Jak starać się o przyznanie prawnika z urzędu?

Skorzystanie z pomocy adwokata lub radcy prawnego wiąże się ze sporym wydatkiem. Pomocy profesjonalisty możemy potrzebować nie tylko do samej czynności napisania pozwu czy innego pisma, ale także do rzeczy bardziej złożonych – na przykład reprezentowania nas w postępowaniu sądowym i obecności podczas rozpraw. Bezpłatna pomoc prawnika z urzędu może zostać przyznana, gdy sąd uzna jego udział w sprawie za potrzebny i zostaną spełnione określone warunki. Kto może więc liczyć na prawnika z urzędu i jak starać się o jego przyznanie?

Prawnik z urzędu – komu przysługuje?

W przypadku spraw cywilnych warunki, jakie musimy spełnić, znajdziemy w art. 117 Kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z §1 o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego może domagać się przede wszystkim osoba, która wcześniej została zwolniona od kosztów sądowych w całości lub części.

W przypadku osób niezwolnionych z kosztów przyznanie bezpłatnej pomocy prawnika jest możliwe po uprzednim złożeniu oświadczenia (art 117 §2). Ma z niego wynikać, że dana osoba nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia prawnika bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.

Jak złożyć wniosek o przyznanie prawnika z urzędu?

Złożenie wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego jest wolne od opłat. Wniosek składamy razem z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych lub osobno – na piśmie lub ustnie do protokołu. Składany ma być co do zasady w sądzie, w którym nasza sprawa się toczy lub ma być wytoczona. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy nie mamy miejsca zamieszkania w siedzibie tego sądu. W takim wypadku możliwe jest złożenie wniosku o ustanowienie prawnika w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce naszego zamieszkania. Sąd rejonowy niezwłocznie przesyła wniosek sądowi właściwemu. Również istotny w praktyce jest fakt, że wniosek możemy złożyć w każdym momencie toczącego się postępowania. Zrobić to można jeszcze przed wytoczeniem powództwa, musimy jednak pamiętać o dokładanym określeniu, o jaką sprawę chodzi. 

Przeczytaj również:
Jak wnioskować o przyznanie prawnika z urzędu?

Kiedy sąd uwzględni nasz wniosek?

Sąd uwzględni wniosek, jeśli udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie uzna za potrzebny (art. 117 § 5 k.p.c) oraz jest to uzasadnione sytuacją majątkową wnioskodawcy. Aby zbadać, jak sądy odnoszą się do tego typu przypadków, warto zerknąć do orzecznictwa. Wynika z niego, że sąd uznaje udział prawnika za potrzebny, gdy osoba, która wnosi o jego ustanowienie, jest nieporadna. Oczywistym musi być, że taka osoba sama miałaby trudności z samodzielnym poradzeniem sobie z daną sprawą. Gdy sprawa jest skomplikowana pod względem faktycznym i prawnym, sądy przychylnie patrzą na złożony wniosek. Ocena danej sytuacji jest jednak subiektywna i zależy od tego, jak postrzega sprawę sąd.

Orzecznictwo

W postanowieniu z dnia 24.01.2017 roku (sygn. akt II CZ 11/17) Sąd Okręgowy w Kaliszu zauważył, że sąd ustanawia prawnika z urzędu „w przypadku spełnienia dwóch wspomnianych przesłanek jednocześnie, tj. niewystarczających możliwości finansowych strony oraz gdy z uwagi na sprawę bądź osobę strony taka pomoc jest stronie potrzebna”.  Sąd stwierdził także, że sam brak wykształcenia prawniczego nie stawia strony w nierównej pozycji w postępowaniu.

Oświadczenie majątkowe

Do  wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego musimy dołączyć wcześniej wspomniane oświadczenie.

Obejmuje ono szczegółowe dane o:

• stanie rodzinnym, 
• majątku, 
• dochodach,
• źródłach utrzymania. 

Nie musimy sporządzać oświadczenia samodzielnie. Na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości znajdziemy ustalony wzór. Wystarczy wejść w zakładkę “formularze”, a formularz, którego szukamy, znajdziemy pod nazwą “formularz oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby fizycznej ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym.”

Warto mieć na uwadze, że konieczne jest dołączenie wspomnianego oświadczenia. Wniosek o ustanowienie prawnika bez jego dołączenia jest bowiem zwracany bez wzywania do uzupełnienia braków.

Co w razie oddalenia naszego wniosku?

W przypadku oddalenia wniosku – niestety – nie możemy ponownie domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, powołując się na te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie oddalonego wniosku. Ponowny wniosek  jest niedopuszczalny i pozostawia się go w aktach sprawy bez żadnych dalszych czynności.

Kto wyznacza prawnika z urzędu?

O wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego sąd zwraca się do właściwej okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych. Ta natomiast wyznacza prawnika niezwłocznie, nie później niż w terminie 2 tygodni. Zawiadamia o tym sąd. 

Czy możemy sami wybrać adwokata lub radcę prawnego?

Jeżeli we wniosku wskazaliśmy konkretnego adwokata lub radcę prawnego, możliwe jest przyznanie nam tej konkretnej osoby. Takie wskazanie nie zobowiązuje rady, powinna ona jednak taki wybór wziąć pod uwagę. W miarę możliwości i w porozumieniu ze wskazanym adwokatem lub radcą prawnym może wyznaczyć nam wybraną przez nas osobę. Ustanowienie prawnika przez sąd równoznaczne jest z udzieleniem mu pełnomocnictwa procesowego. Jeśli sąd nie wydał postanowienia, z którego wynika, iż obowiązek zastępowania strony ustaje wcześniej, prawnik ma obowiązek zastępować nas aż do prawomocnego zakończenia postępowania.