Terminy w prawie karnym, czyli do kiedy muszę odpowiedzieć na otrzymane pismo?

Terminy w postępowaniu karnym mają na celu unikanie niepotrzebnego rozwlekania procesu. Są one o tyle ważne, że czynność dokonana po jego upływie może zostać uznana za bezskuteczną. Jak prawidłowo obliczać termin odpowiedzi na otrzymane pismo w sprawie karnej?

Rodzaje terminów

Podstawowy podział terminów zakłada wyróżnienie terminów o charakterze procesowym i materialnoprawnym. Terminy materialnoprawne mają swój skutek na gruncie konkretnego procesu. Nie są one jednak regulowane w prawie procesowym, ale w konkretnych przepisach prawa materialnego. Na szczególną uwagę zasługują terminy przedawnienia (art. 101 ustawy Kodeks karny, dalej jako „kk”), skutkujące koniecznością umorzenia postępowania oraz cywilnoprawny termin ujęty w art. 555 ustawy Kodeks postępowania karnego (dalej jako „kpk”), czyli roczny termin przedawnienia roszczenia związanego z niewątpliwie niesłusznym zatrzymaniem, aresztowaniem i skazaniem.

Najczęściej wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje terminów karnoprocesowych: terminy zawite, terminy prekluzyjne oraz terminy instrukcyjne. Terminy zawite to terminy wnoszenia środków odwoławczych oraz inne terminy tak nazwane przez ustawę (art. 122 § 2 kpk). Terminy te mają charakter nieprzekraczalny, ale są terminami przywracalnymi.

Zgodnie z art. 122 § 1 kpk, czynność procesowa dokonana po upływie terminu zawitego jest bezskuteczna.

Zasady obliczania terminu

Termin określony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się w tym dniu, który odpowiada początkowi terminu (art. 123 § 2 kpk). Przykładowo tygodniowy termin, który rozpoczyna bieg we wtorek, będzie kończyć bieg we wtorek (w kolejnym tygodniu). Termin określony w miesiącach może zakończyć się zgodnie z powyższą regułą lub w sytuacji, gdy w danym miesiącu nie ma takiego dnia – w ostatnim dniu tego miesiąca.

W przypadku terminu liczonego w dniach, zgodnie z art. 123 § 1 kpk, do biegu terminu nie wlicza się dnia, od którego liczy się dany termin. W przypadku terminów, które upływają w danym dniu, decyduje data dzienna. Tym samym nie ma znaczenia, czy złożenie pisma nastąpi o godzinie 12.00, czy później. Jedynym warunkiem jest tu bowiem zachowanie daty dziennej, która upływa o północy.

Natomiast jeżeli koniec terminu przypada na dzień uznany przez ustawę za dzień wolny od pracy lub na sobotę, czynność można wykonać następnego dnia, który nie jest dniem wolnym od pracy ani sobotą (art. 123 § 3 kpk).

Przepisy o charakterze gwarancyjnym

Co istotne, nie można jednak zgodzić się z przyjęciem, że terminy liczone w ujęciu godzinowym (np. czas zatrzymania) należy liczyć od następnej godziny po tej, w której nastąpiła czynność. Innymi słowy, w przypadku przepisów o charakterze gwarancyjnym terminy te zaczynają biec od chwili zdarzenia powodującego początek jego biegu. Tak jak zresztą przyjęto to w art. 127c kpk, za dzień trwania środka skutkującego pozbawieniem wolności uznaje się 24 godziny liczone od chwili rzeczywistego pozbawienia wolności.

Zachowanie terminu do wniesienia pisma

Wymóg złożenia pisma w określonym terminie jest spełniony, gdy nastąpi złożenie pisma przed upływem terminu w niżej wymieniony sposób. Przy czym decydujące znaczenie z punktu widzenia dotrzymania terminu ma wykonanie czynności, a nie sporządzenie pisma (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 2 lutego 2005 r., sygn. II AKo 24/05). Zgodnie z art. 124 kpk taką fikcję złożenia w terminie przyjmuje się w sytuacji nadania pisma w:

1. placówce podmiotu zajmującego się doręczaniem korespondencji na terenie Unii Europejskiej;
2. polskim urzędzie konsularnym;
3. dowództwie jednostki wojskowej (dotyczy to żołnierza, a więc nie pracownika cywilnego danej jednostki wojskowej; nie dotyczy też żołnierza pełniącego terytorialną służbę wojskową dyspozycyjnie);
4. administracji odpowiedniego zakładu, w którego dyspozycji pozostaje osoba pozbawiona wolności;

a także w przypadku nadania pisma

5. kapitanowi polskiego statku morskiego (dotyczy jedynie członka załogi, a nie np. pasażera).

Co istotne, w każdym z wymienionych przypadków decydujące znaczenie ma data złożenia, a nie opracowania danego pisma. Przepis ten stosuje się do wszystkich terminów. Mowa tu również o terminach mających charakter materialny (uchwała Sądu Najwyższego (7) z 11 maja 1972 r., sygn. VI KZP 79/71).

Co w przypadku niewłaściwego wniesienia pisma?

Ustawodawca w pewnych sytuacjach przyjmuje fikcję zachowania terminu w przypadku wniesienia pisma do organu niewłaściwego. Za datę wniesienia pisma uznaje się wówczas dzień złożenia pisma w organie niewłaściwym (art. 125 kpk). Konieczne jest więc spełnienie dwóch warunków.

1. Podmiot musi być wymieniony w katalogu art. 125 kpk. Niezależnie zatem od rangi podmiotu, do którego wnoszone jest pismo, gdy nie znajduje się on w katalogu wskazanego artykułu, fikcja złożenia w terminie nie działa.
2. Musi zaistnieć stwierdzenie, że pismo zostało wniesione do wskazanego organu omyłkowo; nie będzie spełniony zatem wskazany warunek w sytuacji, gdy pismo (co wynika z jego treści) kieruje się do danego organu celowo, a organ ten nie jest organem władnym do podejmowania czynności procesowych na skutek rozpoznania pisma (postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 20 lipca 2009 r., sygn. II AKzw 541/09).

Przeczytaj również:
Nieskuteczne doręczenie a przywrócenie terminu

Przywrócenie terminu zawitego

Zgodnie z art. 126 § 1 kpk, jeżeli niedotrzymanie terminu zawitego nastąpiło z przyczyn od strony niezależnych, strona w zawitym terminie 7 dni od daty ustania przeszkody może zgłosić wniosek o przywrócenie terminu, dopełniając jednocześnie czynności, która miała być w terminie wykonana. To samo stosuje się do osób niebędących stronami. Zatem warunkami formalnymi wniosku o przywrócenie terminu zawitego, a zatem wymogami, których niespełnienie powoduje konieczność wezwania do uzupełnienia braków w trybie art. 120 kpk, są:

1. złożenie wniosku o przywrócenie terminu zawitego z zachowaniem wymogów pisma procesowego (art. 119 kpk);
2. złożenie wniosku w terminie 7 dni od ustania przyczyny powodującej niemożność dochowania terminu;
3. dopełnienie czynności, co do której składany jest wniosek o przywrócenie terminu (postanowienie Sądu Najwyższego z 25 lipca 1997 r., sygn. II KZ 65/97).

W kwestii przywrócenia terminu orzeka postanowieniem organ, przed którym należało dokonać czynności (art. 126 § 2 kpk). Na odmowę przywrócenia terminu przysługuje zażalenie. Co istotne, wniosek o przywrócenie terminu nie wstrzymuje wykonania orzeczenia. Organ, do którego wniosek złożono, lub organ powołany do rozpoznania środka zaskarżenia może jednak wstrzymać wykonanie orzeczenia. Odmowa wstrzymania nie wymaga uzasadnienia (art. 127 kpk).

Przeczytaj również:
Przywrócenie terminu a wina zainteresowanego