Sejm uchwalił ustawę dotyczącą uprowadzeń rodzicielskich za granicę

W środę Sejm uchwalił ustawę o wykonywaniu niektórych czynności organu centralnego w sprawach rodzinnych z zakresu obrotu prawnego na podstawie prawa Unii Europejskiej i umów międzynarodowych. Pod tą trudną nazwą kryje się usprawnienie postępowania dotyczącego uprowadzeń dzieci przez rodziców za granicę oraz dostosowanie go do wymogów unijnych regulacji.

Prawo unijne i dostosowanie prawa krajowego

Kwestię uprowadzeń rodzicielskich regulują w Unii Europejskiej następujące akty prawne: europejska konwencja luksemburska z 1980 r., Konwencja dotyczącą cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę sporządzona w Hadze w dniu 25 października 1980 r. (Dz. U. 1995 r. Nr 108 poz. 528 i 529), konwencja haską z 1996 r. i rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz. U. UE z 2003 r. L 338/1). W Polsce do tej pory brak było prawnego uregulowania tych kwestii. Przepisy unijne nakładają na państwa członkowskie obowiązek wyznaczenia organu centralnego odpowiedzialnego za tę kwestię oraz określenie jego zadań. Do tej pory jako organ centralny wyznaczone było Ministerstwo Sprawiedliwości.  Nie miało to jednak podstawy prawnej w żadnej ustawie.

Wejście w życie nowej ustawy wymusza również szereg zmian w aktach prawnych już obowiązujących w polskim porządku prawnym. Mowa tutaj o: kodeksie postępowania cywilnego, ustawie o Policji, ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz w ustawie o opiniodawczych zespołach sądowych specjalistów.

Minister Sprawiedliwości organem centralnym

Nowa ustawa przesądziła o tym, że Minister Sprawiedliwości będzie organem centralnym odpowiedzialnym za zawarte w ustawie kwestie. Głównym zadaniem Ministra będzie przyjmowanie wniosków wymienionych w unijnych aktach prawnych. Są to między innymi wnioski: o powrót dziecka i uregulowanie kontaktów z dzieckiem, o uznanie i wykonywanie orzeczeń o pieczy i przywracaniu pieczy, o informację i udzielenie pomocy. Zakres wniosku musi się mieścić w zakresie przedmiotowym aktów zawartych w art. 1 nowej ustawy. W postępowaniu przed Ministrem Sprawiedliwości wnioskodawcę może reprezentować pełnomocnik. Będzie nim adwokat, radca prawny lub prawnik zagraniczny, o którym mowa w art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2016 r. poz. 1874). Funkcję pełnomocnika będzie mógł także pełnić małżonek wnioskodawcy, jego rodzeństwo, zstępni lub wstępni oraz osoby pozostające z nim w stosunku przysposobienia.

Do Ministra Sprawiedliwości będzie należała decyzja, czy wniosek przyjąć, przekazać do uzupełnienia czy też odmówić jego przyjęcia. W przypadku przyjęcia wniosku Minister Sprawiedliwości przekaże go do rozpoznania właściwego sądowi okręgowemu albo zagranicznemu organowi centralnemu.

Właściwość sądów i przymus adwokacko-radcowski

Sprawami z zakresu uprowadzeń rodzicielskich w pierwszej instancji zajmować się będzie 11 sądów okręgowych na terenie Polski. Z terenu każdej apelacji zostanie wyznaczony jeden sąd. Jako sąd odwoławczy wyznaczony został jeden sąd – Sąd Apelacyjny w Warszawie. Od wyroku Sądu Apelacyjnego przysługiwać będzie skarga kasacyjna. Organami uprawnionymi do jej złożenia będą: prokurator generalny, Rzecznik Praw Dziecka oraz Rzecznik Praw Obywatelskich. Instytucje te miałyby na to dwa miesiące od chwili uprawomocnienia się postanowienia sądu drugiej instancji. W postępowaniach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką toczących się na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. oraz o uznanie lub wykonanie orzeczenia sądu zagranicznego ma być wprowadzony przymus adwokacko-radcowski.

Uzyskiwanie danych o rodzinie zastępczej, uprawnienia Policji i kuratora

Ustawa wdroży ponadto normy pozwalające na uzyskanie zgody udzielanej przez polski sąd opiekuńczy na umieszczenie w pieczy zastępczej dziecka przez sąd innego państwa członkowskiego. Ponadto wprowadza w życie regulacje usprawniające wykonywanie orzeczeń o odebraniu dziecka. Zmiany do kodeksu postępowania cywilnego oraz do ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej określą tryb uzyskiwania danych o rodzinie zastępczej. Określą one również zasady pobytu dziecka w takiej rodzinie.

Sąd opiekuńczy właściwy we względu na miejsce sprawowania pieczy zastępczej wyda zgodę kandydatom na rodzinę zastępczą czy też rodzinny dom dziecka, wskazanym przez sąd lub inny organ państwa obcego, na sprawowanie tejże opieki.

Ustawa rozszerza również uprawnienia kuratora i Policji. Daje im uprawnienie do odebrania dziecka w przypadku jego ukrycia. Umocowuje ich również do przeprowadzenia czynności prowadzących do ujawnienia miejsca przebywania uprowadzonego dziecka. Akt prawny daje Policji prawo do przetwarzania danych osób, których dotyczy postanowienie o odebraniu osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, oraz osób zobowiązanych postanowieniem do jego wykonania, a także wskazanych jako osoby, które dokonały uprowadzenia lub zatrzymania dziecka lub je ukrywają. Praca kuratorów oraz czynności podejmowane przez nich na potrzeby powyższych postępowań mają ulec usprawnieniu.

Za przyjęciem ustawy głosowało 437 posłów. Wszyscy byli obecni na głosowaniu. Ustawa wejdzie w życie 6 miesięcy po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.