Procedura przesłuchania ofiar przestępstw seksualnych niepokoi Rzecznika

Rzecznik Praw Obywatelskich kwestionuje zróżnicowanie procedur przesłuchań ofiar przestępstw seksualnych – małoletnich poniżej 15. roku życia oraz osób powyżej tego wieku. Zgodnie ze standardami unijnymi przesłuchania wszystkich ofiar tych czynów, bez względu na wiek, powinny odbywać się co do zasady jeden raz i w obecności psychologa – wskazuje Adam Bodnar. Rzecznik powołuje się na konieczność większej ochrony ofiar przed tzw. wtórną wiktymizacją.

RPO napisał w tej sprawie do Ministra Sprawiedliwości.

Procedury przesłuchań

Według art. 185a Kodeksu postępowania karnego, pokrzywdzonego przestępstwem seksualnym - który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat - przesłuchuje się jako świadka jedynie  wtedy, gdy jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla sprawy i tylko raz.

Powtórne przesłuchanie jest możliwe tylko, jeśli wyjdą na jaw istotne okoliczności lub zażąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania. Przesłuchanie przeprowadza sąd z udziałem biegłego psychologa. Mogą w nim wziąć udział prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego.

Zgodnie zaś z art. 185c ust. 1 Kpk, w przesłuchaniu jako świadka ofiary przestępstwa seksualnego, która ma  więcej niż 15 lat, udział biegłego psychologa nie jest obligatoryjny (wykluczony jest udział oskarżonego). Ewentualne  ponowne przesłuchanie może się odbyć na wniosek pokrzywdzonego w drodze teletransmisji - jeśli jest obawa, że bezpośrednia obecność oskarżonego mogłaby oddziaływać krępująco na świadka.

Możliwość powtórnego przesłuchania takiego pokrzywdzonego nie jest w tym wypadku doprecyzowana. Kpk nie określa przesłanek powtórzenia tej czynności.

Co mówi prawo unijne

Rzecznik podkreśla, że takie zróżnicowanie procedury przesłuchania ofiar przestępstw seksualnych z względu na ich wiek nie znajduje oparcia w dyrektywach Parlamentu Europejskiego i Rady, które miały być implementowane do polskiego porządku prawnego.

Według Dyrektywy 2012/29/UE  liczba przesłuchań ofiar powinna być ograniczona tylko do przypadków absolutnie niezbędnych. Powinny być one prowadzone przez odpowiednich specjalistów  lub z ich udziałem (chodzi o psychologów). Ryzyko wtórnej wiktymizacji, zastraszania oraz odwetu ze strony sprawcy należy ograniczyć przez prowadzenie postępowań w sposób skoordynowany i taktowny, tak aby ofiary traktowano z szacunkiem i by mogły nabrać zaufania. Ochronę praw i interesów ofiar jako świadków gwarantuje też Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej.

Wnioski RPO

Porównując standardy przesłuchań ofiar przestępstw seksualnych, Rzecznik wskazuje, że:

• gdy oskarżony o taki czyn wobec osoby powyżej 15. roku życia - zawiadomiony o przesłuchaniu swej ofiary - nie ma obrońcy, sąd powinien wyznaczać mu go z urzędu; dziś jest to w dużym stopniu uzależnione od uznania sądu;
• brakuje zasady jednokrotnego przesłuchania ofiary powyżej 15. roku życia;
• nie ma określonych przesłanek uzasadniających jej ponowne przesłuchanie;
• nie ma obowiązkowego udziału psychologa podczas przesłuchania takiej ofiary;
• brakuje przesłanek ponownego przesłuchania ofiary powyżej 15. roku życia, która może być przesłuchiwana wielokrotnie; może o to bowiem wnosić każdy występujący w danej sprawie podejrzany - i w śledztwie, i podczas procesu.

Wątpliwości konstytucyjne

Adam Bodnar wskazuje, że w literaturze prawniczej podważa się zgodność z Konstytucją procedury przesłuchań ofiar przestępstw seksualnych. Prawnicy podkreślają, że Kpk różnicuje bowiem sytuację podejrzanego co do możliwości wnioskowania o ponowne przesłuchanie - decydującym kryterium jest wiek pokrzywdzonego. Powtórne przesłuchanie małoletniego będzie zatem musiało nastąpić, gdy wniesie o to obrońca, z którego pomocy podejrzany nie mógł korzystać w czasie pierwszego przesłuchania. Takiego zastrzeżenia nie ma w przypadkach przesłuchania osób pełnoletnich.

Dlatego Rzecznik widzi potrzebę odpowiedniego zwiększenia ochrony każdego pokrzywdzonego przestępstwem seksualnym przed zagrożeniem wtórną wiktymizacją. Dostrzega też potencjalne naruszenie prawa do obrony oskarżonego.

Rzecznik zwrócił się do ministra Zbigniewa Ziobry o analizę tej problematyki.

Źródło: rpo.gov.pl