Czym jest zwolnienie grupowe?

Zwolnienie grupowe, to taki rodzaj zwolnienia, który następuje z przyczyn niezwiązanych z pracownikami. Oznacza to, że są to przyczyny rozwiązania umowy, w których pracownik nie zawinił (np. przyczyny ekonomiczne, organizacyjne, upadłość czy likwidacja).

Zwolnienie grupowe – kiedy jest możliwe?

Do zwolnień grupowych dochodzi w razie konieczności rozwiązania przez pracodawcę stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracownika. Aby doszło do zwolnienia grupowego z inicjatywy pracodawcy na mocy porozumienia stron, musi ono obejmować co najmniej pięciu pracowników (art. 1 ust. 2 ustawy o zwolnieniach grupowych). W takim wypadku do zwolnień grupowych może dojść w przypadku spełnienia jednocześnie kilku warunków:

• zatrudnienia przez pracodawcę co najmniej 20 pracowników w dniu podejmowania tej decyzji tj. o przeprowadzeniu zwolnienia grupowego, 
• spełnienia kryterium ilościowego w odniesieniu do liczby pracowników objętych zamiarem zwolnienia grupowego, 
• przeprowadzenia zwolnień w okresie 30 dni, 
• jeżeli przyczyną zwolnienia jest pracodawca (tzn. jest to taka przyczyna, bez której zaistnienia pracodawca nie podjąłby decyzji o redukcji zatrudnienia np. reorganizacja firmy, likwidacja stanowisk, zła kondycja finansowa pracodawcy).

Zwolnienie grupowe dotyczy pracowników zatrudnionych na podstawie wszystkich rodzajów umów o pracę. W tym również umów zawartych na czas określony. 

Zwolnienie grupowe – ile osób naraz może stracić pracę?

Zwolnienie grupowe to konieczność rozwiązania stosunków pracy z pracownikami, jednak nie każde zwolnienie większej liczby pracowników jest zwolnieniem grupowym. Musi być spełnione kilka warunków ilościowych. Przede wszystkim pracodawca musi zatrudniać co najmniej 20 pracowników. W innym przypadku zwolnienie nawet wszystkich pracowników nie będzie uważane za zwolnienie grupowe. 

Drugim elementem jest ilość zwalnianych pracowników. Zwolnienie grupowe musi obejmować co najmniej:

• 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników, 
• 10% pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednak mniej niż 300 pracowników, 
• 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 pracowników, lub więcej. 

Zwolnienie grupowe a odprawa

Objętych zwolnieniem grupowym pracownikom przysługuje odprawa pieniężna. Określa to art. 8 ustawy o  szczególnych zasadach rozwiązania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Według niej wysokość odprawy zależy od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy. Oznacza to, że pracownik:

• • zatrudniony krócej niż dwa lata, otrzyma odprawę w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia, 
  • który pracował w zakładzie od dwóch do ośmiu lat, otrzyma odprawę w wysokości dwumiesięcznego wynagrodzenia, 
  • z ponad ośmioletnim stażem, otrzyma odprawę w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia. 

Odprawę pieniężną ustala się odpowiednio według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy.   

Zwolnienie grupowe – warunki do jego realizacji

Pracodawca może dokonać zwolnień grupowych w ramach swojego zakładu pracy, trzymając się przy tym formalnych wymogów tej procedury. Ta procedura szczegółowo określona została w ustawie z dnia 13 marca 2003, o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Pracodawca powinien zastosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria doboru pracowników do zwolnienia. Powinien skonsultować zamiar przeprowadzenia zwolnienia grupowego z zakładowymi organizacjami związkowymi, a jeśli ich nie posiada, z przedstawicielami pracowników. 

Jeżeli pracodawca postanowił dokonać zwolnień grupowych, ma obowiązek powiadomić o swoim zamiarze organizację związkową działającą na terenie zakładu. Pracodawca ma obowiązek powiadomić na piśmie o:

• przyczynie zamierzonego zwolnienia grupowego,
• liczbie zatrudnionych pracowników i grupach zawodowych, do których należą,
• grupach zawodowych pracowników objętych zamiarem grupowego zwolnienia, 
• okresie, w którym nastąpi zwolnienie grupowe, 
• proponowanych kryteriach doboru pracowników do grupowego zwolnienia, 
• kolejności dokonywania zwolnień pracowników,
• propozycji rozstrzygnięcia spraw pracowniczych związanych z zamierzonym grupowym zwolnieniem.

Dodatkowo pracodawca zobowiązany jest do poinformowania odpowiedniego urzędu pracy o dokonywanym zwolnieniu z umieszczeniem w piśmie wszystkich powyższych informacji. 

W terminie dwudziestu dni od zawiadomienia organizacji związkowej zakładu pracodawca zawiera porozumienie. Określa w nim wszystkie zasady postępowania dotyczące pracowników objętych procedurą zwolnienia grupowego. To porozumienie stanowi źródło prawa i zobowiązuje pracodawcę do jego przestrzegania. 

Pracodawca ma obowiązek wypłacić zwalnianym odprawy. Stanowi ona rekompensatę za utracone stanowisko. Według art. 8, punktu 3 ustawy o zwolnieniach grupowych odprawę pieniężną ustala się według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. 

Zwolnienie grupowe – jak go uniknąć?

Ochrona trwałości stosunku pracy to uprawnienie, które przysługuje pracownikom. Zapewnia im ochronę przed zakończeniem pracy. Przyczyną takich ograniczeń są szczególne sytuacje pracowników. Należą do nich:

• kobiety w ciąży lub korzystające z urlopu macierzyńskiego,
• pracownicy:
  • w wieku przedemerytalnym (jeżeli brakuje im nie więcej niż cztery lata),
  • sprawujące określone funkcje społeczne lub obywatelskie (np. inspektor pracy, członek zakładowej organizacji związkowej, członek specjalnego zespołu negocjacyjnego, organ przedstawiciela lub przedstawiciele różnych organizacji zakładowych),
  • przebywający na urlopie wypoczynkowym lub z innego powodu nieobecni w pracy, gdy ta nieobecność jest usprawiedliwiona,
  • powołani do służby wojskowej. 

Jeżeli zwolnienie grupowe nie jest powodem likwidacji lub upadłości pracodawcy, obowiązuje go powyższa ochrona stosunków pracy pewnych grup. Pracodawca nie może zwolnić takich pracowników. Może jedynie zmienić im warunki pracy i płacy. 

Jak przeprowadzić zwolnienie grupowe?

Pracodawcy, podczas dokonywania zwolnień grupowych, muszą spełnić pewne warunki. Nieprzestrzeganie ich może wiązać się z różnymi sankcjami, ale nie powoduje bezskuteczności tych wypowiedzeń. Dopiero przed sądem pracownicy mogą walczyć o uznanie naruszenia ich praw. 

Okres 30 dni, w którym ma nastąpić zwolnienie wskazanej wyżej grupy pracowników, należy liczyć od daty pierwszego dokonanego przez pracodawcę wypowiedzenia. Przy zwolnieniach grupowych należy pamiętać o poinformowaniu urzędu pracy i organizacji związkowej o zamiarze dokonania redukcji zatrudnienia na podstawie zwolnienia grupowego. Nie można zapominać o konsultacji w tej sprawie z organizacjami związkowymi. Rozpiszmy to sobie krok po kroku. 

Powiadomienie organizacji związkowej i urzędu pracy o zwolnieniach grupowych

Obowiązkiem pracodawcy jest zawiadomienie na piśmie zakładowej organizacji związkowej i urzędu pracy o:

• przyczynie zwolnienia grupowego,
• liczbie zatrudnionych pracowników, 
• grupach zawodowych zwalnianych pracowników, 
• okresie zwalniania, 
• kryteriach doboru pracowników do zwolnienia, 
• kolejności dokonywanych zwolnień,
• sposobów rozstrzygnięcia spraw pracowniczych związanych z dokonywanym zwolnieniem,
• zawiadomić związki zawodowe (pisemnie) o sposobie ustalania świadczeń należnych pracownikom z tytułu zwolnienia grupowego. 

Porozumienie lub regulamin zwolnień grupowych

W terminie nieprzekraczającym 20 dni od poinformowania organizacji zakładowej o zwolnieniach grupowych powinno dojść do zawarcia porozumienia. Porozumienie powinno zawierać:

• określone zasady postępowania w sprawach dotyczących pracowników objętych zamiarem zwolnienia grupowego,
• obowiązki pracodawcy w zakresie zwolnienia grupowego. 

Jeśli w zakładzie nie działają związkowe zasady postępowania, pracodawca ustala je w regulaminie zwolnień grupowych. Następuje to po konsultacji z przedstawicielami pracowników wyłonionych w trybie podjętym przez pracodawcę. 

Zawiadomienie urzędu pracy 

Po zawarciu porozumienia (lub ustaleniu regulaminu) pracodawca zawiadamia powiatowy urząd pracy o:

• ustaleniach przyjętych w ramach zwolnienia grupowego, 
• przyczynie zwolnienia, 
• okresie zwolnienia,
• przeprowadzonej konsultacji na temat grupowego zwolnienia.

Kopia tego zawiadomienia trafia do zakładowej organizacji związkowej. 

Dokonywanie wypowiedzeń umów o pracę 

Wypowiedzenie pracownikowi stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia może nastąpić nie wcześniej niż po upływie 30 dni od dokonania powtórnego zawiadomienia urzędu pracy. W związku z rozwiązaniem stosunków pracy pracownicy otrzymują należytą im odprawę pieniężną. Ustala się ją na zasadach obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. 

Pracownicy zwolnieni bez zachowania procedury zwolnień grupowych mają prawo wnosić indywidualne pozwy o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne i o przywrócenie do pracy lub wypłatę odszkodowania. 

Zwolnienie grupowe a porozumienie stron

Porozumienie stron jest jednym z bezkonfliktowych sposobów rozwiązania umowy o pracę. Dla swej skuteczności wymaga określenia stron oraz wskazania daty zakończenia stosunków pracy. Zwolnienia grupowe dokonywane są na podstawie wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę, i co ważne, na mocy porozumienia stron. Rozwiązanie umowy o pracę może dokonać się z inicjatywy pracownika lub pracodawcy. W przypadku zwolnień grupowych propozycja wychodzi od pracodawcy. Za pomocą tego sposobu można rozwiązać każdą umowę o pracę za zgodą obu stron. Obie strony mogą zaproponować warunki i wcale nie muszą się zgadzać na te, które są sprzeczne z ich interesami. W przypadku porozumienia stron nie jest przymusowa forma pisemna. 

Strony umowy o pracę same ustalają, z jaką datą ma nastąpić rozwiązanie umowy. Co ważne, nie są ograniczone żadnymi terminami. Oznacza to, że do rozwiązania umowy może dojść: od razu (niezwłocznie), za tydzień, miesiąc czy za pół roku. 

Forma ustna bywa równie skuteczna i prowadzi do ustalenia stosunków pracy. Jednak warto pamiętać, że zawsze powinno się mieć dokument potwierdzający zawarcie takiej umowy, w przypadku nieprzyjemności spowodowanych niewywiązywaniem się z umowy. 

Gdy z propozycją rozwiązania umowy za porozumieniem stron występuje pracodawca, decyzja o zgodzie na jej spełnienie nie należy do pracownika. 

Zwolnienie grupowe a urlop macierzyński

Kobiety w ciąży są szczególnie chronione przez prawo pracy. W przypadku kiedy w zakładzie pracy dochodzi do zwolnień grupowych, nie mogą one zostać zwolnione. Zgodnie z kodeksem pracy, pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w trakcie urlopu macierzyńskiego. Kiedy ochrona nie obowiązuje? Są sytuację, gdy kobieta ciężarna może zostać zwolniona. Dzieje się tak, kiedy przyczyną rozwiązania umowy bez wypowiedzenia jest wina pracownicy, czyli:

• gdy doszło do ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych,
• pracownica popełniła przestępstwo w czasie trwania pracy, co uniemożliwia jej dalsze utrzymanie stanowiska,
• utraciła uprawnienia konieczne do wykonywania pracy na danym stanowisku.

W każdym z powyższych przypadków pracodawca powinien wcześniej uzyskać na to zgodę przez reprezentującą ją zakładową organizację związkową. Podobnie w przypadku rozwiązywania umowy z wypowiedzeniem dotyczącej ogłoszenia upadłości lub likwidacji firmy. 

Przeczytaj również:
Ograniczenia w możliwości wypowiadania umów o pracę

Zwolnienie grupowe a L4

Coraz częściej można być świadkiem powtarzającej się sytuacji, kiedy osoba przebywająca na zwolnieniu lekarskim pada “ofiarą” zwolnień grupowych. Dotyczy to tych pracowników, którzy otrzymali wypowiedzenie pracy jeszcze przed rozpoczęciem zwolnienia lekarskiego. Odpowiedź na pytanie: czy takiemu pracownikowi można złożyć wypowiedzenie umowy o pracę w ramach zwolnienia grupowego, można znaleźć w ustawie z dnia 13 marca 2003 roku, o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Z art. 5, punkt 3 wynika, że nie jest dopuszczalne składanie wypowiedzenia pracownikom, którzy przebywają na zwolnieniu lekarskim. Zaznaczone jest również, że w przypadku upłynięcia okresu pozwalającego pracodawcy na rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia możliwe jest złożenie pracownikowi wypowiedzenia umowy o pracę w ramach zwolnień grupowych. W tym przypadku pojawia się art. 53 Kodeksu pracy o “rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia z przyczyn niezawinionych przez pracownika.

Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia: 

• jeżeli niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa:
  • dłużej niż trzy miesiące (gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż sześć miesięcy),
  • dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące (gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej sześć miesięcy lub jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową),
• w razie usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy z innych przyczyn niż wymienione powyżej, trwające dłużej niż miesiąc.

Należy dodatkowo pamiętać, że w przypadku składania tzw. wypowiedzeń zmieniających (to oświadczenie woli pracodawcy skierowane do pracownika o zmianie warunków pracy, pod groźbą rozwiązania umowy o pracę w przypadku braku akceptacji warunków) w ramach ustawy o zwolnienia grupowe nie jest przewidziane przebywanie pracownika na zwolnieniu lekarskim.

Jak określa art 5 ust 4. ustawy, pracodawca może wypowiedzieć pracownikowi warunki pracy, niezależnie od okresu, na jaki zostało udzielone zwolnienie lekarskie:

Wypowiedzenie pracownikom warunków pracy i płacy w sytuacjach, o których mowa w art. 41 Kodeksu pracy, jest dopuszczalne niezależnie od okresu trwania urlopu lub innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy.