Stowarzyszenie – wszystko, co warto o nim wiedzieć

Niewątpliwie, wolność zrzeszania się jest jednym z podstawowych praw, które gwarantuje nam Konstytucja RP. Ustawa zasadnicza przyznaje prawo do tworzenia stowarzyszeń, służących do realizacji wybranych, wspólnych dla jego członków celów. W zakresie swoich celów stowarzyszenie może reprezentować interesy zbiorowe swoich działaczy wobec organów władzy publicznej. Mają także prawo wypowiadania się w sprawach publicznych. Jak widać, uprawnienia, a także pole do działania stowarzyszeń, są bardzo szerokie. Jeżeli więc masz głowę pełną pomysłów, duże grono znajomych i chęć do działania, nie zwlekaj z założeniem stowarzyszenia!

Stowarzyszenie w skrócie

Przez stowarzyszenie rozumie się dobrowolne, samorządne oraz trwałe zrzeszenie ludzi. Każdy z nas może je założyć, a także do niego przystąpić lub z niego wystąpić. Ponadto dla istnienia stowarzyszenia nie jest ważna liczba jego członków. Należy jednak pamiętać, by w stowarzyszeniu było minimum 7 osób! Zrzeszenie to tworzy się dla osiągnięcia określonego celu. Warto wskazać, że cele stowarzyszenia muszą być niezarobkowe. W związku z tym sensem istnienia stowarzyszenia nie może być polepszenie sytuacji majątkowej jego członków. Zgodnie z art.2 ust.2 ustawy Prawo o stowarzyszeniach ten typ organizacji pozarządowej samodzielnie określa swoje cele, programy działania, struktury organizacyjne oraz uchwala akty prawa wewnętrznego. Godne uwagi jest to, że działalność naszej organizacji opiera się na pracy społecznej jego członków. Oczywiście, nie jest jednak wykluczone zatrudnienie pracowników.

Rodzaje stowarzyszeń

Forma prawna organizacji pozarządowej, jaką jest stowarzyszenie, dzieli się na dwa jej podtypy. Wyróżniamy stowarzyszenia zwykłe i rejestrowe. Chcąc założyć stowarzyszenie, musimy zdecydować się, który jej rodzaj wybieramy. Ponieważ wiąże się to z odmiennym funkcjonowaniem, jak i całą specyfiką stowarzyszenia.

Stowarzyszenie zwykłe – założyciele

Funkcjonowanie stowarzyszeń zwykłych reguluje ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach. Najważniejszą kwestią, która odróżnia go od stowarzyszenia rejestrowego, jest brak konieczności rejestracji w KRS. Ten rodzaj organizacji składa wniosek o rejestrację w ewidencji stowarzyszeń zwykłych. Do powołania tego typu stowarzyszenia potrzebujemy trzech osób – pełnoletnich, posiadających obywatelstwo polskie i niepozbawionych praw publicznych. Co ciekawe, założycielami nie mogą być w tym przypadku osoby prawne. Ponadto nie mogą być również członkami takiego stowarzyszenia. Wymogiem jest, że w stowarzyszeniu mogą zrzeszać się wyłącznie osoby fizyczne. Osoby zakładające stowarzyszenie decydują o jego nazwie, celach działalności, siedzibie, terenie działania, zasadach nabywania i utraty członkostwa, dokonywanych zmianach w regulaminie, a także zasadach rozwiązania.

Stowarzyszenie zwykłe – organy i regulamin

Najważniejszą osobą w stowarzyszeniu zwykłym jest przedstawiciel reprezentujący lub zarząd. Organ nadzoru wewnętrznego jest natomiast nieobowiązkowy. Podstawę działalności stowarzyszenia stanowi regulamin, który pełni taką rolę jak statut w stowarzyszeniu zarejestrowanym. Ważną kwestią jest to, że stowarzyszenie zwykłe nie może prowadzić działalności gospodarczej.

Stowarzyszenie rejestrowe

To właśnie ten typ stowarzyszeń jest najpopularniejszy. Przede wszystkim do założenia stowarzyszenia rejestrowego wymagana jest odpowiednia ilość członków – 7. Obowiązkowe jest także zarejestrowanie w KRS. W przeciwieństwie do stowarzyszenia zwykłego, tutaj obowiązkowe są władze w postaci walnego zgromadzenia, zarządu oraz organu nadzoru wewnętrznego (lub komisji rewizyjnej). Ponadto stowarzyszenia rejestrowe mają prawo prowadzenia działalności gospodarczej, a także oddziałów terenowych. Warto dodać, że zarejestrowana organizacja posiada osobowość prawną.

Cel działania

Cel jest podstawą działania danej organizacji. Po pierwsze, stowarzyszenie może zostać utworzone w każdym celu prawnie dozwolonym. Ustawodawca nie określa, jakiego typu działalność w formie takiej organizacji możemy prowadzić. Mamy tu więc dużą dowolność. Co więcej, stowarzyszenie może ograniczyć zakres swojej działalności do działań na rzecz swoich członków. Wybrany cel nie może być jednak komercyjny, zarobkowy. Członkom danej organizacji zamiast pieniędzy musi bezsprzecznie przyświecać określona idea, cel społeczny, zapisany w statucie/regulaminie.

Cel działania Stowarzyszenia AUTORÓW ZAiKS to m.in.: zbiorowe zarządzanie autorskimi prawami majątkowymi, ochrona praw autorskich i reprezentowanie interesów twórców, doskonalenie prawa autorskiego, prowadzenie działalności kulturalnej i edukacyjnej.

Konkretność celów

Osoby zakładające stowarzyszenie powinny określić swoje cele w sposób konkretny i zrozumiały. Co więcej, szerokie zakreślenie działalności (w tym celów) spowoduje, że stowarzyszenie będzie w stanie podejmować różnorodne inicjatywy. Choć bywa też tak, że cele są zaczerpnięte z katalogu celów określonych w art.4 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Nie jest to jednak obowiązkowe.

Cele a zwolnienia podatkowe

Stowarzyszenie jako osoba prawna podlega obowiązkowi płacenia podatków. Jednym z nich jest podatek dochodowy, opisany szerzej w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych. Jak wskazałam, organizacja może jednak skorzystać ze zwolnienia podatkowego. W związku z ustawą o podatku dochodowym od osób prawnych, jeżeli celem statutowym stowarzyszenia jest działalność:

• naukowa, naukowo-techniczna,
• oświatowa, w tym również polegająca na kształceniu studentów,
• kulturalna,

oraz działalność w zakresie:

• kultury fizycznej i sportu,
• ochrony środowiska,
• wspierania inicjatyw społecznych na rzecz budowy dróg i sieci telekomunikacyjnej na wsi oraz zaopatrzenia wsi w wodę,
• dobroczynności,
• ochrony zdrowia i pomocy społecznej,
• rehabilitacji zawodowej i społecznej inwalidów oraz
• kultu religijnego.

Podsumowując, pieniądze uzyskane przez stowarzyszenie podlegają zwolnieniu podatkowemu, w sytuacji gdy przeznaczymy je na powyższe cele. Oczywiście, muszą być one celami statutowymi stowarzyszenia.

Jak założyć stowarzyszenie?

Proces utworzenia stowarzyszenia zależy od jego rodzaju. Stowarzyszenie rejestrowe i stowarzyszenie zwykłe mają bowiem odmienne procedury rejestracyjne. Warto jednak zaznaczyć, że najważniejszą sprawą przy założeniu stowarzyszenia jest odpowiednia ilość osób. Sprawdź tutaj, jak założyć stowarzyszenie.

Organy stowarzyszenia

Jak wskazywałam wcześniej, ilość i rodzaj organów stowarzyszenia zależy od tego, czy mamy do czynienia ze stowarzyszeniem rejestrowym, czy zwykłym. W przypadku tego drugiego wystarczające jest funkcjonowanie zarządu lub przedstawiciela. Podczas gdy w stowarzyszeniu rejestrowym sprawa wygląda nieco inaczej. Obowiązkowymi władzami tego rodzaju stowarzyszenia są: walne zebranie stowarzyszenia, zarząd stowarzyszenia, komisja rewizyjna (organ kontroli wewnętrznej). Warto zaznaczyć, że ustawa Prawo o stowarzyszeniach nie zawiera jasnych kryteriów co do poszczególnych organów. Ponieważ to statut określa funkcjonowanie władz stowarzyszenia.

Władze Stowarzyszenia Sieć Obywatelska Watchdog Polska

1. Walne Zebranie Członków i Członkiń Stowarzyszenia, zwane dalej Walnym Zebraniem,
2.  Zarząd Stowarzyszenia, zwany dalej Zarządem,
3. Komisja Rewizyjna.

Stowarzyszenie – walne zebranie członków

Najwyższą władzą stowarzyszenia jest walne zebranie członków. Posiada ono uprawnienia do podejmowania decyzji we wszystkich sprawach dotyczących organizacji. Zgodnie z art. 11 ustawy – Prawo o stowarzyszeniach „(…) W sprawach, w których statut nie określa właściwości władz stowarzyszenia, podejmowanie uchwał należy do walnego zebrania członków.” Walne zgromadzenie tworzą wszystkie należące do stowarzyszenia osoby (członkowie). Zbierają się oni w określonym miejscu i czasie, by podjąć wszelkie decyzje dot. organizacji. Organ ten funkcjonuje zgodnie z treścią statutu. Przy dużej ilości członków możliwe jest zorganizowanie zebrania delegatów.

Rodzaje członków walnego zgromadzenia

Niezbędne wiadomości o tym, kto może brać udział w walnym zebraniu i jakie są uprawnienia jego poszczególnych członków, zawarte są w statucie. W gruncie rzeczy na walnym zgromadzeniu mogą pojawić się wszyscy działacze stowarzyszenia. Chociaż działaczy dzieli się zazwyczaj na dwie grupy:

• zwyczajni – członkowie, którzy tworzą stowarzyszenie. Muszą to być osoby fizyczne. Są oni wybierani do władz stowarzyszenia (bierne prawo wyborcze), ale mogą także wybierać władze stowarzyszenia (czynne prawo wyborcze). Mają prawo zabierać głos we wszystkich sprawach dotyczących stowarzyszenia i uczestniczyć w walnych zebraniach członków stowarzyszenia.
• wspierający – członkowie, którzy wspierają stowarzyszenie. Mogą być nimi zarówno osoby fizyczne, jak i prawne (firmy, inne organizacje, itp.). Mogą brać udział w obradach walnego zebrania członków, ale tylko z głosem doradczym. Najczęściej stanowią wsparcie merytoryczne dla stowarzyszenia. Są to zazwyczaj darczyńcy czy inwestorzy.

W praktyce zdarza się, że stowarzyszenia nadają osobom zasłużonym dla organizacji status członka honorowego. Oczywiście, regulacja dot. tego statusu powinna znaleźć się w statucie.

Kompetencje walnego zebrania członków

Głównymi zadaniami walnego zebrania członków są:

• uchwalanie zmian w statucie stowarzyszenia,
• powoływanie i odwoływanie członków innych organów stowarzyszenia (zarządu, komisji rewizyjnej),
• udzielanie absolutorium zarządowi, czyli zatwierdzanie i zaakceptowanie prowadzonych przez zarząd działań,
• rozpatrywanie odwołań od decyzji zarządu (np. w sprawie pozbawienia członkostwa),
• podejmowanie uchwał o rozwiązaniu stowarzyszenia lub o połączeniu z inną organizacją,
• podejmowanie uchwał o przeznaczeniu majątku zlikwidowanego stowarzyszenia.

Kompetencje walnego zebrania członków Stowarzyszenia Autorów ZAiKS

Do kompetencji Walnego Zebrania Członków każdej Sekcji należy:

• powołanie pięciu członków Zarządu Sekcji;
• wyłonienie jednego członka Rady Stowarzyszenia;
• wybranie jednego członka Sądu Koleżeńskiego;
• rozpatrywanie sprawozdań Zarządu Sekcji;
• wybór delegatów na Zebranie Delegatów;
• wybór kandydatów do Zarządu Stowarzyszenia i Komisji Rewizyjnej spośród członków tej Sekcji, przy czym Walne Zebranie Członków Sekcji liczącej ponad 500 członków zwyczajnych wykonujących w niej prawa wyborcze oraz Walne Zebranie Sekcji wydawców muzycznych, wybiera czterech kandydatów do Zarządu Stowarzyszenia, a Walne Zebranie Członków pozostałych Sekcji – po dwóch kandydatów do Zarządu Stowarzyszenia i Komisji Rewizyjnej;
• rozpatrywanie sprawozdań delegatów na Zebranie Delegatów.

Zwoływanie walnego zebrania członków

Jak wskazywałam wielokrotnie, w każdym statucie powinny znaleźć się podstawowe zasady działania stowarzyszenia, w tym – niewątpliwie – zasady zwoływania walnego zebrania członków. Informacje o zebraniu powinny uwzględniać ich ilość, organ inicjujący zwołanie zebrania, sposób zawiadomienia, podmioty uprawnione do wnioskowanie o zwołanie nadzwyczajnego walnego zebrania członków oraz konsekwencje braku stawiennictwa, jeżeli takie występują.

Zwyczaje walne zebranie członków

Zwołuje się je zgodnie z terminami statutowymi. Najczęściej odbywa się to raz do roku. W praktyce wiąże się to z zatwierdzeniem sprawozdania merytorycznego i finansowego. Zebranie walne sprawozdawcze dla organizacji, których rok obrotowy jest równy kalendarzowemu, powinno zostać zorganizowane do czerwca danego roku. Zwyczajne walne zebranie członków stowarzyszenia, zwane wyborczym, zwołuje się natomiast w celu wyboru wybieralnych władz stowarzyszenia. W związku ze zwołaniem tego zebrania wiąże się długość kadencji władzy.

Statut Stowarzyszenia Sieć Obywatelska Watchdog Polska: 3. Zwyczajne Walne Zebranie zwołuje Zarząd raz w roku jako sprawozdawcze i w związku z upływem kadencji organów statutowych jako sprawozdawczo-wyborcze, zawiadamiając członków i członkinie pisemnie o jego terminie, miejscu i proponowanym porządku obrad, co najmniej na 14 dni przed terminem Walnego Zebrania.

Nadzwyczajne walne zebranie członków

Jak wynika z samej nazwy, zebranie zwołuje się, jeżeli zajdzie konieczność. Oczywiście członkowie stowarzyszenia muszą zostać powiadomieni o tym wcześniej. Wraz z zawiadomieniem powinni otrzymać niezbędne informacje o terminie, porządku obrad, ewentualnych dokumentach. Również tę procedurę należy zawrzeć w statucie stowarzyszenia.

Statut Stowarzyszenia Sieć Obywatelska Watchdog Polska: 5.

Nadzwyczajne Walne Zebranie zwołuje Zarząd:

1) z własnej inicjatywy,

2) na żądanie Komisji Rewizyjnej,

3) na pisemny wniosek co najmniej ⅓ członków zwyczajnych lub członkiń zwyczajnych Stowarzyszenia uprawnionych do głosowania.

Nadzwyczajne Walne Zebranie powinno być zwoływane w terminie miesiąca od daty zgłoszenia wniosku lub żądania i obradować nad sprawami, dla których zostało zwołane.

Prowadzenie walnego zebrania członków

Walne zebranie otwiera najczęściej członek zarządu stowarzyszenia. Wymagany jest także wybór przewodniczącego zebrania, który określa porządek obrad oraz prowadzi spotkania. Ponadto istotny jest także udział sekretarza (protokolanta), który spisuje protokół z walnego zebrania. Przewodniczący i sekretarz podpisują się pod wszystkimi uchwałami podjętymi na danym walnym zebraniu członków. Co ważne, osoby pełniące te dwie funkcje zostają wybrane spośród członków organizacji.

Zasady głosowania podczas walnego zebrania członków

To poprzez uchwały walne zebranie podejmuje decyzje. Członek oddaje swój głos za lub przeciw konkretnej uchwale (decyzji). Głosowanie odbywa się na zasadach tajności lub jawnie. Istotne są także statutowe zapisy dot. głosowania. Do podjęcia uchwały wymagane jest kworum (czyli minimalna liczba członków obecnych na zebraniu, zazwyczaj połowa wszystkich) lub niekiedy większość 2/3 obecnych na walnym zebraniu. Wyróżniamy więc większość zwykłą (za uchwałą musi zagłosować więcej osób niż przeciwko), bezwzględną (za uchwałą swój głos oddaje ponad połowa członków obecnych na zebraniu) lub kwalifikowaną (za uchwałą musi zagłosować określona liczba członków np.3/5). Czasem głos rozstrzygający w sytuacji równego rozłożenia głosów przypada osobie prowadzącej zebranie –przewodniczącemu. Musi to jednak wynikać ze statutu lub regulaminu walnego zebrania członków. Dobrym pomysłem jest ewentualne zwołanie walnego zebrania w innym terminie, w przypadku braku wymaganej liczby członków.

Udział w walnym zebraniu członków

Zazwyczaj udział w walnym zebraniu posiada każdy członek stowarzyszenia. Natomiast dokładniejsze informacje powinniśmy znaleźć się w statucie. Ponadto każdy działacz ma prawo do uczestnictwa i głosowania poprzez pełnomocnika (art.95 kc). Ustawa Prawo o stowarzyszeniach nie wprowadza w tym względzie żadnych obostrzeń. W związku z tym dozwolone jest, by pełnomocnik reprezentował kilku członków stowarzyszenia, a także by to członek zarządu lub komisji rewizyjnej występował za danym działaczem. Oczywiście, pełnomocnictwo powinno mieć formę pisemną i zawierać konkretne informacje o jego zakresie. Musimy jednak pamiętać, że udział w walnym zebraniu jest czymś odmiennym niż głosowanie przez pełnomocnika. Informacje o tych kwestiach zawiera się w upoważnieniu, które dajemy naszemu pełnomocnikowi.

Dokumenty po walnym zebraniu członków

Protokół sporządzony po walnym zebraniu członków należy dać do podpisu przewodniczącemu i sekretarzowi. Podjęte decyzje powinny zostać spisane w uchwałach. W jej treści wpisywana jest data, przedmiot (czego dotyczy) oraz podpisy upoważnionych osób, czyli sekretarza i przewodniczącego zebrania. Co ważne, nie istnieje jeden, obowiązujący wzór uchwały. Godne uwagi jest to, że wszelkie zmiany (np. organów, statutu) wymagają zgłoszenia ich do Krajowego Rejestru Sądowego (lub innego rejestru, w którym jest zarejestrowana organizacja) w terminie 7 dni od daty walnego zebrania członków.

Walne zebranie członków w związku stowarzyszeń (federacji)

Członkowie federacji jako osoby prawne są reprezentowani przez osoby fizyczne (pełnomocników) na walnym zebraniu członków. W praktyce walne zebranie członków federacji odbywa się na podobnych zasadach jak walne zebranie członków jednego stowarzyszenia.

Stowarzyszenie – zarząd

Zarząd funkcjonuje na podstawie zapisów statutu oraz decyzji walnego zebrania członków. To statut, jako główny dokument stowarzyszenia, określa zakres spraw i sposób działania. Organ obraduje podczas posiedzeń. Ważność posiedzenia warunkuje liczba członków zarządu, która na nim jest. Wymagana jest więc co najmniej połowa członków zarządu stowarzyszenia. Odpowiednim rozwiązaniem jest odbywanie posiedzeń w zgodzie z minimalną liczbą określoną w statucie. Ewentualne wytyczne zarząd może określić w regulaminie. Regulamin nie jest obowiązkowy.

Zarząd stowarzyszenia – posiedzenia

Dokumentami, które sporządza się po posiedzeniu, są listy obecności, protokoły zawierające istotne kwestie dot. obrad, podjęte uchwały i decyzje. Ważne jest, by wszystkie powyższe materiały były bezpiecznie przechowywane. Protokoły ze spotkań zarządu nie muszą być udostępniane osobom spoza zarządu. Statut może oczywiście stanowić inaczej. Warto pamiętać, że organ kontroli zewnętrznej (starosta powiatu), zgodny z miejscem siedziby organizacji, może zażądać protokołów. Wszystkie podjęte decyzje przekazuje się osobom zainteresowanym i tym, których dana decyzja dotyczy, a także komisji rewizyjnej na jej prośbę. Sposób przekazania decyzji może być różnorodny oraz zależeć od wielu czynników np. siedziby, funkcjonowania stowarzyszenia, przyjętych zasad. Często zdarza się, że komisja rewizyjna bierze udział w posiedzeniach zarządu stowarzyszenia w roli doradcy. Nowelizacja ustawy Prawo o stowarzyszeniach z dnia 20 maja 2016 r. zobowiązała stowarzyszenie do wyznaczenia pełnomocnika w organizacji do podpisywania umów z członkami zarządu. Jest to ważne, gdyż członkowie zarządu nie mogą podpisywać umów sami ze sobą.

Zarząd Stowarzyszenia Wiosna: §31 1. Zarząd kieruje całą działalnością stowarzyszenia i reprezentuje je na zewnątrz. 2. Zarząd składa się z co najmniej trzech osób. W skład zarządu obligatoryjnie wchodzi prezes zarządu, wiceprezes lub wiceprezesi zarządu lub członkowie zarządu. 3. Zarząd jest powoływany na okres wspólnej kadencji trwającej trzy lata.

Komisja rewizyjna (organ kontroli wewnętrznej)

Komisja rewizyjna działa na podobnych zasadach co zarząd stowarzyszenia. Zasady te powinny opierać się na statucie lub regulaminie. Posiedzenia komisji rewizyjnej obwarowane są regułami dot. istnienia listy obecności, sporządzenia protokołu, podejmowania decyzji w formie uchwał. Obowiązkiem jest także odpowiednie przechowywanie dokumentów, a także ewentualne udostępnienie dla członków organizacji lub zarządu. Co ważne, protokoły ze spotkań nie muszą zostać udostępniane dla osób niedziałających w komisji rewizyjnej. Z pewnością w dobrym tonie jest jednak przekazanie protokołu z zebrań wszystkim członkom stowarzyszenia. Można to uczynić w formie elektronicznej, papierowej, poprzez udostępnienie w miejscu publicznym.

Komisja rewizyjna w Stowarzyszeniu Autorów ZAiKS:

1. Komisja Rewizyjna składa się z siedmiu członków, wybranych na Zebraniu Delegatów, przy czym Sekcji zrzeszającej największą liczbę członków zwyczajnych i Sekcji drugiej co do liczebności członków zwyczajnych oraz Sekcji wydawców muzycznych przysługuje w Komisji Rewizyjnej po jednym miejscu. Na pozostałe cztery miejsca Zebranie Delegatów wybiera kandydatów, uwzględniając jak najszerszą reprezentację pozostałych Sekcji Stowarzyszenia.

2. Członkiem Komisji Rewizyjnej nie może być członek Zarządu Stowarzyszenia, likwidator, osoba kierująca jednostką organizacyjną odpowiedzialną w Stowarzyszeniu za wykonywanie czynności z zakresu zbiorowego zarządzania, zatrudniony w Stowarzyszeniu główny księgowy, radca prawny lub adwokat świadczący usługi na rzecz Stowarzyszenia, ani osoba, która podlega bezpośrednio osobie kierującej działalnością Stowarzyszenia.

3. Członkowie Komisji Rewizyjnej wybierają spośród siebie Przewodniczącego i jego Zastępcę oraz Sekretarza i jego Zastępcę.

4. Komisja Rewizyjna wykonuje swoje obowiązki kolegialnie, może jednak delegować swoich członków do wykonywania określonych czynności nadzorczych.

5. Komisja Rewizyjna składa Zebraniu Delegatów raz w roku sprawozdanie ze swojej działalności.

6. Komisja Rewizyjna działa na podstawie regulaminu zatwierdzonego przez Zebranie Delegatów.

Jak zostać członkiem stowarzyszenia?

Podstawą stowarzyszenia są członkowie. Ich status oraz procedurę wstąpienia do organizacji określa statut. To głównie zarząd dokonuje przyjęcia nowych członków na podstawie deklaracji (najlepiej pisemnej) potencjalnego kandydata. Nie wyklucza się tego, by to walne zgromadzenie decydowało o przyjęciu do grona członków organizacji.

Jakie są prawa i obowiązki członka stowarzyszenia?

Statut jest źródłem praw i obowiązków członka stowarzyszenia. Głównym obowiązkiem członka stowarzyszenia, wynikającym wprost z art. 2 ust. 3 ustawy – Prawo o stowarzyszeniach, jest praca społeczna na rzecz stowarzyszenia. Bywa też, że określa się to jako czynny udział w pracach stowarzyszenia. Minimalnym zaangażowaniem się w życie stowarzyszenie jest oczywiście uczestniczenie w zebraniach członków oraz płacenie składek członkowskich. Oczywiście, statut może określać inne, bardziej szczegółowe prawa, jak i obowiązki. Bezsprzecznie, żaden członek stowarzyszenia nie może zostać uprzywilejowany.

Członkowie Stowarzyszenia Autorów ZAiKS:

Członkom Stowarzyszenia przysługują następujące prawa: zrzeszanie się w Sekcjach Stowarzyszenia, zgodnie z rodzajem uprawianej twórczości lub w Sekcji wydawców muzycznych; czynne i bierne prawo wyborcze do władz Stowarzyszenia, z zastrzeżeniem § 15; korzystanie z pomocy i opieki socjalnej oraz z infrastruktury Stowarzyszenia, w tym Domów Pracy Twórczej, na zasadach przyjętych w Stowarzyszeniu; korzystanie ze świadczeń i form aktywności kulturalnej i edukacyjnej Stowarzyszenia; zgłaszanie inicjatyw i uczestniczenie w działalności Stowarzyszenia, w szczególności na rzecz jego rozwoju, doskonalenia struktur oraz wspierania twórców, jak również rozwoju i propagowania twórczości i kultury polskiej.

Do obowiązków członków Stowarzyszenia należy: przestrzeganie Statutu, regulaminów i uchwał władz Stowarzyszenia; przestrzeganie zasad etyki zawodowej i współżycia koleżeńskiego; udział w działalności Stowarzyszenia, w szczególności w Walnych Zebraniach Członków Sekcji i innych organów, na zasadach w nich obowiązujących; regularne opłacanie składek członkowskich i ponoszenie na rzecz Stowarzyszenia innych świadczeń ustalonych przez władze Stowarzyszenia; powstrzymanie się od wszelkich działań sprzecznych z celami lub interesami Stowarzyszenia; przestrzeganie postanowień umowy o zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi – w odniesieniu do członków, którzy zawarli ze Stowarzyszeniem umowę tego rodzaju.

Powody utraty członkostwa, czyli jak można przestać być członkiem stowarzyszenia

Członkostwo w stowarzyszeniu opiera się na zasadzie dobrowolności. Art.6 ust.2 ustawy wskazuje Prawo o stowarzyszeniach wskazuje, że nikt nie może być zmuszonym do wstąpienia do stowarzyszenia, czy też rezygnacji z członkostwa. Oczywiście w statucie wpisuje się informacje, jak można „odejść” ze stowarzyszenia i w jaki sposób zostać pozbawionym członkostwa, np. poprzez niepłacenie składek. Podsumowując, utrata członkostwa wiąże się z niedopełnianiem obowiązków członka stowarzyszenia. Najczęściej to w statucie znajdziemy odpowiednie informacje, kto podejmuje tego typu decyzje. Podobnie do przyjęcia w szereg członków, decyzję o „wyrzuceniu” członka stowarzyszenia podejmuje zarząd. Należy pamiętać, że osoba pozbawiona członkostwa powinna mieć możliwość odwołania się od tej decyzji. Analogicznie co do wcześniejszych procedur – odpowiedzi, jak może to zrobić, szuka się w statucie. Zazwyczaj odwołania zgłasza się do walnego zebrania członków. Od jego decyzji nie ma już odwołania.

Utrata członkostwa w  Stowarzyszeniu Sieć Obywatelska Watchdog Polska:

17.1. Członek lub członkini może:

1) zostać skreślony przez Zarząd uchwałą na skutek: a) niepłacenia składek, b) powodów określonych w § 13 ust. 4 i 5,

2) zostać wykluczony ze Stowarzyszenia uchwałą Zarządu w przypadku nieprzestrzegania postanowień statutu, Kodeksu Etyki, uchwał władz Stowarzyszenia i regulaminów, w wyniku uchwały Zarządu, po uprzednim zasięgnięciu opinii Komisji Etyki,

3) zostać zawieszony lub zawieszona na wniosek własny, zgodnie z §13 ust. 6.

2. Uchwały Zarządu dotyczące wykluczenia jak i skreślenia członka lub członkini zapadają większością ⅔ głosów.

3. Członkowi wykluczonemu lub skreślonemu lub członkini wykluczonej lub skreślonej w ciągu 14 dni od dnia otrzymania decyzji Zarządu przysługuje prawo odwołania się za pośrednictwem Zarządu do Walnego Zebrania Członków i Członkiń zwołanego w terminie najbliższym bezpośrednio po złożeniu odwołania. Do czasu rozpatrzenia odwołania przez Walne Zebranie członek pozostaje zawieszony lub członkini pozostaje zawieszona w prawach członkowskich. Uchwała Walnego Zebrania rozstrzygająca odwołanie jest ostateczna.

18. Członkostwo w Stowarzyszeniu ustaje również na skutek:

1) rezygnacji z przynależności do Stowarzyszenia, zgłoszonej w pisemnym oświadczeniu Zarządowi,

2) śmierci lub utraty zdolności do czynności prawnych albo wygaśnięcia osobowości prawnej.

Wykluczenie członka ze stowarzyszenia. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

Kwestię wykluczenia członka ze stowarzyszenia poruszył w wyroku Sąd Apelacyjny w Białymstoku (sygn.akt I ACa 1070/14). Wskazał, że zaprzestanie angażowania się członka w działalność OSP i zaniedbywanie swoich obowiązków czynią zasadnym skreślenie z listy członków. W ocenie Sądu Apelacyjnego w sytuacji zaprzestania przez powoda wykonywania obowiązków członka Ochotniczej Straży Pożarnej władze stowarzyszenia miały prawo wyłączyć go z grona jego członków. Nie biorąc udziału w akcjach bojowych, członek stowarzyszenia przestał wykonywać podstawową jego działalność. W związku z powyższym poważnie sprzeniewierzył się swoim obowiązkom.

Stowarzyszenie – rola statutu

Statut jest najważniejszym dokumentem każdego stowarzyszenia. To w nim szukamy odpowiedzi na nurtujące pytania dotyczące jej istnienia. Jakie informacje znajdziemy w statucie?

• Nazwa stowarzyszenia, odróżniająca ją od innych stowarzyszeń, organizacji i instytucji,
• Siedziba i teren działania,
• Cele i sposoby ich realizacji,
• Informacje o członkach stowarzyszenia (m.in. sposób nabycia i utraty członkostwa, przyczyny utraty członkostwa, prawa i obowiązki członka),
• Informacje o władzach (m.in. rodzaje, sposób ich wyboru, uzupełniania składu, kompetencje, tryb pracy),
• Informacja o wynagradzaniu członków zarządu za czynności wykonywane w związku z pełnioną funkcją (jeśli stowarzyszenie przewiduje taką możliwość),
• Sposób podejmowania decyzji, czyli warunki ważności uchwał,
• Źródła majątku, czyli informacje o tym, skąd stowarzyszenie będzie miało pieniądze na działalność (sposób uzyskiwania środków i płacenia składek członkowskich),
• Sposób reprezentowania stowarzyszenia, w szczególności zaciągania zobowiązań majątkowych,
• Zasady wprowadzania zmian w statucie,
• Sposób rozwiązania się stowarzyszenia.

Ponadto w treści statutu możemy poruszyć także inne kwestie – np. opis oddziałów terenowych, wzmiankę o prowadzeniu działalności gospodarczej.

Stowarzyszenie – nazwa

Warto wiedzieć, że nie trzeba używać słowa „stowarzyszenie”, ale często określenia te są używane. Musimy pamiętać, że niektóre nazwy są zastrzeżone dla innych podmiotów np. bank. Niewątpliwie, nazwa stowarzyszenia musi nas odróżniać od innych. Niekiedy można użyć nazwy skróconej.

Statut Niezależnego Zrzeszenia Studentów : §6. Oficjalnym skrótem stowarzyszenia jest „ NZS”.

Teren działania stowarzyszenia

W statucie większości stowarzyszeń widzimy, że działa ono na terenie całej Polski. Oczywiście możemy ograniczyć zasięg działań naszej organizacji do określonego województwa czy miasta. Warto też zawrzeć zapis o możliwości działania poza granicami kraju.

Statut Stowarzyszenia Wiosna: § 2 Stowarzyszenie prowadzi działalność na terenie Rzeczpospolitej Polskiej oraz za granicą.

Adres i siedziba stowarzyszenia

To właśnie siedziba organizacji powinna zostać wpisana w statucie. Jednak już we wniosku do sądu rejestrowego będzie potrzebny dokładny adres, pod którym znajduje się stowarzyszenie. Należy wskazać, że pod adresem rejestrowym nie musi być prowadzona działalność organizacji. Mogą być tam przechowywane jedynie dokumenty stowarzyszenia. Wypisanie dokładnego adresu siedziby może być problematyczne przy zmianie siedziby organizacji. W tej sytuacji trzeba będzie zmienić statut. Zdarza się, że siedziba stowarzyszenia znajduje się w mieszkaniu jednego z jego członków. Wtedy właściciel zawiera ze stowarzyszeniem umowę użyczenia lokalu. Musimy pamiętać, że tej umowy może zażądać urząd skarbowy.

Statut Stowarzyszenia Wiosna: § 2 Siedzibą stowarzyszenia jest miasto Kraków

Zmiana statutu

Możliwość i sposób zmiany statutu określa sam statutu. Decyzję o zmianie tego dokumentu podejmuje walne zebranie członków. Często procedura zmiany statutu wymaga wyjątkowych regulacji np. sposobu podjęcia decyzji, wymaganej ilości głosów. Najpopularniejszą sytuacją jest ta, gdzie potencjalne zmiany statutowe opracowuje część działaczy stowarzyszenia. Może to być zarząd lub wybrana do tego celu komisja/grupa. Ważne jest, by propozycje zmian były przekazane do wiadomości członkom stowarzyszenia wraz z informacją o terminie walnego zebrania. To właśnie na nim członkowie mogą wypowiedzieć się co do kwestii zmian. Oczywiście, zawsze można uchwalić nowy statut. Wiąże się to z nową procedurą sądową dot. zbadania z prawem dokumentu. Każda zmiana statutu wymaga od nas zgłoszenia jej do sądu rejestrowego w ciągu 7 dni od daty dokonania zmiany.

Statut  Stowarzyszenia Sieć Obywatelska Watchdog Polska: § 38. 1. Uchwalenie statutu lub jego zmiana przez Walne Zebranie wymaga co najmniej ⅔ głosów członków i członkiń obecnych i uprawnionych do głosowania na Walnym Zebraniu.

Rozwiązanie stowarzyszenia

Niewątpliwie, członkowie w zgodzie z zasadą dobrowolności mogą zażądać rozwiązania stowarzyszenia. Może się to odbyć przez samorozwiązanie. Taką decyzję podejmuje wyłącznie walne zebranie członków. Rozstrzygnięcie, które dokonuje zebranie, może wiązać się z dodatkowymi regulacjami, podobnie jak w przypadku zmiany statutu. W statucie występują często informacje o likwidatorach i celu, na jaki będzie przeznaczony majątek zlikwidowanego stowarzyszenia. Majątku takiego nie można podzielić między jego członków. Musi być przeznaczony na jakiś cel społeczny.

Statut NZS: Uchwałę o rozwiązaniu NZS podejmuje KZD większością 3/4 głosów, przy obecności co najmniej 4/5 delegatów uprawnionych do głosowania. W razie podjęcia uchwały przez KZD o rozwiązaniu NZS, KZD decyduje o przeznaczeniu majątku i powołuje komisję likwidacyjną. W razie podjęcia uchwały o rozwiązaniu jednostki organizacyjnej NZS przez kompetentne władze, o przeznaczeniu jej majątku decyduje ostatnie WZC, które na podjęcie decyzji ma 30 dni od dnia podjęcia uchwały o rozwiązaniu. Nie podjęcie decyzji w tym terminie uprawnia ZK do przejęcia kompetencji w tym zakresie.

Kto kontroluje i nadzoruje stowarzyszenia?

Stowarzyszenia podlegają kontroli przez różne służby. Każda ze służb sprawdza inny obszar działalności organizacji. Konkretne służby posiadają także odrębne uprawnienia; zostało to przedstawione poniżej.

Państwowa Inspekcja Pracy

PIP to organ, który sprawuje nadzór i kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy. W szczególności przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej (art. 1 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy). W rezultacie Państwowa Inspekcja Pracy może przeprowadzić kontrolę stowarzyszenia w podanym wyżej zakresie. Podlegają jej pracodawcy oraz podmioty, na rzecz których świadczona jest praca przez osoby fizyczne.

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych (GIODO)

GIODO przeprowadza kontrolę w zakresie zgodności przetwarzania danych osobowych. Prowadzi także rejestr zbiorów danych oraz rejestr administratorów bezpieczeństwa informacji. Niewątpliwie organizacje dysponują w swoich zasobach przeróżnymi danymi osobowymi. Podczas swoich działań także wchodzą w ich posiadanie. Godne uwagi jest to, że nawet przy braku rejestracji danych GIODO może przeprowadzić kontrolę nad NGO.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Jednym z obowiązków ZUS-u jest kontrola wykonywania przez płatników składek i przez ubezpieczonych obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych. Stowarzyszenie, będące płatnikiem (musi ono korzystać z pracowników/współpracowników), podlega kontroli Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Podstawowe znaczenie ma to, czy w ramach danej umowy odprowadzanie składek jest obowiązkowe. Jeżeli tak, to pracodawcy będą kontrolowani przez ZUS.

Administracja rządowa i samorządowa (w przypadku odpowiedniej dotacji)

Czym jest dotacja? Zgodnie z art.17 ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie: Organ administracji publicznej zlecający realizację zadania publicznego może dokonywać kontroli i oceny realizacji zadania, w szczególności:

1. stopnia realizacji zadania;
2. efektywności, rzetelności i jakości realizacji zadania;
3. prawidłowości wykorzystania środków publicznych otrzymanych na realizację zadania;
4. prowadzenia dokumentacji związanej z realizowanym zadaniem.

Organizacja może być kontrolowana na tej podstawie wyłącznie jeżeli podpisała umowę dotacyjną! Chociaż kontroli może też podlegać stowarzyszenie, które działa w partnerstwie z inną organizacją. Kontrola może być przeprowadzana zarówno w trakcie realizacji zadania oraz po jego zakończeniu.

Najwyższa Izba Kontroli

NIK jest naczelnym organem kontroli w Polsce. Kontroluje organizacje pozarządowe w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki publiczne. Czyni to także wówczas, kiedy wykonują one zadania zlecone przez organy administracji publicznej.

Inspekcja Sanitarna

Inspekcja Sanitarna zajmuje się zadaniami z zakresu zdrowia publicznego. W szczególności nadzoruje warunki higieny pracy w zakładach pracy, higieny wypoczynku i rekreacji, warunki zdrowotne żywności, żywienie i przedmioty powszechnego użytku. W wyniku czego Państwowa Inspekcja Sanitarna może kontrolować daną organizację za spełnienie odpowiednich warunków pracy.

Regionalne Izby Obrachunkowe

Regionalne Izby Obrachunkowe są państwowymi organami nadzoru i kontroli. Ich uwaga skupiona jest na gospodarce finansowej jednostek samorządu terytorialnego. Uprawnione są do kontroli organizacji, które wykorzystują dotacje z budżetu jednostek samorządu terytorialnego. Kontrola to sprawdzenie stanu faktycznego. Kontrolujący ma prawo ustalić i zbadać, czy organizacja działa zgodnie z prawem. Nie może jednak ingerować w jej działalność.

Nadzór nad stowarzyszeniami

Działalność stowarzyszenia może także podlegać nadzorowi. Organy nadzorujące oraz ich uprawnienia są różnorodne. Organizacje podlegają nadzorowi ze strony organów administracji samorządowej i rządowej. W przypadku stowarzyszeń:

• starosta powiatu (lub prezydent miasta na prawach powiatu) właściwy ze względu na siedzibę stowarzyszenia;
• wojewoda (w przypadku stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego);

Warto wskazać, że nadzór jest pojęciem szerszym niż kontrola. Ponieważ nadzór może być dokonany po przeprowadzeniu kontroli. Prawo nadzoru bez wątpienia pozwala na ingerowanie w działalność organizacji.

Majątek stowarzyszenia – składki, spadki i darowizny

Organizacje pozyskują środki pieniężne z różnych miejsc. Należą do nich:

• składki członkowskie – jest to podstawowe źródło finansowania stowarzyszenia;
• spadki, zapisy testamentowe;

Stowarzyszenia zwykłe, nieposiadające osobowości prawnej, nie mogą być finansowane z tytułu darowizn czy spadków. Nie mogą także prowadzić działalności gospodarczej. W przeciwieństwie do ubiegania się o dotacje unijne, wspólnie z innymi podmiotami – to mogą czynić.

• darowizny (pieniężne, rzeczowe) udokumentowane dowodem wpłaty;

Darowizny na organizacje pozarządowe mogą być przekazane przez osoby fizyczne lub prawne. Mogą one przybierać różne formy. Darczyńca może odliczyć kwotę darowizny od podstawy opodatkowania za rok, w którym ją uczynił. W przypadku jeżeli darowizna jest przekazana na konkretny cel społeczny, zawarty w statucie organizacji, dana organizacja nie odprowadza podatku od takiej darowizny.

Majątek stowarzyszenia – działalność gospodarcza, sponsoring

• Dochody z działalności gospodarczej

Prowadzenie działalności gospodarczej odbywa się na podstawie ogólnych zasad określonych w ustawie Prawo Przedsiębiorców oraz innych przepisów podatkowych. Niewątpliwie dochód uzyskany z tej działalności powinien służyć realizacji celów statutowych. Dochód z działalności gospodarczej stowarzyszenia nie może być przeznaczony do podziału między jego członków.

• Dochody z działalności odpłatnej dla organizacji

Organizacje pozarządowe (nie tylko posiadające status OPP) mogą prowadzić odpłatną działalność pożytku publicznego. Przychód, który z niej osiągną, może służyć wyłącznie do prowadzenia działalności pożytku publicznego (nieodpłatnej lub odpłatnej). Działalność ta polega na działaniach prowadzonych w ramach działań statutowych. Za taką działalność mogą zostać pobrane np. opłaty od beneficjentów, sprzedaż przedmiotów z darowizny. Warto zaznaczyć, że po wypełnieniu określonych przesłanek działalność odpłatna pożytku publicznego staje się działalnością gospodarczą.

• Sponsoring (finansowanie wybranego przedsięwzięcia w celu promocji sponsora- firmy lub osoby)

Znak sponsora towarzyszy imprezom lub działaniom sponsorowanych instytucji. Sponsoring może być udzielany w formie finansowej, rzeczowej, usługowej, jak i niematerialnej. W rezultacie organizacja, która pragnie korzystać z takiego źródła finansowania, musi posiadać odpowiedni zapis w statucie.

Majątek stowarzyszenia – dotacje

Dotacje ze środków prywatnych i publicznych (np. od administracji rządowej, samorządowej, Unii Europejskiej). Stowarzyszenia rejestrowe, posiadające osobowość prawną, mogą korzystać z pomocy władz publicznych. Dotacja to bezzwrotna pomoc finansowa. Organizacja otrzymała ją na jakiś cel zgody z jej statutem. Wydaje się, że jest udzielona na zrealizowanie jakiegoś konkretnego działania. To instytucje państwowe, samorządowe, większe organizacje pozarządowe udzielają dotacji. Coraz więcej dotacji udziela także Unia Europejska. Posiada ona wiele programów, które to z kolei wspierają przeróżne grupy społeczne. Cele zapisane w statucie wymagają konkretnych sposobów ich realizacji. Członkowie stowarzyszenia podejmują działania wyłącznie na podstawie i w granicach określonych przez statut. W rezultacie pomijanie tego dokumentu niesie za sobą przykre konsekwencje. W praktyce możliwe jest zakwestionowanie podjętych inicjatyw. Niewątpliwie, bywa też i tak, że doniosłe cele wiążą się z wielkimi kosztami. Niekiedy środki finansowe stowarzyszenia nie wystarczają na pokrycie wybranych inicjatyw czy aktywności.

Majątek stowarzyszenia – ten, kto wspiera, może Cię sprawdzić

W takich sytuacjach możemy zacząć poszukiwać sponsorów np. korporacji, samorządów. I ten, kto wspiera (czy to samorząd, czy sponsor „prywatny”), będzie sprawdzał, czy działania, które planuje organizacja, są zgodne z jej statutem. Wniosek organizacji może zostać odrzucony z przyczyn formalnych, gdy nie będzie zgodny z tym dokumentem.

Majątek stowarzyszenia – nawiązki sądowe i zbiórki publiczne

• Nawiązki sądowe

• Kampanie, zbiórki publiczne

Źródłem finansowania organizacji mogą być także zbiórki publiczne. Są to wydarzenia, podczas których zbiera się datki w gotówce bądź w naturze. Oczywiście zbiórki te mają określony cel. Przede wszystkim musi być godny poparcia ze względu na interes publiczny, zgodny z prawem oraz ze statutem organizacji. Konkretny cel wymaga również pozwolenia właściwego urzędu. Zbiórki publiczne mogą przybierać przeróżne formy. Organ, który wydaje pozwolenie na zbiórkę, zależy od jej zakresu terytorialnego. Kiedy prowadzimy zbiórkę na terenie jednej gminy – zgłaszamy się do wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Natomiast jeżeli zbiórka obejmuje cały powiat – zgodę wydaje starosta. Analogicznie w przypadku zbiórki przekraczającej województwo – zgodę wydaje marszałek województwa. Dla zbiórek ogólnopolskich zgodę wydaje Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Majątek stowarzyszenia: dochody z majątku organizacji, odpisy z 1% i pożyczki

• Dochody z majątku organizacji (również inwestycje kapitałowe)

• Odpisy z 1% podatku dochodowego od osób fizycznych

Organizacje posiadające status organizacji pożytku publicznego mają prawo do uzyskania 1% podatku dochodowego od osób fizycznych. Podatnik może wskazać taką organizację w rozliczeniu podatkowym za dany rok. Organizacja, która widnieje na liście, musi wypełnić odpowiednie obowiązki, aby utrzymać status OPP. Ponadto organizacja taka nie może być w procedurze likwidacji bądź po ogłoszeniu upadłości.

• inne: pożyczki, kredyty

Każda z powyższych form finansowania jest dopuszczalna.

Majątek i fundusze Stowarzyszenia Wolne Konopie: 

• składki członkowskie,
• darowizny, spadki, zapisy ze środków pochodzących z ofiarności prywatnej i zbiórek publicznych,
• dochody z własnej działalności statutowej, z majątku Stowarzyszenia,  kapitału (odsetki, lokaty, akcje),
• środki finansowe z nieruchomości i ruchomości będących własnością lub w użytkowaniu Stowarzyszenia,
• dochody z dotacji, subwencji, grantów, kontraktów, środków z funduszy publicznych, zlecenia usług.

1. Składki członkowskie powinny być wpłacane do końca I kwartału każdego roku. Nowo przyjęci członkowie wpłacają składki, według zasad określonych przez Walne Zebranie Członków, w ciągu czterech tygodni od otrzymania powiadomienia o przyjęciu na członka Stowarzyszenia. Wysokość składek określa Zarząd w uchwalonym przez siebie regulaminie.
2. Wszelkie środki pieniężne, mogą być przechowywane wyłącznie na koncie Stowarzyszenia.
3. Stowarzyszenie prowadzi gospodarkę finansową zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Związek stowarzyszeń

Organizacje pozarządowe, w tym stowarzyszenia, mogą ze sobą współpracować. Współpraca przebiega w formie:

• sieci – oparta na luźnych, nieformalnych zasadach, tworzona głównie w celu wymiany informacji;
• koalicji – dzielą się nie tylko informacjami, ale także własnymi środkami i zasobami, a członkostwo w niej jest bardziej stabilne niż w sieci;
• federacja – budowana przez organizacje tworzące wzajemne powiązania wokół konkretnego i dalekosiężnego celu, przyjmuje sformalizowaną strukturę i zasady działania zawarte w statucie oraz innych oficjalnych dokumentach.

Wśród działających w Polsce federacji możemy wyróżnić kilka ich typów:

1. branżowe – dotyczące tego samego zakresu działania (np. pomocy społecznej),
2. terytorialne – skupiające organizacje z tego samego terenu (np. gminy, powiatu, województwa, kraju),
3. jednolite – ich cechą wspólną są podobne cele, modele działania.

Najpopularniejszą formą grupującą organizacje jest federacja. Mogą ją utworzyć co najmniej trzy stowarzyszenia. Federacja posiada osobowość prawną, a także jest zarejestrowana w KRS jako związek stowarzyszeń stworzony przez organizacje pozarządowe. Ponadto stowarzyszenia zwykłe nie mogą być członkami zwyczajnymi związku stowarzyszeń na mocy ustawy Prawo o stowarzyszeniach (art.42). Nie wyklucza to możliwości współpracy z takimi stowarzyszeniami. Inne osoby prawne, pod warunkiem celu niezarobkowego, mogą być założycielami i członkami federacji.

Przykłady: Polska Zielona Sieć, Związek Stowarzyszeń Sportowych Sprawni Razem,

Zadania federacji

Federacja zajmuje się przede wszystkim działaniem w sprawach organizacji członkowskich, lobbingiem na rzecz stanowienia prawa i procedur, świadczeniem usług dla organizacji członkowskich, wyznaczeniem standardów działania członków. Dodatkowo samo bycie członkiem federacji uprawnia do m.in. kontaktu z organizacjami o podobnym charakterze lub poczuciem wspólnoty i stabilizacji.

Przykład: Radomski Bank Żywności współuczestniczy w dystrybucji żywności na rzecz osób potrzebujących, a ponadto prowadzi edukację w zakresie zdrowotnych i społecznych skutków głodu oraz niedożywienia.

Sprawozdania – terminy

Stowarzyszenia mają coroczny obowiązek sprawozdawczy. Muszą one przygotować, podpisać, zatwierdzić i przekazać do odpowiedniego organu sprawozdanie finansowe. Okresem, za który je składają, jest rok obrotowy. Zasadniczo pokrywa się on z rokiem kalendarzowym (tj. o 1 stycznia do 31 grudnia). Zarząd, a także inne upoważnione do tego organy (np. walne zebranie członków), podpisują sprawozdanie. Terminami, o których należy pamiętać, są:

• sporządzenie sprawozdania: do końca 3 miesiąca nowego roku obrotowego (czyli do 31 marca; do tego czasu składamy tylko CIT-8 w urzędzie skarbowym wraz z załącznikami CIT-8/O i CIT D),
• przyjęcie sprawozdania przez właściwe władze w organizacji: do końca 6 miesiąca nowego roku obrotowego,
• przekazanie do Urzędu Skarbowego (Szefowi Krajowej Administracji Skarbowej) przez organizacje nieprowadzące działalności gospodarczej: w ciągu 10 od daty zatwierdzenia,
• udostępnienie KRS przez organizacje prowadzące działalność gospodarczą – zarejestrowane w rejestrze przedsiębiorców KRS: w ciągu 15 od daty zatwierdzenia.

Kto przygotowuje sprawozdania?

Sporządzeniem sprawozdania zajmuje się najczęściej organ zarządzający – czyli zarząd. Chociaż praktycznie to zadanie wykonuje księgowy lub zewnętrzna firma. Zgodnie z ustawą o rachunkowości to jednak nie księgowy, ale „kierownik jednostki”, czyli właśnie zarząd, ponosi odpowiedzialność za przygotowanie dokumentu. Brak sporządzenia sprawozdania lub jego nieprawidłowe sporządzenie może skutkować karą grzywny lub karą pozbawienia wolności do lat 2. Przygotowane sprawozdanie podpisuje osoba, która prowadziła księgę rachunkową (np. księgowa) oraz podmiot kierujący organizacją (np. zarząd). Przy większej liczbie członków zarządu – sprawozdanie podpisują wszyscy. Członek zarządu może odmówić podpisania sprawozdania, a następnie to uzasadnić. Od 1 października 2018 roku wszystkie sprawozdania finansowe muszą być sporządzone i podpisywane elektronicznie. Rok 2020 wprowadził kolejne wymogi. Od tego roku wszystkie organizacje pozarządowe (w tym stowarzyszenia) mają obowiązek sporządzenia sprawozdania w tzw. strukturze logicznej.

Forma elektroniczna

Sprawozdanie finansowe stowarzyszenia powinno być sporządzone w formie elektronicznej (w strukturze logicznej). Dodatkowo należy użyć podpisu elektronicznego. Sprawozdania można podpisać także profilem zaufanym (ePUAP). Co istotne, osoby, które będą podpisywały sprawozdanie (członkowie zarządu, osoba sporządzająca sprawozdanie), są zobowiązane do posiadania podpisu elektronicznego lub profilu zaufanego.

Zatwierdzenie sprawozdania finansowego

Osoba, która ma zatwierdzić sprawozdanie finansowe, wskazywana jest w statucie stowarzyszenia. Może być to np. organ nadzoru lub walne zebranie. Zatwierdzenie sprawozdania finansowego możliwe jest poprzez głosowanie i podjęcie uchwały.

Dodatni wynik finansowy

Gdy organizacja ma dodatni wynik finansowy za dany rok, organ zatwierdzający sprawozdanie podejmuje uchwałę o przeznaczeniu tego wyniku np. na cele statutowe. W wyniku czego zyskuje na tym także fundusz statutowy.

Ujemny wynik finansowy

Organizacja na takim etapie zatwierdzania sprawozdania nie musi podejmować żadnych uchwał. Jeśli koszty związane z tym wynikiem pokrywane były z zysków lat ubiegłych, nie wymaga to uchwał. W sytuacji, gdy koszty pokrywane były z funduszu statutowego, to uchwałę dotyczącą przeznaczenia funduszu na pokrycie kosztów podejmuje właściwy organ. Wszystkie decyzje, które zmieniają fundusz statutowy, wymagają uchwały organu zatwierdzającego sprawozdanie. Uchwała zatwierdzająca jest załączana do sprawozdania. Od tego momentu jest jego nieodłączną częścią. Sprawozdanie finansowe zatwierdza się maksymalnie do 6 miesięcy od dnia bilansowego (najczęściej jest to 30 czerwca).

Organizacje nieprowadzące działalności gospodarczej

Każda organizacja nieprowadząca działalności gospodarczej (oprócz organizacji prowadzącej uproszoną ewidencję przychodów i kosztów) wysyła sprawozdanie najpóźniej do 10 lipca. Czyni to w ciągu 10 dni od daty zatwierdzenia sprawozdania finansowego. Od 2020 r. sprawozdanie przekazujemy zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób prawnych do „Szefa Krajowej Administracji Skarbowej”. Do przesłania sprawozdania do szefa KAS można wykorzystać narzędzie Ministerstwa Finansów – e-Sprawozdania Finansowe. Sprawozdanie finansowe wysyłamy łącznie z uchwałą organu zatwierdzającego je oraz wymaganą opinią audytora.

Organizacja prowadząca działalność gospodarczą

Organizacja prowadząca działalność gospodarczą (zarejestrowana w rejestrze przedsiębiorców – KRS) wysyła sprawozdanie najpóźniej do 15 lipca. Dokonuje tego w ciągu 15 dni od daty zatwierdzenia sprawozdania finansowego. Wyznaczone osoby wysyłają sprawozdanie do KRS. Istotne jest, że nie wymaga się w tym wypadku składania do urzędu skarbowego (szefa KAS). Podobnie jak przy organizacjach nieprowadzących działalności gospodarczych, sprawozdanie wysyłamy z uchwałą organu zatwierdzającego sprawozdanie i opinią audytora (jeżeli była wymagana).

Stowarzyszenie nieprowadzące działalności a sprawozdanie finansowe

Posiłkując się ustawą o rachunkowości, obowiązek sporządzenia sprawozdania finansowego spoczywa na każdej osobie prawnej (czyli stowarzyszeniu również). Nie istotna jest tu jej wielkość, wysokość przychodów, rodzaj prowadzonej działalności. W rezultacie każda organizacja musi sporządzić bilans, rachunek wyników i informację dodatkową. W takich przypadkach sprawozdania są najczęściej sporządzane przez osoby zarządzające.

Czy każde sprawozdanie finansowe poddaje się audytowi?

Biegły rewident ma obowiązek zbadać sprawozdanie finansowe, jeżeli dana organizacja prowadzi działalność gospodarczą oraz spełnia co najmniej 2 z następujących warunków: zatrudnia w organizacji w przeliczeniu na etaty co najmniej 50 osób, suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowi równowartość w walucie polskiej co najmniej 2,5 mln euro, przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy stanowią równowartość w walucie polskiej co najmniej 5 mln euro. W wyniku badania stowarzyszenie ma obowiązek załączyć opinię z badania przy składaniu sprawozdania do odpowiedniego organu.