Zdolność prawna a zdolność do czynności prawnych
Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych to jedne z najbardziej podstawowych pojęć ujętych w kodeksie cywilnym. Ich zrozumienie pozwala pojąć fundamentalne zasady rządzące prawem cywilnym, w tym prawem zobowiązań.
Zdolność prawna
Zdolność prawna osoby fizycznej jest to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków w prawie cywilnym. Posiada ją każda osoba fizyczna. Ponadto zdolność prawną mają:
- osoby prawne
- inne podmioty, które nie są osobami prawnymi, ale którym zdolność prawną przyznają przepisy szczególne.
Zdolność prawna jest niezbywalna. Nie można się jej zrzec ani ograniczyć. Nie podlega również stopniowaniu: albo się ją posiada, albo nie.
Osoba fizyczna w prawie cywilnym nabywa pełną zdolność prawną w momencie urodzenia. W specyficznych sytuacjach zdolność prawną może mieć również dziecko nienarodzone. Warunkiem jest, że w chwili nabycia prawa jest już poczęte. Ponadto musi urodzić się żywe.
Osoby prawne nabywają pełną zdolność do czynności prawnych w chwili wpisu do właściwego rejestru, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej (np. spółka w organizacji). Zdolność prawna może zostać przez jednostkę organizacyjną nabyta również na mocy przepisu ustawy.
Utrata zdolności prawnej następuje z chwilą śmierci lub uznania osoby fizycznej za zmarłą. W przypadku osób prawnych momentem utraty zdolności prawnej jest chwila wykreślenia podmiotu z rejestru.
Zdolność do czynności prawnych
Z pojęciem zdolności prawnej nieodłącznie wiąże się zdolność do czynności prawnych. Zdolność do czynności prawnych jest to zdolność do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych, czyli do przyjmowania i składania oświadczeń woli mających na celu wywołanie powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Innymi słowy: jest to zdolność do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej (nabywania praw i zaciągania zobowiązań).
Wyróżniamy trzy rodzaje czynności prawnych:
- pełna zdolność do czynności prawnych – posiadają ją pełnoletnie, nieubezwłasnowolnione osoby fizyczne oraz wszystkie osoby prawne. Warto tutaj wskazać, że w rozumieniu prawa cywilnego osobą pełnoletnią nie musi być osoba, która ukończyła 18 lat. Osobą pełnoletnią jest również kobieta przed 18 rokiem życia, która zawarła związek małżeński.
- ograniczona zdolność do czynności prawnych – mają ją osoby fizyczne po 13 roku życia, a przed osiągnięciem pełnoletności oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo.
- brak zdolności do czynności prawnych – zdolności do czynności prawnych nie posiadają osoby przed 13 rokiem życia oraz ubezwłasnowolnione całkowicie.
Ograniczona zdolność do czynności prawnych oraz jej brak
Co do zasady czynność dokonana przez osobę nieposiadającą zdolności do czynności prawnych jest nieważna. Wyjątek to umowy zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, np. zrobienie zakupów spożywczych, kupienie biletu do kina czy na autobus.
Ponadto w przypadku zawarcia umowy przez osobę posiadającą ograniczoną zdolność do czynności prawnych jej ważność zależy od jej potwierdzenia przez przedstawiciela ustawowego takiej osoby (np. rodzica lub opiekuna posiadającego pełną zdolność do czynności prawnych). Wyjątkami od tej zasady są:
- umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego,
- czynności prawne dotyczące przedmiotów majątkowych oddanych osobie o ograniczonej zdolności do czynności prawnych przez przedstawiciela ustawowego do swobodnego używania – wyjątek stanowią różne rodzaje czynności prawnych, do których dokonania według ustawy nie wystarcza zgoda przedstawiciela ustawowego,
- czynności prawne, przez które osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych rozporządza swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów postanowi inaczej.