą rozwiązanie stosunku pracy w każdym przypadku, a decyduje o tym nie tylko interes pracodawcy, ale także interes pracownika,.choćby ze względu na ustawowe wymagania w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Dlatego w świetle wykładni art. 39 i 40 k.p. całkowitej utracie zdolności do pracy – stanowiącej przesłankę nabycia prawa do renty z tego tytułu – wypada przypisać takie samo znaczenie, jak osiągnięciu przez pracownika wieku emerytalnego,.czyli konwencjonalnego (choć wcale nie biologicznego) wieku domniemanej utraty zdolności zarobkowania,.umożliwiającego nabycie prawa do emerytury („renty starczej”). Osiągnięcie przez pracownika ustawowo wyznaczonego wieku zdolności do pracy jest zatem równoznaczne z utratą zdolności do pracy.

Powyższa analiza skłania do wniosku, że szczególna ochrona przedemerytalna; która z założenia ma służyć pracownikowi, aby u danego pracodawcy mógł „dopracować” do chwili uzyskania uprawnień emerytalnych; traci rację bytu, gdy pracownik ma prawo do emerytury lub spełni warunki do jej uzyskania. To samo dotyczy sytuacji, gdy pracownik ma prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (stwierdzone decyzją organu rentowego). Taka renta (o której mowa w art. 40 k.p.) jest bowiem odpowiednikiem emerytury („renty starczej”) i z punktu widzenia funkcji spełnianej przez art. 39 k.p. nie ma znaczenia, czy prawo do tej renty pracownik uzyskał przed okresem ochronnym, czy też w trakcie.

Sprzeczność z Konstytucją?

Należy też zauważyć, że wykładnia art. 40 k.p., zgodnie z którą szczególna ochrona trwałości stosunku pracy byłaby wyłączona jedynie w sytuacji,.gdy pracownik uzyskał prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w okresie ochronnym,.budziłaby poważne wątpliwości co do zgodności z konstytucyjną zasadą równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji RP). Chwila, w której doszło do uzyskania prawa do renty, nie może być uznana za istotną cechę różnicującą pracowników,.gdy chodzi o korzystanie lub niekorzystanie ze szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy. Pracownicy legitymujący się ustalonym prawem do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy znajdują się bowiem w porównywalnej sytuacji faktycznej i prawnej ze względu na cel (funkcję) tej ochrony. Dlatego nie można ich różnicować w zależności od tego, kiedy nastąpiło nabycie uprawnień rentowych.

Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2016 roku, sygnatura III PZP 9/15

Szukasz pracy w branży prawniczej?
Sprawdź na Law.Career