Zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej opisano w art. 40 ustawy - Prawo przedsiębiorców (dalej jako: p.p.). Zgodnie zaś z art. 37 ust. 1 ustawowy obowiązek uzyskania przez przedsiębiorcę zezwolenia na prowadzenie działalności określonego rodzaju jest swoistego rodzaju alternatywą dla uzyskania koncesji. Innymi słowy, działalność gospodarcza w Polsce, jeżeli nie jest działalnością wolną, wymaga uzyskania koncesji lub zezwolenia albo wpisu do rejestru działalności regulowanej.
Nie ma legalnej definicji zezwolenia. Zgodnie z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20 lutego 2007 r. (sygn. akt II OSK 350/06), zezwolenie, to decyzja administracyjna, której przedmiotem jest "udzielenie uprawnień publicznoprawnych, regulowanych przepisami prawa publicznego, ukierunkowanymi na ochronę interesu publicznego". Zezwolenie jest więc aktem publicznoprawnym, który dopuszcza przedsiębiorcę do wykonywania określonej działalności gospodarczej.
Instytucję zezwolenia ustawodawca opisał w art. 40 i art. 41 ustawy z dnia 6 marca 2018 roku prawo przedsiębiorców. Przepisy te odsyłają zaś do konkretnych ustaw związanych z różnego rodzaju działalnościami.
Zezwolenie nie nadaje przedsiębiorcy nowych praw, a jedynie je konkretyzuje pod względem podmiotowym. Innymi słowy, zezwolenie stwierdza, że nie zachodzą przeszkody w podjęciu i wykonywaniu działalności gospodarczej w stosunku do podmiotu, który się o nie ubiega.
Uzyskania zezwolenia wymagają te rodzaje działalności gospodarczej, które mają istotne znaczenie dla bezpieczeństwa państwa lub obywateli. Oznacza to, że konieczność uzyskania zezwolenia do prowadzenia określonej działalności gospodarczej wiąże się z ochroną ważnego interesu publicznego.
W polskim prawie nie ma katalogu rodzajów działalności gospodarczej, które wymagają uzyskania zezwolenia. Dana działalność wymaga zezwolenia, tylko wtedy, gdy określono to w przepisach dotyczącej jej ustawy. Na przykład działalność polegająca na obrocie hurtowym i sprzedaży napojów alkoholowych wymaga zezwolenia ze względu na przepisy ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
Powyższy przykład jest tylko jednym z wielu. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, przedsiębiorca musi uzyskać zezwolenie między innymi na:
Organy administracji publicznej, upoważnione do wydawania zezwoleń na prowadzenie określonych działalności, to między innymi:
Przepisy ustaw odnoszących się do poszczególnych działalności, których prowadzenie wymaga zezwolenia, określają organ, do którego należy złożyć wniosek.
Zezwolenie wydawane jest w drodze decyzji administracyjnej. Dlatego dla procedury jej uzyskania zastosowanie mają przepisy ustawy Kodeks postępowania administracyjnego (dalej jako: „k.p.a.”).
W celu uzyskania zezwolenia przedsiębiorca musi spełnić warunki określone w ustawie właściwej dla działalności, którą zamierza prowadzić, a następnie złożyć wniosek do organu wskazanego w przepisach tej ustawy.
Organ upoważniony do wydania zezwolenia robi to dopiero po sprawdzeniu, czy przedsiębiorca jest w stanie i ma możliwości techniczne lub organizacyjne wykonywania określonej działalności gospodarczej.
Co istotne, w przypadku wydawania zezwoleń organ wydaje tak zwaną decyzję związaną. Oznacza to, że w przypadku spełnienia przez przedsiębiorcę warunków określonych przez przepisy prawa, organ zezwalający nie może odmówić mu wydania zezwolenia.
W zależności od tego, na jaką działalność przedsiębiorca chce uzyskać zezwolenie, wymagania będą różne. Jednak ze względu na to, że do wniosku o wydanie zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej zastosowanie mają również przepisy k.p.a., istnieją również ogólne zasady jego konstruowania.
Każdy wniosek o wydanie zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej powinien:
W przypadku wniosku o wydanie zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej danymi wnioskodawcy będą: firma przedsiębiorcy; oznaczenie siedziby i adresu; numer identyfikacji podatkowej (NIP) oraz określenie rodzaju i zakresu wykonywania działalności gospodarczej, na którą ma być udzielone zezwolenie.
Oprócz spełnienia wyżej wymienionych wymogów należy pamiętać o załącznikach. W zależności od rodzaju działalności będą określone inne wymogi przy ich załączaniu.
Jak już zostało wcześniej wspomniane, postępowanie w sprawie uzyskania zezwolenia jest postępowaniem administracyjnym. Z tego powodu, w stosunku do niego stosuje się przepisy k.p.a.
W związku z tym, oprócz informacji wskazanych wyżej, przy sporządzaniu wniosku należy wniosku spełnić wymogi określone w art. 63 k.p.a. Oznacza to, że wniosek:
Skompletowany wniosek można złożyć w odpowiednim urzędzie lub ministerstwie. Po jego wniesieniu organ administracji publicznej zgodnie z art. 63 § 4 k.p.a. powinien potwierdzić wniesienie wniosku, jeżeli wnioskodawca tego zażąda.
W przypadku wniesienia podania w formie dokumentu elektronicznego organ ma obowiązek to potwierdzić poprzez doręczenie urzędowego poświadczenia odbioru. Takie doręczenie następuje na wskazany przez wnioskodawcę adres elektroniczny.
W przypadku gdy wniosek zawiera braki formalne, to zgodnie z art. 64 § 2 k.p.a. przedsiębiorca zostanie wezwany do ich usunięcia w wyznaczonym terminie. Termin ten nie może być krótszy niż siedem dni. Nieusunięcie tych braków spowoduje pozostawienie podania bez rozpoznania.
Organ administracji publicznej, otrzymawszy wniosek w pierwszej kolejności bada, czy jest organem właściwym do rozpoznania sprawy. W przypadku, gdy nie jest - przekaże sprawę do organu właściwego, zawiadamiając jednocześnie o tym wnioskodawcę. Jeżeli wniosek został złożony prawidłowo, to na podstawie art. 66 k.p.a., organ rozpozna sprawę w odpowiedni dla niej sposób.
Rozpoznanie sprawy przez organ administracji kończy się wydaniem decyzji administracyjnej. Decyzja rozstrzygająca sprawę może dotyczyć zgody co do jej istoty w całości, w części lub w inny sposób finalizować sprawę. Co ważne, organ może z własnej inicjatywy lub też na wniosek wnioskodawcy przeprowadzić rozprawę zgodnie z art. 89 k.p.a., czyli poprzez zwrócenie się o wydanie odpowiednich opinii i ekspertyz, jeżeli sprawa tego wymaga.
Jeżeli przedsiębiorca spełnienia wszystkie warunki określone przez przepisy prawa, organ zezwalający nie może odmówić danemu przedsiębiorcy wydania zezwolenia, a więc ma on obowiązek jego udzielenia.
Odwołanie jest podstawowym środkiem zaskarżenia w postępowaniu administracyjnym. Za pomocą odwołania od decyzji administracyjnej uprawnione podmioty mogą żądać weryfikacji poprawności rozstrzygnięcia decyzji wydanej przez organ pierwszej instancji. Tak więc wnioskodawca może wnieść odwołanie od decyzji odmawiającej udzielenia zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej.
Nie można jednak wnieść odwołania od decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ministra lub samorządowe kolegium odwoławcze. W takim przypadku jest inne rozwiązanie. Wnioskodawca może wystąpić z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy.
Konieczność uzyskania zezwolenia na prowadzenie określonych rodzajów działalności gospodarczej oznacza zakaz jej prowadzenia bez tego zezwolenia. Zakaz ten nie musi być wyrażony w przepisach prawa, lecz wynika z samego faktu istnienia normy przewidującej obowiązek uzyskania zezwolenia.
Działalność gospodarcza, której prowadzenie wymaga uzyskania zezwolenia, to działalność reglamentowana. Reglamentacja stoi w sprzeczności z zasadą wolności działalności gospodarczej. Z tego powodu mogą podlegać jej jedynie te rodzaje działalności, które mają istotne znaczenie dla funkcjonowania państwa oraz mają bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo jego oraz obywateli.
W polskim prawie funkcjonują trzy podstawowe sposoby ograniczenia wolności działalności gospodarczej. Są to wymogi dotyczące uzyskania koncesji, wpisu do rejestru działalności regulowanej i właśnie zezwolenia.
Tym co odróżnia zezwolenie od koncesji, poza rodzajami działalności, które go wymagają jest łatwość jego otrzymania. Koncesja jest "pozwoleniem", które zdecydowanie trudniej otrzymać.
Organ, który wydaje koncesję może odmówić jej przyznania nawet, gdy przedsiębiorca spełnia wszystkie wymogi przewidziane do jej otrzymania. W przypadku zezwolenia oraz wpisu do rejestru działalności regulowanej, decyzja organu nie jest uznaniowa. Jeżeli przedsiębiorca spełnia wszystkie wymagania określone prawem, to organ jest zobowiązany do wydania pozytywnej decyzji.