Systemy czasu pracy – podstawowy, równoważny, skrócony

Zgodnie z kodeksem pracy wyróżniamy następujące systemy czasu pracy: podstawowy, równoważny, skrócony oraz zadaniowy. Każdy z nich charakteryzuje się tym, że przeciętna tygodniowa norma czasu pracy wynosi 40 godzin. Natomiast norma łączna, liczona wraz z godzinami nadliczbowymi, wynosi 48 godzin. A czym się różnią? O tym poniżej.

Podstawowy czas pracy

Podstawowy system czasu pracy reguluje art. 129 kodeksu pracy. Ten czas pracy stosuje się do tych pracowników, do których nie mają zastosowania szczególne uregulowania.

Zgodnie z art. 129 par. 1 kodeksu pracy czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy.

Od tej reguły jest jednak pewien wyjątek. W każdym systemie czasu pracy, również w podstawowym, jeżeli jest to uzasadnione przyczynami obiektywnymi lub technicznymi lub dotyczącymi organizacji pracy, okres rozliczeniowy może być przedłużony, nie więcej jednak niż do 12 miesięcy, przy zachowaniu ogólnych zasad dotyczących ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.

Równoważny czas pracy

Równoważny system czasu pracy opisany jest w art. 135 kodeksu pracy. Należy pamiętać, że jego wprowadzenie jest możliwe, gdy jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją.

W systemie równoważnym możliwe jest manipulowanie dobową normą czasu pracy. Raz może ona wynosić więcej niż 8 godzin, a następnego dnia mniej niż 8 godzin. Maksymalny wymiar dobowej normy pracy nie może wynosić więcej niż 12 godzin. Ważne jest, żeby zachowana została przeciętna norma tygodniowa, wynosząca 40 godzin. Równoważenie norm może również doprowadzić do tego, że pracownikowi będzie przysługiwał dodatkowy dzień wolny od pracy.

Okres rozliczeniowy wynosi 1 miesiąc. Jednakże w szczególnie uzasadnionych przypadkach może on zostać wydłużony do 3 miesięcy. Natomiast przy pracach uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych można go wydłużyć do 4 miesięcy.

Równoważny czas pracy można łączyć z pracą zmianową. Nie występuje on natomiast w przerywanym systemie czasu pracy.

Kiedy można wydłużyć dobowy wymiar czasu pracy w systemie równoważnym?

System równoważnego czasu pracy można stosować również:

• Przy pracach polegających na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy. W tym przypadku dobowy czas pracy można wydłużyć do 16 godzin. Natomiast tygodniowa norma musi pozostać bez zmian i wynosić 40 godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym miesiąca.
• Dla pracowników zatrudnionych przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, pracowników zakładowych straży pożarnych i zakładowych służb ratowniczych. W tym przypadku dobowy wymiar czasu pracy może wynosić nawet 24 godziny. Okres rozliczeniowy powinien wynosić miesiąc, jednakże w uzasadnionych przypadkach można go wydłużyć do 3 miesięcy.
• Praca w skróconym tygodniu pracy. Jest ona możliwa na pisemny wniosek pracownika. Pracownik pracujący w skróconym tygodniu pracy wykonuje swoje obowiązki mniej niż 5 dni w tygodniu. Proporcjonalnie wydłuża mu się czas pracy w pozostałe dni do maksymalnie 12 godzin. Maksymalny okres rozliczeniowy wynosi miesiąc.

Skrócony system czasu pracy

Skrócony czas pracy reguluje art. 145 kodeksu pracy. Stosuje się go:

• dla pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia,
• w przypadku pracy monotonnej lub pracy w ustalonym z góry tempie.

Polega on na obniżeniu dobowego wymiaru czasu pracy (w pierwszym przypadku) lub wprowadzeniu przerw wliczanych do czasu pracy (w pierwszym i drugim przypadku).

Pracodawca ustala wykaz prac objętych skróconym czasem pracy. Robi to po konsultacjach z pracownikami lub ich przedstawicielami zgodnie z przepisami dotyczącymi działań z zakresu BHP. Niezbędna jest również konsultacja z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami. Skrócenie czasu pracy może nastąpić w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy albo obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy.

Praca szczególnie uciążliwa to taka, która – ze względu na duży wysiłek lub obciążenie dla organizmu – może po pewnym czasie przynieść negatywne skutki dla zdrowia.

Praca wykonywana w ustalonym z góry tempie polega na tym, że jej rytm wyznacza organizacja procesu pracy, zwłaszcza produkcji.

Sam fakt ustalenia przez pracodawcę, że w zakładzie pracy występują szczególnie uciążliwe warunki pracy nie zobowiązuje do wprowadzenia skróconego czasu pracy, o tym również należy pamiętać.