Przepis art. 10 § 1 kodeksu karnego stanowi, że na zasadach określonych w kodeksie odpowiada ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat. Powyższy zakres podmiotowy rozszerza się również na nieletnich, którzy po ukończeniu lat 15 dopuszczają się wskazanych w art. 10 § 2 kodeksu karnego czynów.
Wśród wspomnianych wyżej czynów można znaleźć: rozbój, zabójstwo człowieka, zamach na prezydenta RP oraz inne przestępstwa uznane za szczególnie ciężkie. Aby ukarać nieletniego, który ukończył lat 15, okoliczności sprawy oraz stopień ich rozwoju, właściwości i warunki osobiste nieletniego powinny przemawiać za ukaraniem. Orzeczona kara nie może natomiast przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za dane przestępstwo. Z kolei art. 2 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich stanowi, że w stosunku do nieletnich którzy dopuścili się czynu karalnego stosuje się regulacje wskazane w ustawie.
Zatem za popełnienie zdecydowanej większości przestępstw, będących przedmiotem części szczegółowej Kodeksu karnego, przez osobę, która nie ukończyła 17 lat nie może być orzeczona żadna z kar w nim przewidzianych. Należy mieć tutaj na uwadze karę grzywny, ograniczenia wolności lub którąkolwiek z postaci pozbawienia wolności.
Istnieje możliwość orzeczenia środków zapobiegania i zwalczania demoralizacji oraz przestępczości nieletnich, które nie wiążą się z zastosowaniem wyżej wymienionych kar. Co można zatem w takiej sytuacji zrobić?
Do określonych czynności mogą również zostać zobowiązani rodzice lub opiekunowie dziecka. Muszą oni wówczas zapewnić lepsze warunki wychowawcze, bytowe lub zdrowotne nieletniego. Rodzice mogą zostać zobowiązani do naprawienia w całości lub w części szkody wyrządzonej przez nieletniego.
Zobowiązania mogą być także nałożone na różne instytucje. Mowa o szkole, do której nieletni uczęszcza, poradni psychologiczno-pedagogicznej lub innej poradni specjalistycznej. Taką instytucją może również być zakład pracy, w którym nieletni jest zatrudniony, zakład leczniczy czy konkretny lekarz.
W sprawie udzielenia niezbędnej pomocy dotyczącej poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego, sąd może zwrócić się do właściwych instytucji państwowych lub społecznych oraz jednostek samorządowych.
Złagodzenie regulacji zawartych w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich względem kodeksu karnego jest w pierwszej kolejności spowodowane tym, że podstawową funkcją środka zapobiegania i zwalczania demoralizacji i przestępczości nieletnich jest prewencja indywidualna. Nie chodzi tu zatem o znaczną represję i ukaranie sprawcy nieletniego, zaś o wychowanie jego prawidłowej postawy społecznej.