Podstawowy podział terminów zakłada wyróżnienie terminów o charakterze procesowym i materialnoprawnym. Terminy materialnoprawne mają swój skutek na gruncie konkretnego procesu. Nie są one jednak regulowane w prawie procesowym, ale w konkretnych przepisach prawa materialnego. Na szczególną uwagę zasługują terminy przedawnienia (art. 101 ustawy Kodeks karny, dalej jako „kk”), skutkujące koniecznością umorzenia postępowania oraz cywilnoprawny termin ujęty w art. 555 ustawy Kodeks postępowania karnego (dalej jako „kpk”), czyli roczny termin przedawnienia roszczenia związanego z niewątpliwie niesłusznym zatrzymaniem, aresztowaniem i skazaniem.
Najczęściej wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje terminów karnoprocesowych: terminy zawite, terminy prekluzyjne oraz terminy instrukcyjne. Terminy zawite to terminy wnoszenia środków odwoławczych oraz inne terminy tak nazwane przez ustawę (art. 122 § 2 kpk). Terminy te mają charakter nieprzekraczalny, ale są terminami przywracalnymi.
Zgodnie z art. 122 § 1 kpk, czynność procesowa dokonana po upływie terminu zawitego jest bezskuteczna.
Termin określony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się w tym dniu, który odpowiada początkowi terminu (art. 123 § 2 kpk). Przykładowo tygodniowy termin, który rozpoczyna bieg we wtorek, będzie kończyć bieg we wtorek (w kolejnym tygodniu). Termin określony w miesiącach może zakończyć się zgodnie z powyższą regułą lub w sytuacji, gdy w danym miesiącu nie ma takiego dnia – w ostatnim dniu tego miesiąca.
W przypadku terminu liczonego w dniach, zgodnie z art. 123 § 1 kpk, do biegu terminu nie wlicza się dnia, od którego liczy się dany termin. W przypadku terminów, które upływają w danym dniu, decyduje data dzienna. Tym samym nie ma znaczenia, czy złożenie pisma nastąpi o godzinie 12.00, czy później. Jedynym warunkiem jest tu bowiem zachowanie daty dziennej, która upływa o północy.
Natomiast jeżeli koniec terminu przypada na dzień uznany przez ustawę za dzień wolny od pracy lub na sobotę, czynność można wykonać następnego dnia, który nie jest dniem wolnym od pracy ani sobotą (art. 123 § 3 kpk).
Co istotne, nie można jednak zgodzić się z przyjęciem, że terminy liczone w ujęciu godzinowym (np. czas zatrzymania) należy liczyć od następnej godziny po tej, w której nastąpiła czynność. Innymi słowy, w przypadku przepisów o charakterze gwarancyjnym terminy te zaczynają biec od chwili zdarzenia powodującego początek jego biegu. Tak jak zresztą przyjęto to w art. 127c kpk, za dzień trwania środka skutkującego pozbawieniem wolności uznaje się 24 godziny liczone od chwili rzeczywistego pozbawienia wolności.
Wymóg złożenia pisma w określonym terminie jest spełniony, gdy nastąpi złożenie pisma przed upływem terminu w niżej wymieniony sposób. Przy czym decydujące znaczenie z punktu widzenia dotrzymania terminu ma wykonanie czynności, a nie sporządzenie pisma (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 2 lutego 2005 r., sygn. II AKo 24/05). Zgodnie z art. 124 kpk taką fikcję złożenia w terminie przyjmuje się w sytuacji nadania pisma w:
a także w przypadku nadania pisma
5. kapitanowi polskiego statku morskiego (dotyczy jedynie członka załogi, a nie np. pasażera).
Co istotne, w każdym z wymienionych przypadków decydujące znaczenie ma data złożenia, a nie opracowania danego pisma. Przepis ten stosuje się do wszystkich terminów. Mowa tu również o terminach mających charakter materialny (uchwała Sądu Najwyższego (7) z 11 maja 1972 r., sygn. VI KZP 79/71).
Ustawodawca w pewnych sytuacjach przyjmuje fikcję zachowania terminu w przypadku wniesienia pisma do organu niewłaściwego. Za datę wniesienia pisma uznaje się wówczas dzień złożenia pisma w organie niewłaściwym (art. 125 kpk). Konieczne jest więc spełnienie dwóch warunków.
Przeczytaj również:
Nieskuteczne doręczenie a przywrócenie terminu
Zgodnie z art. 126 § 1 kpk, jeżeli niedotrzymanie terminu zawitego nastąpiło z przyczyn od strony niezależnych, strona w zawitym terminie 7 dni od daty ustania przeszkody może zgłosić wniosek o przywrócenie terminu, dopełniając jednocześnie czynności, która miała być w terminie wykonana. To samo stosuje się do osób niebędących stronami. Zatem warunkami formalnymi wniosku o przywrócenie terminu zawitego, a zatem wymogami, których niespełnienie powoduje konieczność wezwania do uzupełnienia braków w trybie art. 120 kpk, są:
W kwestii przywrócenia terminu orzeka postanowieniem organ, przed którym należało dokonać czynności (art. 126 § 2 kpk). Na odmowę przywrócenia terminu przysługuje zażalenie. Co istotne, wniosek o przywrócenie terminu nie wstrzymuje wykonania orzeczenia. Organ, do którego wniosek złożono, lub organ powołany do rozpoznania środka zaskarżenia może jednak wstrzymać wykonanie orzeczenia. Odmowa wstrzymania nie wymaga uzasadnienia (art. 127 kpk).
Przeczytaj również:
Przywrócenie terminu a wina zainteresowanego