Fundacja rodzinna: budowanie dziedzictwa na przyszłość – zgłęb temat w naszych artykułach!

Przejdź do artykułu

Zadośćuczynienie za krzywdę najbliższych dla członków rodziny poszkodowanego

Spis treści
rozwiń spis treści

Prezydent RP podjął inicjatywę ustawodawczą, której celem jest nowelizacja ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 z późn. zm., dalej również jako „k.c.”). Projektowa zmiana ma polegać na dodaniu art. 446(2) k.c. Artykuł ten ma stanowić podstawę prawną dla odpowiedzialności cywilnej za krzywdę najbliższych członków rodziny poszkodowanego, która polega na niemożności nawiązania lub kontynuowania więzi rodzinnej z poszkodowanym, z powodu wyrządzenia u poszkodowanego trwałego i ciężkiego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia.

Zadośćuczynienie dla najbliższych poszkodowanego

Przepisy Kodeksu cywilnego przewidują obecnie instytucję zadośćuczynienia dla najbliższych członków rodziny poszkodowanego w razie jego śmierci w następstwie czynu niedozwolonego (art. 446 § 4 k.c.). Tymczasem od wielu lat ujawniają się rozbieżności w wykładni obowiązujących przepisów prawa dotyczących odpowiedzialności deliktowej; to jest – czy indemnizacji podlega krzywda najbliższego członka rodziny poszkodowanego polegająca na utracie więzi rodzinnej z poszkodowanym, który doznał ciężkiego i trwałego uszczerbku na zdrowiu.

Zagadnienie to dotyczy przede wszystkim przypadków utraty więzi rodzinnej w następstwie stanu śpiączki pourazowej poszkodowanego lub stanu wegetatywnego. Ciężkie i trwałe uszkodzenie ciała powoduje w takich przypadkach niemożność nawiązywania lub kontynuowania więzi rodzinnej. Po stronie członków najbliższej rodziny poszkodowanego powstaje silna i długotrwała trauma.

Na przestrzeni ostatnich lat w orzecznictwie sądów powszechnych ukształtowało się przeważające stanowisko, że tego rodzaju krzywda podlega naprawieniu przez zapłatę odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia. Stanowisko to zostało potwierdzone orzecznictwem Sądu Najwyższego (np. uchwały Sądu Najwyższego z 27 marca 2018 r.: sygn. III CZP 36/17, III CZP 60/17, III CZP 69/17). Zgodnie z tym kierunkiem judykatury sąd może przyznać zadośćuczynienie za krzywdę osobom najbliższym poszkodowanego, który na skutek czynu niedozwolonego doznał ciężkiego i trwałego uszczerbku na zdrowiu. 

Rozbieżności w zakresie zasądzania zadośćuczynienia

W części spraw sądowych zadośćuczynienie dla najbliższego członka rodziny poszkodowanego było zasądzane na podstawie art. 448 k.c. lub na podstawie art. 446 § 4 k.c. poprzez zastosowanie interpretacji rozszerzającej tego przepisu lub poprzez jego zastosowanie w drodze analogii. Zdarzało się jednak oddalanie powództw najbliższych członków rodziny poszkodowanego o zapłatę zadośćuczynienia za zerwanie więzi rodzinnej.

Tego rodzaju rozstrzygnięcia są uzasadniane tym, że zadośćuczynienie za zerwanie więzi rodzinnej nie może być dochodzone ani na podstawie art. 448 k.c., gdyż więzi rodzinne nie stanowią klasycznego dobra osobistego w rozumieniu art. 23 k.c., ani na podstawie art. 446 § 4 k.c., ponieważ przepis ten dotyczy wyłącznie przypadków krzywdy w następstwie śmierci poszkodowanego.

Aktualnie w judykaturze ujawniła się dodatkowo rozbieżność na poziomie rozstrzygnięć Sądu Najwyższego. W uchwale z 22 października 2020 r. (sygn. I NSNZP 2/19) Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że osobie bliskiej poszkodowanego, który na skutek czynu niedozwolonego doznał ciężkiego uszkodzenia ciała lub trwałego rozstroju zdrowia, nie przysługuje zadośćuczynienie za zerwanie więzi rodzinnej na podstawie art. 448 k.c. Jednocześnie Sąd Najwyższy wskazał, że w kodeksie cywilnym nie ma podstawy prawnej do zasądzenia tego rodzaju zadośćuczynienia. 

Więzi rodzinne jako fundament funkcjonowania rodziny

Inicjatywa ustawodawcza podjęta przez prezydenta opiera się na przeświadczeniu, że powstała rozbieżność i zmiana kierunku rozstrzygania roszczeń nie są pożądane z punktu widzenia zasad demokratycznego państwa prawa. Więzi rodzinne stanowią bowiem fundament prawidłowego funkcjonowania rodziny i podlegają ochronie prawnej (art. 18 i art. 71 Konstytucji, art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Ich utrata w następstwie czynu niedozwolonego (np. w wyniku wypadku drogowego) powinna podlegać naprawieniu przez zapłatę odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia. Zmiana kierunku orzecznictwa nie może pozbawiać osób najbliższych poszkodowanego prawa do uzyskania zadośćuczynienia za zerwanie w dramatycznych okolicznościach więzi rodzinnej. W ocenie projektodawcy słusznym jest zapłata zadośćuczynienia, gdy najbliższy członek rodziny dozna poważnego uszczerbku na zdrowiu, skutkującego niemożnością nawiązania lub kontynuowania więzi rodzinnej. W tym przypadku krzywda osoby najbliższej jest niewątpliwie zbliżona do krzywdy normatywnie uregulowanej w art. 446 § 4 k.c. 

Zadośćuczynienie dla najbliższych poszkodowanego – nowe przepisy?

Z powyższych względów projektodawca zaproponował wprowadzenie art. 446(2) k.c. Będzie to stanowić podstawę dla roszczenia najbliższego członka rodziny poszkodowanego o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę w postaci zerwanej więzi rodzinnej. Prawo do zadośćuczynienia będzie dotyczyć szczególnie dramatycznych sytuacji. Gdy w następstwie ciężkiego i trwałego uszczerbku na ciele lub rozstroju zdrowia dochodzi do niemożności nawiązania lub kontynuowania więzi rodzinnej.

Przedmiotem regulacji są przypadki trwałego stanu śpiączki pourazowej lub stanów wegetatywnych oraz stanów związanych z uszkodzeniem mózgu albo innych przypadków poważnego i nieodwracalnego rozstroju zdrowia, skutkującego zerwaniem więzi rodzinnej z poszkodowanym. Projekt nie zawiera jednak katalogu zamkniętego zdarzeń będących podstawą żądania zadośćuczynienia. Ta kwestia zostanie bowiem pozostawiona ocenie stron, a w razie sporu, ocenie sądu. Obecne regulacje Kodeksu cywilnego, w przepisach dotyczących szkody na osobie, posługują się już pojęciem uszkodzenia ciała oraz rozstroju zdrowia. Dodawany przepis zawęzi te przypadki wyłącznie do ciężkich oraz trwałych skutków tych zdarzeń. 

Przeczytaj także: Czy można zwlekać z pozwem o zadośćuczynienie?

Szukasz pracy w branży prawniczej?
Sprawdź na Law.Career