Czym jest fundacja i jak ją założyć?

Fundacja to organizacja pozarządowa, w której istotną część pełni kapitał przeznaczony na określony cel. By powołać do życia taką instytucję, nie wystarczą jedynie pieniądze, liczy się również znajomość prawa. Jednym z podstawowych obowiązków fundacji jest stworzenie statutu, który m.in. zawiera reguły dysponowania wniesionym i zdobytym kapitałem. To właśnie fundacje, wraz ze stowarzyszeniami, stanowią najbardziej popularną formę organizacji pozarządowych, jakie występują w Polsce.

„Dobro – im więcej go dajesz, tym więcej dostajesz.” Z pewnością każdy z nas spotkał się kiedyś z takimi słowami. Ponadto poprawa losu drugiej osoby powoduje, że także i my czujemy się szczęśliwsi. Instytucją, która w sposób profesjonalny zajmuje się pomaganiem innym, jest fundacja.

Jak więc wygląda fundacja „od kuchni”?

Fundacja w pigułce

Warto zaznaczyć, że ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach nie zawiera bezpośredniej definicji fundacji. Każdemu z nas naturalnie przychodzi jednak wytłumaczenie, czym jest ta instytucja. Zgodnie ze słownikiem PWN fundacja to: „ofiarowanie czegoś, zbudowanie czegoś na własny koszt do użytku społeczeństwa; ufundowanie czegoś” lub „instytucja, której podstawą jest majątek przeznaczony przez jej założyciela na określony cel (dobroczynny, kulturalny)”.

Fundacja jest jedną z najpopularniejszych form prawnych organizacji pozarządowych. Fundator ustanawia fundację w oświadczeniu woli złożonym przed notariuszem lub w testamencie. Ponadto uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego. Co ważne, fundacja jest osobą prawną typu zakładowego. W rezultacie nie posiada członków (jest bezosobowa). Pomimo licznych kontrowersji Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale stwierdził, że fundacjom także przysługuje status organizacji społecznych (uchwała 7 sędziów NSA z dnia 12 grudnia 2005 r.; II OPS 4/05).

Przede wszystkim istotnym elementem fundacji jest kapitał przeznaczony na określony cel oraz statut. Fundacja może być ustanowiona dla realizacji celów społecznych lub gospodarczo-społecznych. Oczywiście muszą być one zgodne z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej. Mówimy o takich celach jak np. ochrona zdrowia, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna. Godne uwagi jest to, że celem utworzenia fundacji nie może być działanie na rzecz fundatora lub jego rodziny.

W przeciwieństwie do stowarzyszeń pojedyncze osoby fizyczne lub osoby prawne (niezależnie od ich obywatelstwa, miejsca zamieszkania, siedziby) mają możliwość ustanawiania fundacji.

Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą o rozmiarach adekwatnych do realizacji jej celów. Wszystkie najważniejsze decyzje w fundacji podejmuje zarząd. Warto podkreślić, że w fundacji nie ma obowiązku powoływania organu kontroli wewnętrznej.

Fundator (lub fundatorzy) nie posiada żadnych szczególnych profitów w fundacji. Fundator może jednak określić w statucie dodatkowe korzyści dla siebie.

Dlaczego fundacja jest instytucją wyjątkową?

Fundacja nie posiada członków. Jest to znaczna różnica na tle innych tworów korporacyjnych, m.in. takich jak stowarzyszenia, związki zawodowe, partie i samorządy. Daje jej to większą niezależność. Twórca fundacji decyduje samodzielnie o celu, majątku, zasadach i wszelkich działaniach.

Popularne fundacje

Fundacja, jako forma prawna organizacji pozarządowych, jest bardzo popularna. Niewątpliwie każdy z nas spotkał się z jakąś jej formą podczas różnorodnych akcji.

Przykładami fundacji są:

• Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy,
• Caritas Polska,
• Polski Czerwony Krzyż,
• TVN „Nie jesteś sam”,
• „Zdążyć z pomocą”.

Fundacja a stowarzyszenie – różnice

Wydaje się, że fundacje i stowarzyszenia są do siebie podobne. Ich podstawy prawne różnią się jednak między sobą diametralnie. Różnice między fundacją a stowarzyszeniem można wskazać na podstawie poniżej przedstawionych kryteriów.

• Założyciele

W fundacji jest to fundator/fundatorzy, a w stowarzyszeniu wymagana jest liczba min. 7 założycieli.

• Członkowie

W fundacji nie występuje pojęcie członkostwa, natomiast w stowarzyszeniu członkowie występują.

• Władze

W fundacji jest to zarząd oraz nieobowiązkowo organ kontroli wewnętrznej np. rada fundacji, rada nadzorcza, komisja rewizyjna. W stowarzyszeniu występuje natomiast walne zgromadzenie członków, zarząd oraz komisja rewizyjna.

• Cele i formy działania

W fundacji celem może być każdy cel zgodny z prawem, społecznie lub gospodarczo użyteczny, niezarobkowy, realny, niepolegający na wspieraniu własnych członków. W stowarzyszeniu celem jest to, co zgodne z prawem, nawet nierealne lub abstrakcyjne, niezarobkowe; jego działalność może polegać na wspieraniu własnych członków.

• Odbiorcy działań

W fundacji są to osoby spoza organizacji, a w stowarzyszeniu są to osoby zarówno będące jego członkami, jak i spoza jego grona.

• Majątek

W fundacji jest on podstawą działania. Mogą nim być pieniądze, papiery wartościowe, ruchomości i nieruchomości. W stowarzyszeniu to ludzie, a nie majątek, stanowią kapitał organizacji.

• Źródła finansowania

W fundacji są to dotacje, darowizny, zbiórki publiczne, własna działalność gospodarcza oraz odpłatna działalność pożytku publicznego. W stowarzyszeniu, oprócz wyżej wymienionych źródeł, występują składki członkowskie.

• Podstawy prawne działania

W przypadku fundacji jest to ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz. U. z 2017 r., poz. 1491 t.j. ze zm.), natomiast w przypadku stowarzyszenia ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. (Dz. U. z 2018 r., poz. 210 t.j. ze zm.).

Przeczytaj również:
Stowarzyszenie – wszystko, co warto o nim wiedzieć

Cel fundacji

Posiłkując się art. 1 ustawy o fundacjach, fundacja może być ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami. Warto wskazać, że jest to katalog przykładowy. Oznacza to w praktyce, że fundacja może realizować dowolne cele charytatywne lub społeczne czy też gospodarczo użyteczne, muszą mieć one jednak charakter publiczny.

Czasami cel, dla którego powołujemy fundację, jest bezsprzecznie użyteczny (np. pomoc finansowa dla wychowanka domu dziecka). Jednak cel ten nie ma charakteru publicznego. Ważne jest, by fundacja nie była tworzona dla zaspokojenia prywatnego, osobistego dobra fundatora lub jakiejkolwiek innej osoby. Priorytetem jest dobro ogółu. Ponadto cel, dla którego została ustanowiona fundacja, nie może być dochodowy.

Cel fundacji okiem Sądu Okręgowego w Warszawie

Kwestię celu, jaki może wybrać fundacja, poruszył Sąd Okręgowy w Warszawie w postanowieniu o sygnaturze akt XXIII Ga 667/19.

Sąd Okręgowy wskazał, że w ustawie o fundacjach brak jest definicji podstawowych interesów RP. W ocenie sądu „zgodność”, o której mowa w art. 1 ustawie o fundacjach, powinna być interpretowana jako „niesprzeczność” z podstawowymi interesami RP (tak też P. Suski, Stowarzyszenia i fundacje, Warszawa 2018, s. 366). W przeciwnym wypadku państwo otrzymałoby możliwość zbyt dalekiej ingerencji w sferę prywatnoprawną, zwłaszcza w odniesieniu do fundacji „światopoglądowych”.

W art. 1 ustawy o fundacjach rozróżnia się cele społecznie lub gospodarczo użyteczne. NSA w wyroku z dnia 6 marca 1992 r., SA/Wr 139/92 zauważył, że „cele społecznie użyteczne” należą do pojęć niedookreślonych i zdefiniował je jako cele, które służą ogółowi społeczeństwa. Odwołanie się przez ustawodawcę do pojęcia użyteczności społecznej wiąże się z zastosowaniem klauzuli generalnej. Oznacza to konieczność uwzględnienia w procesie stosowania prawa ocen odwołujących się do kategorii aksjologicznych.

Okoliczność ta powoduje, że ocena, czy cel fundacji spełnia wymóg użyteczności społecznej, nie zawsze będzie prosta. Wydaje się więc, że użyteczne społecznie są te cele, które są realizowane w interesie społeczeństwa. Ponadto potrzeby zaspokajane w ramach ogółu społeczności muszą być doniosłe społecznie oraz nie mogą w sposób dyskryminujący dotyczyć jedynie części społeczeństwa. Oznacza to, że krąg destynatariuszy musi być oznaczony i dobierany jedynie poprzez odwołanie do wskazań uzasadnionych z punktu widzenia interesu publicznego.

Cel fundacji określa ramy jej funkcjonowania

Dodatkowo Sąd Okręgowy wskazał że, określenie celu jest nie tylko koniecznym elementem aktu fundacyjnego, ale też wyznacza ogólne ramy funkcjonowania fundacji oraz krąg destynatariuszy (tak L. Stecki, Fundacja, t. I, Toruń 1996, s. 180). Większość przedstawicieli doktryny przyznaje pierwszorzędną rolę celowi fundacji. Taka interpretacja wynika z natury samej fundacji, określonej w art. 1 ustawy o fundacjach, ponieważ fundacja jest powoływana dla realizacji konkretnego celu, a nie dla rozdysponowania majątku, jaki fundator zamierza przeznaczyć na jego realizację.

Cel przesądza również w określonych sytuacjach np. o zwolnieniu fundacji z zobowiązań podatkowych czy też przyznaniu bonifikaty od ceny nabycia nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego. Z faktu, że cel fundacji ma fundamentalne znaczenie dla jej powstania i funkcjonowania wynika konieczność prawidłowego określenia go w akcie fundacyjnym, a następnie w statucie.

Cele fundacji podlegają badaniu przez sąd rejestrowy pod kątem zgodności z ustawą o fundacjach. Powinny być one na tyle konkretne, by sąd rejestrowy miał możliwość dokonania takiej oceny i stwierdzenia, czy wskazane cele nie ukrywają w istocie działalności gospodarczej (tak wyrok NSA z dnia 8 lutego 1994 r.58, SA/Lu 1321/93). Na konieczność precyzyjnego określenia celu fundacji uwagę zwrócił NSA w wyroku z dnia 8 lutego 1994 r. SA/Lu 1321/93 oraz WSA w Warszawie w wyroku z dnia 10 marca 2004 r., III SA 1968/02. NSA stwierdził, że fundacja ubiegająca się o zwolnienie podatkowe ze względu na cel swojej działalności musi ściśle określić go w statucie. Cele nie mogą być ustalane przez organy podatkowe w drodze wykładni, bowiem organy nie są do tego uprawnione.

Cel nie musi być szczegółowy

Konkludując, Sąd Okręgowy wskazał, że cel fundacji wskazany w akcie fundacyjnym oraz w statucie jest po pierwsze wyrazem woli fundatora, który tworzy daną fundację oraz po drugie: nadaje jej specyficzną tożsamość. Fundacja jest bowiem spersonifikowanym majątkiem. W stanie faktycznym niniejszej sprawy fundator w statucie zdecydował, że celem fundacji będzie m.in. promocja i ochrona wizerunku RP oraz polskiej gospodarki. Cel ten sąd rejestrowy w postępowaniu o wpis fundacji do rejestru uznał za zgodny z art. 1 ustawy o fundacjach. Oznacza to, że fundacja winna realizować m.in. ten właśnie cel. Oczywistym jest, że w statucie fundator nie jest w stanie drobiazgowo wymienić w sposób enumeratywny i zamknięty celów szczegółowych, które mieścić się będą w ogólnym celu fundacji „promocja i ochrona wizerunku RP oraz polskiej gospodarki”.

Konkretny cel

Nie oznacza to jednak, że wskazanie celów fundacji w sposób ogólnikowy pozwala na taką ich interpretację, zgodnie z którą fundacja może realizować cele dowolnie obrane w toku swej działalności, w tym wprost sprzeczne z pierwotną wolą fundatora wyrażoną w akcie fundacyjnym i statucie. Należy pamiętać, że cele fundacji winny być wskazane w sposób precyzyjny, aby zapobiec zarzutowi, że fundacja działa niezgodnie z celami określonymi w jej statucie.

Kto może założyć fundację?

Osoby fizyczne lub osoby prawne mogą ustanowić fundację. Co ciekawe, posiadanie polskiego obywatelstwa lub miejsca zamieszkania/siedziby w Polsce nie jest warunkiem koniecznym.

Forma prawna ustanowienia fundacji

Odpowiednią formą prawną dla ustanowienia fundacji jest akt notarialny. Możliwe jest także ustanowienie fundacji w testamencie. Zgodnie z art. 3 ustawy o fundacjach „oświadczenie woli powinno zawierać cel fundacji oraz składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację. Tymi składnikami mogą być pieniądze, papiery wartościowe, oddane na własność rzeczy ruchome i nieruchomości”.

Kim jest fundator?

Fundatorem nazywamy osobę, która tworzy fundację. Może nim zostać zarówno obywatel Polski, jak i cudzoziemiec. Ponieważ – jak wspominałam wcześniej – „fundację mogą ustanowić osoby fizyczne niezależnie od ich obywatelstwa i miejsca zamieszkania” (art. 2 ust. 1 ustawy o fundacjach). Godne uwagi jest to, że fundację mogą powołać także osoby prawne, które posiadają siedzibę w Polsce lub za granicą.

Nic nie stoi na przeszkodzie, by fundatorów było wielu. W wyniku czego fundację może założyć kilka osób fizycznych, prawnych lub grupa osób fizycznych i prawnych łącznie. Przede wszystkim rolą fundatora jest złożenie odpowiedniego oświadczenia i sporządzenie statutu. Fundator może także wyznaczyć inną osobę jako odpowiedzialną za te zadania.

Jaka jest rola fundatora w fundacji?

Rola fundatora w procesie powoływania fundacji jest istotna. Polega na złożeniu w formie aktu notarialnego oświadczenia o ustanowieniu fundacji oraz przeznaczeniu na jej rzecz określonego majątku. Dodatkowo fundator powinien sporządzić statut oraz zarejestrować fundację w Krajowym Rejestrze Sądowym. Funkcję fundatora można pełnić na różne sposoby.

Przede wszystkim fundator ustanawia fundację, tworzy statut, wybiera władze i doprowadza do zarejestrowania fundacji. Jego czynny udział kończy się zaraz po zarejestrowaniu organizacji. Zgodnie z prawem fundator nie ma obowiązku uczestniczyć w dalszym funkcjonowaniu fundacji. Chociaż nie przestaje być jej fundatorem. Osoba ustanawiająca fundację jest ustalana dożywotnio w akcie notarialnym. Nie można tego zmienić. Fundator, po założeniu fundacji, może włączyć się w jej działania, np. wejść w skład zarządu. Ważne jest, że może to uczynić tylko wtedy, jeżeli statut zawiera odpowiednie zapisy, które umożliwiają mu pełnienie takiej funkcji. Fundator staje się członkiem władz, a jego kompetencje ograniczają się do organu, którego jest członkiem.

Założyciel fundacji może także nie włączać się aktywnie w jej działania po założeniu. W takiej sytuacji pozostawia działania zarządowi. Oczywiście, może zachować sobie niektóre kompetencje. Warto zauważyć, że w art. 5 ustawy o fundacjach wskazane są także inne uprawnienia i obowiązki fundatora. W związku z nimi fundator powinien ustalić statut fundacji, określając w nim nazwę, siedzibę oraz jej majątek. Ponadto formułuje też cele, zasady oraz formy działania fundacji.

Fundator określa także skład i organizację zarządu, sposób powołania oraz obowiązki i uprawniania tego organu i jego członków. Jeżeli chodzi o art. 6 ww. ustawy, fundator nie ma obowiązku samodzielnego stworzenia statutu. Może on upoważnić do tego inną osobę fizyczną lub prawną. Statut może zawierać różnorodnie postanowienia. Może to być np. prowadzenie działalności gospodarczej.

Uprawnienia fundatora w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 24 listopada 2006 r. o sygn. akt III CZP 114/06 poruszył kwestię roli fundatora, odpowiadając na następujące pytanie:

Czy, i w jakiej formie, w świetle art. 3, 4 i 5 ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 o fundacjach (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 46 poz. 203 ze zm.) fundator może dokonać zmiany ustalonego przez siebie statutu fundacji w sytuacji, kiedy statut nie zawiera żadnych postanowień w przedmiocie zmiany statutu?

SN wskazał, że ustawa nie przyznaje fundatorowi żadnego uprawnienia, z którego mógłby on wywodzić swoje prawo do wpływania na działalność fundacji, bez uprzedniego postanowienia statutu. Wola fundatora może mieć więc znaczenie dla określenia sposobu funkcjonowania fundacji tylko wtedy, gdy zezwala na to statut. Fundator, który chce zagwarantować sobie wpływ na funkcjonowanie fundacji, musi to przewidzieć i stworzyć dla siebie podstawy takiego działania w statucie fundacji. W ten sposób każdy kontrahent fundacji i każda osoba, której dotyczy jej działalność, może na podstawie ustawy i statutu dostępnego w Krajowym Rejestrze Sądowym określić, jakie osoby mają wpływ na funkcjonowanie fundacji.

Ponadto podniósł, że gdy fundator, ustalając statut, nie zastrzeże dla siebie prawa do jego zmiany, nie ma podstaw do uznania, że może on skutecznie tego dokonać.

Organy fundacji

Warto wskazać, że fundacja składa się ze stosunkowo niewielu organów. Najbardziej znanym jest fundator. Jego rola polega przede wszystkim na powołaniu fundacji w akcie notarialnym oraz wniesieniu odpowiedniego wkładu pieniężnego. W szerszym zakresie postać fundatora została opisana powyżej.

Zarząd

Kolejnym organem występującym w fundacji jest zarząd. Jest to jedyny obowiązkowy organ fundacji. Ważne jest, by w statucie było jasno określone, w jaki sposób wybiera się członków zarządu.

Pierwszy skład zarządu powołuje fundator. Fundator może także mianować pierwszego prezesa zarządu, a kolejny zarząd wybiera organ kontroli wewnętrznej. Zarząd może wybrać prezesa także samodzielnie spośród swoich członków. Oczywiście, w statucie można także wskazać, że powoływanie zarządu należy do stałych kompetencji fundatora.

Zarząd jest władzą wykonawczą fundacji. Odpowiada za jej działania, a także reprezentuje organizację na zewnątrz oraz podpisuje umowy. Oprócz tego zarząd odpowiada za majątek fundacji. Warto wskazać, że to właśnie zarząd realizuje cele fundacji, działając zgodnie ze statutem i obowiązującym prawem. Inne uprawnienia zarządu są zależne od tego, czy statut przewiduje inne organy wewnętrzne w fundacji.

Zebrania zarządu

Członkowie zarządu powinni zostać odpowiednio zawiadomieni o dacie zebrania. Informacja ta powinna zawierać określenie terminu oraz porządku obrad. Możliwe jest także wysłanie dokumentów dodatkowych, które powinny dotrzeć do członków zarządu zgodnie z regułami zapisanymi w statucie.

Uchwały zarządu, które są podpisywane przez wszystkich obecnych na posiedzeniu, powinny mieć formę pisemną, ponieważ organ nadzoru posiada uprawnienie do wglądu do takich uchwał. Dobrym rozwiązaniem jest także sporządzanie protokołu po każdym zebraniu zarządu.

Protokoły z posiedzeń zarządu

Co ciekawe, dokumenty z zebrań zarządu muszą być przechowywane do końca istnienia organizacji. W związku z czym powinny być one umieszczone w odpowiednim miejscu. Miejsce to musi zapewniać ochronę przed zniszczeniem. Protokoły ze spotkań zarządu nie muszą być udostępniane osobom spoza jego grona. Chociaż statut może w tym przypadku stanowić inaczej.

Decyzje, które podejmuje zarząd, powinny być przekazywane osobom zainteresowanym. Tym, których konkretna decyzja dotyczy. Powinny również trafić do komisji rewizyjnej, na jej prośbę, w celach kontrolnych. Informacje można z kolei przekazywać w różnorodny sposób. Sposób ich przekazania zależy np. od struktury organizacyjnej czy wielkości fundacji, a także przyjętych reguł lub tej konkretnej decyzji. Pomocną praktyką może okazać się zawiadamianie fundatora lub ekspertów o zwoływanych posiedzeniach zarządu. Ich głos oraz spostrzeżenia będą z pewnością wartością dodaną.

Organ kontroli wewnętrznej (np. rada fundacji, rada nadzorcza, komisja rewizyjna, rada fundatorów)

Fakultatywnym organem fundacji może być organ kontroli wewnętrznej, a ponadto rada fundatorów, rada nadzorcza, rada fundacji lub komisja rewizyjna. Organ kontroli wewnętrznej obraduje w sposób podobny do zarządu. Decyzje jego powinny posiadać formę pisemną. Poszczególne regulacje, dot. organu kontroli wewnętrznej, należy opisywać w statucie lub regulaminie działania fundacji.

Rada programowa

Kolejnym organem nieobowiązkowym jest rada programowa. Posiada ona funkcję doradczą, a jej zadania polegają na opiniowaniu oraz wspieraniu. Najczęściej zasiadają w niej osoby popularne oraz sympatyzujące z daną fundacją. Rada programowa działa zgodnie z zapisami statutu oraz regulaminu.

Jak fundacja może zarabiać?

Fundacje pozyskują środki pieniężne z różnych miejsc. Należą do nich:

• spadki, zapisy testamentowe;
• darowizny (pieniężne, rzeczowe) udokumentowane dowodem wpłaty;

Darowizny na fundacje mogą być przekazane przez osoby fizyczne lub prawne. Mogą one przybierać różne formy. Darczyńca może odliczyć kwotę darowizny od podstawy opodatkowania za rok, w którym miała ona miejsce. Jeśli darowizna jest przekazana na konkretny cel społeczny, zawarty w statucie organizacji, dana organizacja nie odprowadza podatku od takiej darowizny.

• dochody z działalności gospodarczej;

Prowadzenie działalności gospodarczej odbywa się na podstawie ogólnych zasad określonych w ustawie Prawo Przedsiębiorców oraz innych przepisów podatkowych. Niewątpliwie dochód uzyskany z tej działalności powinien służyć realizacji celów statutowych.

• dochody z działalności odpłatnej dla organizacji;

Organizacje pozarządowe (nie tylko posiadające status OPP) mogą prowadzić odpłatną działalność pożytku publicznego. Przychód, który z niej osiągną, może służyć wyłącznie do prowadzenia działalności pożytku publicznego (nieodpłatnej lub odpłatnej). Działalność ta polega na działaniach prowadzonych w ramach działań statutowych. Za taką działalność mogą zostać pobrane np. opłaty od beneficjentów, sprzedaż przedmiotów z darowizny. Warto zaznaczyć, że po wypełnieniu określonych przesłanek, działalność odpłatna pożytku publicznego staje się działalnością gospodarczą.

• sponsoring (finansowanie wybranego przedsięwzięcia w celu promocji sponsora – firmy lub osoby);

Znak sponsora towarzyszy imprezom lub działaniom sponsorowanych instytucji. Sponsoring może być udzielany w formie finansowej, rzeczowej, usługowej, jak i niematerialnej. Organizacja, która chce korzystać z takiego źródła finansowania, musi posiadać odpowiedni zapis w statucie.

• dotacje ze środków prywatnych i publicznych (np. od administracji rządowej, samorządowej, Unii Europejskiej);

Dotacja to bezzwrotna pomoc finansowa. Organizacja otrzymała ją na jakiś cel zgodny z jej statutem. Wydaje się, że jest udzielona na zrealizowanie jakiegoś konkretnego działania. To instytucje państwowe, samorządowe, większe organizacje pozarządowe udzielają dotacji. Coraz więcej dotacji udziela także Unia Europejska. Posiada ona wiele programów, które wspierają przeróżne grupy społeczne.

Wsparcie finansowe

Wsparcie finansowe przekazane przez społeczeństwo:

• nawiązki sądowe;
• kampanie, zbiórki publiczne;

Źródłem finansowania fundacji mogą być także zbiórki publiczne. Są to wydarzenia, podczas których zbiera się datki w gotówce bądź w naturze. Oczywiście zbiórki te mają określony cel. Przede wszystkim musi być godny poparcia ze względu na interes publiczny, zgodny z prawem oraz ze statutem organizacji. Konkretny cel wymaga również pozwolenia właściwego urzędu. Zbiórki publiczne mogą przybierać przeróżne formy. Organ, który wydaje pozwolenie na zbiórkę, zależy od jej zakresu terytorialnego. Kiedy prowadzimy zbiórkę na terenie jednej gminy – zgłaszamy się do wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Natomiast jeżeli zbiórka obejmuje cały powiat – zgodę wydaje starosta. Analogicznie w przypadku zbiórki przekraczającej województwo – zgodę wydaje marszałek województwa. Dla zbiórek ogólnopolskich zgodę wydaje natomiast minister spraw wewnętrznych i administracji.

• dochody z majątku organizacji (również inwestycje kapitałowe);
• odpisy z 1% podatku dochodowego od osób fizycznych;

Organizacje posiadające status organizacji pożytku publicznego mają prawo do uzyskania 1% podatku dochodowego od osób fizycznych. Podatnik może wskazać taką organizację w rozliczeniu podatkowym za dany rok. Organizacja, która widnieje na liście, musi wypełnić odpowiednie obowiązki, aby utrzymać status OPP. Ponadto nie może być ona w procedurze likwidacji bądź po ogłoszeniu upadłości.

• inne: pożyczki, kredyty.

Każda z powyższych form finansowania jest dopuszczalna.

Fundraising

W fundacjach środki pozyskiwane są najczęściej poprzez tzw. fundraising. Niewątpliwie jest to najbardziej skuteczny sposób pozyskiwania potrzebnych funduszy. Polega on na szeroko zakrojonych akcjach, w celu dotarcia do jak największej liczby inwestorów. Zajmują się tym przeszkoleni fundraiserzy. Godny uwagi jest jednak fakt, że podstawę środków finansowych fundacji stanowi majątek fundatora. Jest to wkład wniesiony do fundacji w momencie jej założenia.

Prowadzenie działalności gospodarczej przez fundacje

Organizacje prowadzące działalność gospodarczą (w tym fundacje) są w świetle prawa przedsiębiorcami. W związku z tym obowiązują ich takie same zasady jak innych przedsiębiorców. Są to np. płacenie podatków np. dochodowego lub VAT. Ponadto fundacja musi składać co roku sprawozdanie finansowe do właściwego urzędu skarbowego oraz KRS. Można to uczynić również w formie elektronicznej.

Fundacja musi prowadzić księgowość, w której znajdą się wyodrębnione przychody i koszty działalności gospodarczej. Co ciekawe, działalność gospodarcza, a zatem przedmiot działalności gospodarczej, może pokrywać się z działalnością statutową. Podczas gdy zakres prowadzenia działalności gospodarczej i działalności odpłatnej pożytku publicznego nie może się pokrywać. Zyski, dochody z prowadzonej działalności gospodarczej muszą być przeznaczone na działalność statutową organizacji lub na rozwój działalności gospodarczej.

Jakie podatki musi opłacać fundacja?

• Podatek dochodowy osób prawnych

Fundacja, która prowadzi działalność gospodarczą, jest przedsiębiorcą.

Warto jednak wskazać, że jeśli dochód, który uzyska z działalności gospodarczej, mieści się w zwolnieniu podatkowym, to jest zwolniona od podatku dochodowego od osób prawnych.

Zwolnieniu podlegają dochody przeznaczone na działalność:

• naukową,
• naukowo-techniczną,
• oświatową, w tym również polegająca na kształceniu studentów,
• kulturalną, w zakresie kultury fizycznej i sportu,
• ochrony środowiska,
• wspierania inicjatyw społecznych na rzecz budowy dróg i sieci telekomunikacyjnej na wsi oraz zaopatrzenia wsi w wodę,
• dobroczynności,
• ochrony zdrowia i pomocy społecznej,
• rehabilitacji zawodowej i społecznej inwalidów,
• kultu religijnego.

W przypadku dochodów pochodzących z produkcji i handlu niektórymi artykułami działalność musi być opodatkowana. Zwolnieniu nie podlegają dochody z wytwarzania i handlu wyrobami:

1. przemysłu elektronicznego,
2. paliwowego,
3. tytoniowego i alkoholowego,
4. z metali szlachetnych albo z udziałem tych metali.

• VAT a organizacje prowadzące działalność gospodarczą

Należy zauważyć, że VAT nie łączy się z prowadzeniem działalności gospodarczej przez fundację. VAT zależy od sprzedawanych usług i towarów oraz ich klasyfikacji w ustawie o VAT. Ważne jest także, czy fundacja korzysta z odpowiedniego zwolnienia ze względu na wysokość przychodów opodatkowanych.

• Kasa fiskalna

Oczywiście, sprzedaż asortymentu musi wiązać się z odpowiednimi działaniami np. rejestracją. Należy więc kupić i zarejestrować w urzędzie skarbowym kasę fiskalną.

Czy fundacje prowadzące działalność gospodarczą mają obowiązek wysyłać sprawozdania finansowe do KRS?

Fundacja ma obowiązek wysłania/złożenia sprawozdania finansowego do KRS w ciągu 15 dni od daty zatwierdzenia sprawozdania.

Na jakich formularzach zgłasza się zmianę działalności gospodarczej w KRS?

Zgodnie z art. 7 ustawy o fundacjach, „fundacja podlega obowiązkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. (…) Fundacja uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego.” Tak więc, by zarejestrować fundację, wymagany jest wniosek rejestracyjny. Można go złożyć jedynie na urzędowym formularzu, do którego załączone są inne dokumenty. O jakie formularze chodzi?

• KRS-W20 – na  nim dokonujemy zgłoszenia fundacji;
• KRS-WK – na nim zgłaszamy osoby, które wejdą w skład planowanego zarządu, jak również te, które mają być członkami organu nadzorczego fundacji;
• KRS-WM – ten formularz będzie nam potrzebny jedynie w sytuacji, kiedy zamierzamy przez daną fundację prowadzić również działalność gospodarczą.

Opłata rejestracyjna

Złożenie wniosku rejestracyjnego będzie nas kosztować 250 zł. Jeśli zamierzasz prowadzić przy fundacji działalność gospodarczą, kwota stosunkowo wzrośnie i będzie wynosić 850 zł. Wniosek dot. powstania przedsiębiorstwa kosztuje 600 zł, ale należy dodać do niego koszty zwykłej rejestracji.

Zgodnie z art. 9 ustawy o fundacjach „sąd dokonuje wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego fundacji po stwierdzeniu, że czynności prawne stanowiące podstawę wpisu zostały podjęte przez uprawnioną osobę lub organ i są ważne. Postanowienie o wpisaniu fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego sąd wydaje ponadto po stwierdzeniu, że cel i statut fundacji są zgodne z przepisami prawa.”

Zasada „jednego okienka” w stosunku do fundacji

Ustawa z dnia 26 czerwca 2014 r. o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz o zmianie niektórych innych ustaw wprowadziła szereg zmian w zakresie procedur rejestracyjnych dot. rozpoczynania działalności.

Jedną z najważniejszych zmian jest ta dot. funkcjonowania zasady „jednego okienka”. Zasada ta ma na celu ułatwienie uruchomienia i prowadzenia działalności gospodarczej przez m.in. fundacje.

Zasada ta polega na tym, że KRS przekazuje za pomocą systemu teleinformatycznego dane na temat organizacji do właściwych urzędów. NIP oraz REGON zostają nadawane automatycznie. Wszystkie potrzebne dane znajdują się w formularzach KRS.

Ponadto fundacje, przy zgłaszaniu zmian do KRS, nie muszą załączać żadnych nowych formularzy aktualizacyjnych do GUS, US I ZUS. To właśnie zmiany w KRS zostaną automatycznie przekazane do właściwych urzędów.

Natomiast dodatkowe informacje, nieujawnione w KRS, muszą być zgłoszone w urzędzie skarbowym przez samą fundację. Tymi informacjami są np. miejsce przechowywania dokumentacji rachunkowej, przeważający rodzaj działalności statutowej czy wykaz rachunków bankowych.

Akt fundacyjny

Przede wszystkim twórca fundacji musi stworzyć tzw. akt fundacyjny. Jest to dokument, który zawiera oświadczenie woli w przedmiocie powołania do życia wspomnianej instytucji. Osoba składająca akt fundacyjny i chcąca założyć fundację nazywana jest fundatorem. W tym dokumencie powinna pojawić się również charakterystyka celu i majątku przeznaczonego na rozpoczęcie działalności. Wkład majątkowy nazywany jest tutaj funduszem założycielskim, a w jego skład nie muszą wchodzić jedynie pieniądze, ale także papiery wartościowe, rzeczy ruchome, jak również nieruchomości.

Jak ustanawia się akt fundacyjny?

Zgodnie z art. 3 ustawy o fundacjach „oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Zachowania tej formy nie wymaga się, jeżeli ustanowienie fundacji następuje w testamencie. (…) W oświadczeniu woli o ustanowieniu fundacji fundator powinien wskazać cel fundacji oraz składniki majątkowe przeznaczone na jego realizację. (…) Składnikami majątkowymi, o których mowa w ust. 2, mogą być pieniądze, papiery wartościowe, a także oddane fundacji na własność rzeczy ruchome i nieruchomości.”

Innymi słowy: akt fundacyjny (założycielski) to oświadczenie woli fundatora, który zmierza do ustanowienia fundacji. Określa cel fundacji oraz majątek przeznaczony na jego realizację. Akt ten musi zostać złożony w formie aktu notarialnego. W związku z czym fundator ma obowiązek udać się do notariusza, a następnie w jego obecności wyrazić wolę o powołaniu fundacji. Warto jednak pamiętać, że fundacja może zostać ustanowiona także w testamencie!

Jeżeli fundatora reprezentuje pełnomocnik, wymaga się ustanowienia pełnomocnictwa w formie aktu notarialnego.

Akt notarialny za granicą

Co ciekawe, akt notarialny można sporządzić także za granicą. Posiada on taką samą moc prawną jak ten sporządzony w Polsce. Wymogiem jest sporządzenie go jednak przez polskiego konsula i uzyskanie od ministra sprawiedliwości pisemnego upoważnienia wydanego na wniosek ministra właściwego do spraw zagranicznych. Fundator może także wskazać w nim ministra, który będzie sprawował nadzór nad fundacją.

Przy wyborze należy kierować się głównym celem fundacji. To właśnie on wskaże, który minister będzie najbardziej odpowiedni, biorąc pod uwagę zakres działań organizacji. Oczywiście, ministra można także wskazać później.

Jak wspomniałam, akt fundacyjny zobowiązuje fundatora do przekazania określonego majątku na rzecz tworzonej fundacji. W związku z czym mamy tu do czynienia z charakterem zobowiązaniowym. Obowiązek musi zostać wypełniony po uzyskaniu przez fundację osobowości prawnej. W rezultacie do czasu wpisania fundacji do KRS możliwe jest odwołanie przez fundatora aktu fundacyjnego. Odwołanie, podobnie jak sam akt, powinno mieć formę aktu notarialnego.

Gdy fundator, po dokonaniu wpisu do KRS, nie spełni swojego obowiązku – fundacja może dochodzić swoich praw zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego.

Statut fundacji

Statut jest aktem prawnym, który reguluje zadania, strukturę organizacyjną i sposób działania podmiotu prawa publicznego lub prywatnego. Innymi słowy, jest to dokument określający cel fundacji, jej organy i środki, jakimi dysponują w celu realizacji zamierzonych planów.

Stworzenie statutu fundacji jest bardzo trudne i często wymaga wsparcia prawnika, jednakże nie jest to konieczność, jeżeli mamy czas przestudiować podobne dokumenty i zapoznać się z aktami prawnymi. Statut nie jest wymagany przy zakładaniu fundacji. Można go uchwalić po zarejestrowaniu fundacji. Nie może być jednak sytuacji, że wspomniana instytucja nie będzie posiadała tego aktu prawnego, ponieważ jest to główny dokument fundacji. W jego treści określa się m.in. nazwę, miejsce siedziby, cele, zasady funkcjonowania i sposoby ich realizacji, majątek, a także sposoby zaciągania przez nią zobowiązań.

Kto ustala statut?

Zgodnie z art. 5 ustawy o fundacjach „fundator ustala statut fundacji, określający jej nazwę, siedzibę i majątek, cele, zasady, formy i zakres działalności fundacji, skład i organizację zarządu, sposób powoływania oraz obowiązki i uprawnienia tego organu i jego członków. Statut może zawierać również inne postanowienia, w szczególności dotyczące prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej, dopuszczalności i warunków jej połączenia z inną fundacją, zmiany celu lub statutu, a także przewidywać tworzenie obok zarządu innych organów fundacji.”

W dalszej części artykułu ustawa wskazuje również, że fundator może wskazać ministra, który będzie właściwy dla nadzoru nad instytucją przez wzgląd na jej cele. Ważnym zapisem jest także to, że fundacja prowadząca swoją działalność na terenie jednego województwa powinna mieć siedzibę właśnie w tym województwie. W statucie można również określić, co stanie się ze środkami majątkowymi po likwidacji fundacji. Fundator może zrezygnować z osobistego ustalenia statutu na rzecz innej osoby fizycznej lub prawnej.

W art. 6 ustawy o fundacjach wskazuje się, że „fundator może odstąpić od osobistego ustalenia statutu i upoważnić do jego ustalenia inną osobę fizyczną lub prawną. (…) Do ustalenia statutu, stosownie do przepisu ust. 1, mają zastosowanie przepisy dotyczące ustalenia statutu przez fundatora. (…) Jeżeli fundator ustanowił fundację w testamencie, a nie ustalił jej statutu i nie upoważnił do tej czynności innej osoby, stosuje się odpowiednio przepisy księgi IV Kodeksu cywilnego o poleceniu.”

Statut stanowi podstawę działania fundacji. To właśnie w nim znajdziemy najważniejsze informacje dotyczące funkcjonowania całej organizacji.

Wszelkie działania prowadzone przez fundację muszą być zgodne ze statutem i nie mogą mu zaprzeczać. Statut powinien być napisany w sposób prosty i logiczny.

Co powinien zawierać statut?

Statut powinien zawierać informacje takie jak:

• nazwa i siedziba;

W statucie wpisuje się pełną nazwę fundacji. Warto wskazać, że w prawie nie istnieje nakaz, by nazwa fundacji odróżniała ją od innych. Dobrym pomysłem jest używanie nazwy skróconej, która jest łatwiejsza do zapamiętania. W przypadku fundacji, która będzie prowadziła działalność gospodarczą, powinna zostać wskazana forma prawna, czyli „fundacja”.

W statucie wpisuje się nazwę miejscowości, w której mieści się siedziba organizacji. Tam zazwyczaj przechowuje się najważniejsze dokumenty fundacji.

• majątek (czyli informacje o tym, skąd fundacja będzie miała pieniądze na działanie, jaka jest wysokość funduszu założycielskiego itd.);

Warto wskazać, że majątek początkowy na powstanie fundacji pochodzi od fundatora. Majątkiem mogą być pieniądze, papiery wartościowe, ruchomości i nieruchomości.

• cele fundacji;

Cele określają, czemu powołano fundację oraz na co został przeznaczony majątek założycielski. Cel fundacji powinien być precyzyjny oraz możliwy do osiągnięcia. Ważną kwestią jest to, że musi on posiadać charakter niezarobkowy.

• sposób realizacji celów statutowych (czyli zasady, formy i zakres działalności);

Wymieniane są tu konkretne działania zmierzające do osiągnięcia określonego stanu rzeczy.

• władze fundacji – informacje o zarządzie;

Dodatkowo warto wspomnieć o tym, jakie są procedury odwołania z pełnionej funkcji, kiedy członek zarządu może zrezygnować.

• sposób reprezentowania fundacji i zaciągania zobowiązań majątkowych;

Punkt ten zawiera w sobie informacje o tym, kto może w imieniu fundacji zawierać umowy, przyjmować darowizny czy ją reprezentować.

Na jakim etapie zakładania fundacji trzeba mieć statut?

Po napisaniu statutu należy go uchwalić. Należy to uczynić przed złożeniem wniosku o rejestrację w KRS. Statut jest bowiem jednym z najważniejszych załączników (dokumentów), które dołączamy do wniosku. Sąd ma za zadnie sprawdzić, czy statut jest zgodny z prawem. Jak wspominałam wcześniej, to właśnie fundator/fundatorzy powinni spisać i uchwalić statut. Nie wyłącza to jednak możliwości do udzielenia pełnomocnictwa do wykonania tej czynności.

Od kiedy obowiązuje statut fundacji?

Statut jest prawomocny od momentu zatwierdzenia go przez sąd.

Czy każda zmiana statutu wymaga zgłoszenia do KRS?

Jeżeli zmieniamy statut, mamy obowiązek zgłosić tę informację. Zgłoszenia dokonujemy na wyznaczonych formularzach w ciągu 7 dni od daty dokonania zmiany.

Kto i w jaki sposób może zmienić statut fundacji?

Na powyższe pytanie powinien odpowiadać sam statut. To właśnie w nim powinny znaleźć się odpowiednie informacje, wskazujące – kto może dokonać zmiany statutu i jak ma to wyglądać.

Fundacja a status organizacji pożytku publicznego

Na początku należy podkreślić, że fundacja i organizacja pożytku publicznego to dwie zupełnie odrębne instytucje prawne.

Organizacja pożytku publicznego to organizacja, która posiada prawny status pożytku publicznego, który jest nadawany przez KRS. O uzyskanie tego statusu może ubiegać się także fundacja.

Aby uzyskać status OPP, fundacja musi spełnić szereg warunków. Są to:

• prowadzenie działalności (tzw. działalność pożytku publicznego) w określonym ustawowo zakresie (w tzw. sferze pożytku publicznego,
• kierowanie tą działalnością nieprzerwanie przez co najmniej 2 lata,
• dokonywanie działań skierowanych do szerokiego kręgu odbiorców lub grup o trudnej sytuacji materialnej lub życiowej,
• przeznaczenie nadwyżki przychodów nad kosztami na prowadzoną działalność pożytku publicznego,
• w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej należy zadbać, by miała ona charakter dodatkowy,
• posiadanie kolegialnego organu kontroli lub nadzoru, np. komisję rewizyjną (niezależny od zarządu), którego członkowie spełniają szereg kryteriów, w tym m.in. o niekaralności i braku związków z członkami zarządu),
• posiadanie zarządu (organ zarządzający), którego członkowie nie byli karani,
• umieszczenie w statucie zapisów chroniących majątek organizacji (m.in. zakaz udzielania pożyczek członkom, członkom władz, pracownikom i ich bliskim) oraz zapisów dotyczących zakupów towarów i usług od osób związanych z organizacją.

Po otrzymaniu statusu OPP, potwierdzonego przez KRS, fundacja musi spełnić określone warunki. Przy czym fundacja nadal musi spełniać warunki, które były wymagane do uzyskania statusu OPP. Powinna umieszczać sprawozdanie finansowe i merytoryczne za dany rok w internetowej bazie ministerstwa (najpóźniej do 15 lipca następnego roku), a także na swojej stronie internetowej. Ma obowiązek poddać sprawozdanie finansowe badaniu przez biegłego rewidenta, a także sporządzić i aktualizować numery rachunku bankowego uprawniającego do przekazywania 1% podatku przez osoby prywatne. Ponadto muszą liczyć się z tym, że członkowie zarządu, organu kontroli lub nadzoru oraz likwidator odpowiadają wobec tej organizacji za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub statutem w większym zakresie niż w przypadku organizacji, która nie ma statusu OPP.

Gdzie fundacja składa sprawozdanie z działalności?

Przygotowanie i przesłanie do swojego ministra sprawozdania z działalności fundacji jest jednym z obowiązków fundacji. Sprawozdanie z działalności fundacji powinno wykazać działalność, którą podjęła fundacja w określonym czasie. Oczywiście, działania te powinny być zgodne z celami statutowymi oraz mieścić się w sposobach ich realizacji. Warto wskazać, że nie istnieje jeden obowiązujący wzór sprawozdań. Fundacja przygotowuje go więc w oparciu o zapisy rozporządzenia odpowiedniego ministra.

Jakie informacje musi zawierać sprawozdanie z działalności fundacji?

Sprawozdanie z działalności musi zawierać:

• nazwę fundacji, jej siedzibę i adres, datę wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym i numer KRS-u wraz ze statystycznym numerem identyfikacyjnym w systemie REGON, dane dotyczące członków zarządu fundacji (imię i nazwisko według aktualnego wpisu w rejestrze sądowym) oraz określenie celów statutowych fundacji,
• zasady, formy i zakres działalności statutowej z podaniem realizacji celów statutowych,
• informację o prowadzonej działalności gospodarczej,
• odpisy uchwał zarządu,
• informację o wysokości uzyskanych przychodów, z wyodrębnieniem ich źródeł oraz formy płatności (np. gotówka, przelew),
• informację o poniesionych kosztach na: realizację celów statutowych, administrację (czynsze, opłaty telefoniczne, pocztowe itp.), działalność gospodarczą, pozostałe koszty (z wyodrębnieniem formy płatności),
• dane o sytuacji pracowniczej,
• dane o działalności zleconej fundacji przez podmioty państwowe i samorządowe (usługi, państwowe zadania zlecone i zamówienia publiczne) oraz o wyniku finansowym tej działalności,
• informację o rozliczeniach fundacji z tytułu ciążących zobowiązań podatkowych, a także informację w sprawie składanych deklaracji podatkowych.
• informację, czy fundacja ustanowiona na podstawie ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach jest instytucją obowiązaną w rozumieniu ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz.U. poz. 723, 1075, 1499 i 2215),
• informację o przyjęciu lub dokonaniu przez fundację ustanowioną na podstawie ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach płatności w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10 000 euro, bez względu na to, czy płatność jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane, wraz ze wskazaniem daty i kwoty operacji.

Narodowy Instytut Wolności, KRS i minister jako organy nadzorcze

Sprawozdanie należy składać do odpowiedniego organu nadzorczego. Organem nadzorczym jest natomiast minister. Jest on wskazany w statucie fundacji. Ponadto fundacja powinna ujawnić swoje sprawozdanie,  np. przez swoją stronę internetową.

Jeżeli fundacja prowadzi działalność gospodarczą, podlega dodatkowym obowiązkom sprawozdawczym do KRS. Fundacje ze statusem organizacji pożytku publicznego zamieszczają sprawozdanie merytoryczne w bazie sprawozdań OPP, prowadzonej przez Dyrektora Narodowego Instytutu Wolności. Warto zaznaczyć, że w takiej sytuacji nie muszą składać sprawozdania z działalności właściwemu ministrowi.

Złożenie sprawozdania powinno odbywać się co roku.

Kto kontroluje fundację?

Organizacje pozarządowe, a w tym fundacja, podlegają kontroli przez różne służby. Każda ze służb sprawdza inny obszar działalności organizacji pozarządowej. Konkretne służby posiadają także odrębne uprawnienia, co zostało przedstawione poniżej.

Państwowa Inspekcja Pracy

PIP to organ, który sprawuje nadzór i kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy. W szczególności przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej (art. 1 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy). W rezultacie Państwowa Inspekcja Pracy może przeprowadzić kontrolę organizacji w podanym wyżej zakresie. Podlegają jej pracodawcy oraz podmioty, na rzecz których świadczona jest praca przez osoby fizyczne.

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych (GIODO)

GIODO przeprowadza kontrolę w zakresie zgodności przetwarzania danych osobowych. Prowadzi także rejestr zbiorów danych oraz rejestr administratorów bezpieczeństwa informacji. Niewątpliwie fundacje dysponują w swoich zasobach przeróżnymi danymi osobowymi. Podczas swoich działań także wchodzą w ich posiadanie. Godne uwagi jest to, że nawet przy braku rejestracji danych GIODO może przeprowadzić kontrolę NGO.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Jednym z obowiązków ZUS jest kontrola wykonywania przez płatników składek i przez ubezpieczonych obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych.

Fundacja, będąca płatnikiem (musi ona korzystać z pracowników/współpracowników), podlega kontroli Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Podstawowe znaczenie ma to, czy w ramach danej umowy odprowadzanie składek jest obowiązkowe. W związku z czym ZUS skontroluje pracodawców, jeżeli jest to wymagane.

Ważne! W przypadku odpowiedniej dotacji kontrole sprawować może także administracja rządowa i samorządowa.

Czym jest dotacja? Zgodnie z art.17 ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie „organ administracji publicznej zlecający realizację zadania publicznego może dokonywać kontroli i oceny realizacji zadania, w szczególności:

1) stopnia realizacji zadania;

2) efektywności, rzetelności i jakości realizacji zadania;

3) prawidłowości wykorzystania środków publicznych otrzymanych na realizację zadania;

4) prowadzenia dokumentacji związanej z realizowanym zadaniem”.

Fundacja jest kontrolowana w przypadku wskazanym powyżej, jeśli podpisała umowę dotacyjną. Chociaż kontroli może też podlegać fundacja, która działa w partnerstwie z inną organizacją. Warto zaznaczyć, że daną fundację można skontrolować zarówno w trakcie realizacji zadania oraz po jego zakończeniu (do 5 lat).

Najwyższa Izba Kontroli

NIK jest naczelnym organem kontroli w Polsce. Kontroluje on organizacje pozarządowe w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki publiczne. Czyni to także wówczas, kiedy wykonują one zadania zlecone przez organy administracji publicznej.

Inspekcja Sanitarna

Inspekcja Sanitarna zajmuje się zadaniami z zakresu zdrowia publicznego. W szczególności nadzoruje warunki higieny pracy w zakładach pracy, higieny wypoczynku i rekreacji, warunki zdrowotne żywności, żywienie i przedmioty powszechnego użytku.

W wyniku czego Państwowa Inspekcja Sanitarna może kontrolować daną organizację ze spełnienie odpowiednich warunków pracy.

Regionalne Izby Obrachunkowe

Regionalne Izby Obrachunkowe są państwowymi organami nadzoru i kontroli. RIO skupia się na gospodarce finansowej jednostek samorządu terytorialnego. Uprawnione są do kontroli fundacji, które wykorzystują dotacje z budżetu jednostek samorządu terytorialnego. Kontrola to sprawdzenie stanu faktycznego. Kontrolujący ma prawo ustalić i zbadać, czy organizacja działa zgodnie z prawem. Nie może jednak ingerować w jej działalność.

Kto nadzoruje fundacje?

Działalność fundacji może także podlegać nadzorowi. Organy nadzorujące oraz ich uprawnienia są różnorodne. Organizacje podlegają nadzorowi ze strony organów administracji samorządowej i rządowej. Nadzór nad fundacjami posiada:

• minister właściwy ze względu na zakres działania i cele fundacji (właściwy minister powinien zostać wskazany w statucie fundacji);
• właściwy ze względu na siedzibę fundacji starosta (lub prezydent miasta na prawach powiatu).

Warto wskazać, że nadzór jest pojęciem szerszym niż kontrola. Nadzór może być bowiem dokonany po przeprowadzeniu kontroli. Prawo nadzoru pozwala na ingerowanie w działalność organizacji.

Fundacje zagraniczne

Ustawa o fundacjach dopuszcza tworzenie na terytorium RP przedstawicielstw fundacji mających swoje siedziby za granicą (art.19 ustawy o fundacjach).

Pierwszym krokiem do utworzenia przedstawicielstwa jest uzyskanie zezwolenia. Zezwolenie to stanowi decyzję administracyjną.

Zezwolenie wydaje minister, którego zakres działania jest zgodny z celem tworzonego przedstawicielstwa. W związku z czym jeżeli celem fundacji jest np. ochrona zdrowia, to zezwolenie wydaje minister zdrowia.  Warto wskazać, że wydanie zezwolenia jest tożsame ze zgodą na podjęcie działalności określonej w zezwoleniu.

Oczywiście, minister wydaje zezwolenie, jeżeli nowo powstałe przedstawicielstwo sprzyja realizacji celów określonych w art.1 ustawy o fundacjach. Cele te powinny być więc społecznie lub gospodarczo użyteczne. Gdy przedstawicielstwo prowadzi także działalność gospodarczą, wymogów jest więcej. Działalność gospodarcza musi mieścić się w zakresie służącym do realizacji celów fundacji.

Ponadto osoba prowadząca działalność gospodarczą podlega innym przepisom prawnym. Regulacja obejmuje bowiem przepisy odrębne dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium RP przez przedstawicielstwa podmiotów zagranicznych. Niewątpliwie przedstawicielstwo ma obowiązek przestrzegać przepisów prawa obowiązującego w Polsce.

Co w przypadku, gdy przedstawicielstwo łamie warunki określone w zezwoleniu lub istotnie narusza prawo RP? W takiej sytuacji przedstawicielstwu cofa się wcześniej wydane zezwolenie.

Kolejnymi przyczynami zawieszenia zezwolenia jest także ważny interes państwa lub jego bezpieczeństwo. Zawieszenie zezwolenia pociąga za sobą konieczność zaprzestania działalności objętej zezwoleniem. Co ciekawe, fundacji nie przysługuje żadne odszkodowanie z tego tytułu.

Jak wygląda rejestracja przedstawicielstwa fundacji zagranicznej w Polsce?

Przede wszystkim należy przygotować wniosek Fundacji Macierzystej o zezwolenie na podjęcie działalności. Wniosek ten powinien zawierać następujące dane:

• oficjalna nazwa fundacji,
• adres fundacji,
• cele statutowe fundacji,
• skład zarządu fundacji wraz z informacją kto może wydawać oświadczenia woli w imieniu fundacji (wraz z dokumentem potwierdzającym powyższe dane),
• dane osoby reprezentującej przedstawicielstwo fundacji w Polsce (wraz z adresem do korespondencji),
• planowana nazwa przedstawicielstwa w Polsce,
• adres przedstawicielstwa w Polsce (wraz z tytułem do lokalu),
• główne cele przedstawicielstwa w Polsce,
• zakres działania przedstawicielstwa w Polsce,
• źródła finansowania przedstawicielstwa w Polsce,
• informacja, czy fundacja planuje prowadzić działalność gospodarczą na terenie Polski.

Ważne jest także oświadczenie zarządu Fundacji Macierzystej zawierające: zamiar utworzenia w Polsce swojego przedstawicielstwa, ustanowienie pełnomocnika do reprezentowania fundacji przed organami administracji w Polsce  (wraz z potwierdzeniem dokonania opłaty sądowej od pełnomocnictwa), zobowiązanie się do przestrzegania przepisów prawa polskiego oraz corocznego składania sprawozdania z działalności w Polsce.

Ponadto należy dostarczyć kopię dokumentu potwierdzającego rejestrację fundacji w kraju macierzystym (lub informację, że w danym kraju fundacje nie podlegają obowiązkowi rejestracji) wraz z kopią tekstu statutu fundacji macierzystej.

Oczywiście, osoba zainteresowana ma obowiązek złożyć sprawozdanie z działalności fundacji macierzystej w roku poprzedzającym wniosek oraz potwierdzenie dokonania opłat skarbowych od wniosku o zezwolenie oraz od ustanowienia pełnomocnika.

Jak wypełnić dokumenty?

Osoba, która chce zarejestrować przedstawicielstwo fundacji zagranicznej, powinna dostarczyć powyższe dokumenty w oryginale (lub w formie uwierzytelnionej kopii).

Jeżeli są sporządzone w języku obcym, należy także dostarczyć dokumenty w formie przetłumaczonej na język polski i poświadczonej przez tłumacza przysięgłego lub przez właściwą, ze względu na siedzibę zagranicznej fundacji, polską misję dyplomatyczną lub urząd konsularny.

Ile należy zapłacić?

Zarejestrowanie przedstawicielstwa fundacji zagranicznej w Polsce wymaga opłaty skarbowej, którą wpłaca się z chwilą powstania obowiązku jej zapłaty.

Opłaty skarbowe z tytułu wydania zezwolenia wynoszą:

• zezwolenie na utworzenie przez fundację zagraniczną na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przedstawicielstwa – 855 zł,
• złożenie dokumentu stwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa lub prokury oraz jego odpisu, wypisu lub kopii – od każdego stosunku pełnomocnictwa (prokury) – 17 zł.

Fundacja WOŚP – praktyczny przykład

Postanowienia ogólne

Przez wzgląd na ostatnie wydarzenia warto przyjrzeć się statutowi fundacji Jerzego Owsiaka. Jest to dokument dobrze skonstruowany i jednocześnie pozwala nam zrozumieć, jak działa fundacja. Z jej treści można także wyczytać, co się dzieje, jeżeli należy wybrać nowego prezesa fundacji.

Już na samym początku można zauważyć, że Jerzy Owsiak nie jest jedynym fundatorem. Założycielami WOŚP było 7 osób, a ich siedzibą jest m.st. Warszawa (§ 3 statutu). Zgodnie z dalszymi informacjami możemy dowiedzieć się, że obszar działania fundacji obejmuje cały obszar Rzeczpospolitej Polskiej (§ 4 statutu). Właściwym ministrem dla Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy jest minister zdrowia (§ 5 statutu).

Zgodnie z § 1 – statut WOŚP „fundacja pod nazwą „Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy”, zwana dalej „Fundacją”, ustanowiona przez Beatę Bethke-Żuk, Piotra Burczyńskiego, Waltera Chełstowskiego, Pawła Januszewicza, Bohdana Maruszewskiego, Lidię Niedźwiedzką-Owsiak i Jerzego Owsiaka, zwanych dalej „Fundatorami”, aktem notarialnym sporządzonym w kancelarii notariusza Piotra Soroki w Warszawie dnia 2 marca 1993 r., repertorium A nr 1005/93, stanowiąc instytucjonalne rozwinięcie prowadzonej przez Fundatorów działalności w zakresie ochrony zdrowia, mającej na celu ratowanie życia dzieci z wadami serca (…)

Cel i zasady działania

Fundacja określiła swoje cele w liczbie 15, które zawarła w § 9 swojego statutu. Zgodnie z dalszą częścią dokumentu działalność fundacji ma nieodpłatny charakter.

Majątek i dochody

Zgodnie z § 11 – statutu WOŚP „majątek Fundacji stanowi Fundusz założycielski w kwocie 20.000.000 (dwudziestu milionów) złotych oraz środki finansowe, nieruchomości i ruchomości nabyte przez Fundację w toku jej działania”. Według § 12 statutu fundacja odpowiada za swoje zobowiązania całym majątkiem, a jej dochody pochodzą z:

• ze zbiórek i imprez publicznych, w szczególności uzyskiwanych pod nazwą: „Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy”;
• aukcji internetowych;
• subwencji osób prawnych;
• darowizn, spadków i zapisów;
• dochodów z majątku nieruchomego i ruchomego;
• z działalności gospodarczej prowadzonej przez Fundację (§ 13 statutu).

Wszelki dochód, który fundacja otrzymała za pomocą subwencji, darowizn, spadków i zapisów, może zostać użyty na wybraną realizację jej celu, chyba że ofiarodawca postanowił inaczej (§ 14).

Zarząd Fundacji i funkcja prezesa

Zgodnie z § 17 statutu WOŚP organami fundacji są:

• Konwent Fundatorów;
• Zarząd Fundacji;
• Rada Fundacji.

Jeżeli chodzi o Konwent Fundatorów – jest to organ, w skład którego wchodzą wszyscy fundatorzy (w tym Jerzy Owsiak). Organ ten dzięki uprawnieniom nadanym w § 18 może powoływać i odwoływać członków Zarządu Fundacji i Rady Fundacji. Zgodnie z tym to właśnie Konwent będzie decydował o ustanowieniu nowego Prezesa Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy. Konwent może także określić wynagrodzenie swoim członkom, jak również członkom Zarządu Fundacji za wykonywanie czynności na rzecz WOŚP.

Zgodnie zaś § 25 – statutu WOŚP „w skład Zarządu Fundacji wchodzą co najmniej 2 (dwie) osoby, w tym Prezes i Wiceprezes. Zarząd powoływany jest na czas nieoznaczony przez Konwent Fundatorów (…)

Zarząd Fundacji, której Prezesem jest Jerzy Owsiak, ma za zadanie reprezentować instytucję na zewnątrz. Jego zadaniem, jak również innych osób wchodzących w skład Zarządu, było kierowanie bieżącą działalnością i podejmowanie decyzji z nią związanych, jak również ustalaniem kierunku działania.