Akcesoryjność poręczenia – co to właściwie oznacza?

W polskim prawie cywilnym instytucja poręczenia ma charakter akcesoryjny. Co to oznacza? Powstanie zabezpieczenia osobistego, za jakie uchodzi poręczenie, jest uzależnione od istnienia długu. Określa się je zatem za absolutnie niesamodzielne.

Akcesoryjny charakter poręczenia przejawia się w 3 trzech przypadkach:

• W zakresie odpowiedzialności poręczyciela za dług dłużnika głównego,
• W samym istnieniu odpowiedzialności poręczyciela,
• W kwestii możliwych zarzutów przysługujących poręczycielowi wobec wierzyciela.

Każdy, z wyżej wymienionych przypadków, jest wart osobnego omówienia. Przyjrzyjmy się im zatem bliżej.

Odpowiedzialność poręczyciela – dług dłużnika głównego

Zasadniczo, aby powstało zobowiązanie poręczyciela, konieczne jest istnienie długu (zobowiązania zabezpieczanego)¹. Ustawodawca wskazuje jednak dwa różniące się od siebie wyjątki. Pierwszy z nich to – możliwość udzielenia zabezpieczenia za dług jeszcze nieistniejący (dług przyszły), na co wskazuje art. 878 § 1 KC: Można poręczyć za dług przyszły do wysokości z góry oznaczonej.

Drugi wyjątek zawarty jest w art. 877 KC, który jest niczym innym jak swoistą ochroną wierzyciela przed brakiem lojalności ze strony poręczyciela. Zatem, interpretując niniejszy przepis, poręczyciel, który wiedział tudzież z łatwością mógł się dowiedzieć o braku zdolności do czynności prawnych dłużnika, odpowiada za cały dług zaciągnięty przez dłużnika i winien spełnić świadczenie jako dłużnik główny.

Uwagę przykuwa użycia przyimka „jako” zamiast „jak” w poprzednim zdaniu. Wiąże się to z jednym istotnym faktem. Skoro dłużnik nie ma zdolności do czynności prawnych, wszelka czynność prawna przezeń dokonana jest nieważna i prawnie nieistniejąca. Zatem poręczyciel, który zabezpieczył nieistniejące zobowiązanie, nie może spełnić go jako poręczyciel, lecz jako dłużnik główny.

Zakres odpowiedzialności poręczyciela

Natomiast akcesoryjność w zakresie odpowiedzialności zawarta jest w art. 879 § 1 KC: O zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika. Istnieje oprócz tego jeszcze §2 wspomnianego artykułu, który należy również przytoczyć: Jednakże czynność prawna dokonana przez dłużnika z wierzycielem po udzieleniu poręczenia nie może zwiększyć zobowiązania poręczyciela. Ten przepis prawny wskazuje, że w sytuacji, gdzie zakres zobowiązania dłużnika (wielkość długu) ulegnie zmianie w taki sposób, że zobowiązanie zwiększy się, wówczas nie wpływa to na zmianę odpowiedzialności poręczyciela.

Oznacza to jednocześnie, że w przypadku redukcji zobowiązania, automatycznie, w takim samym zakresie, redukuje się również zakres odpowiedzialności poręczyciela. Ważnym wyjątkiem od tej zasady jest art. 883 § 3 KC, który stanowi, że na wypadek śmierci dłużnika głównego poręczyciel nie może powoływać się na ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy. Wynika to z przepisów prawa spadkowego, a konkretnie z art. 1031 § 2 KC, czyli o sytuacji, gdy spadek po zmarłym dłużniku głównym przyjmowany jest z dobrodziejstwem inwentarza.

Zarzuty przysługujące poręczycielowi wobec wierzyciela

Warto również  omówić instytucję przyznania poręczycielowi możliwości na powoływanie się wobec wierzyciela na te same zarzuty, jakie przysługują dłużnikowi, o czym mówi art. 883 § 1 KC. Niestety powszechnie wiadome jest, że dłużnik ma większą wiedzę odnośnie zarzutów, jakie mu przysługują wobec wierzyciela w porównaniu do poręczyciela. Dlatego też istnieje przepis prawny zawarty w art. 884 KC:

§ 1. Poręczyciel, przeciwko któremu wierzyciel dochodzi roszczenia, powinien zawiadomić niezwłocznie dłużnika, wzywając go do wzięcia udziału w sprawie.

§2. Jeżeli dłużnik nie weźmie udziału w sprawie, nie może on podnieść przeciwko poręczycielowi zarzutów, które mu przysługiwały przeciwko wierzycielowi, a których poręczyciel nie podniósł z tego powodu, że o nich nie wiedział.

Zastosowanie powyższego przepisu skutkuje tym, że dłużnik, nie biorąc udziału w postępowaniu, zrzeka się zarzutów, jakie mu przysługują wobec poręczyciela, a które przysługiwały mu jednocześnie wobec wierzyciela. Jednocześnie poręczyciel nie mógł się o nich dowiedzieć. Gdy dłużnik zrzeknie się zarzutów wobec wierzyciela, nie oddziałuje to w jakikolwiek sposób na uprawnienie poręczyciela do podniesienia zarzutów przeciwko wierzycielowi.

W sytuacji, gdy poręczyciel spełnia świadczenie dla wierzyciela za dłużnika, na podstawie art. 518 § 1 pkt. 1 KC, nabywa on wierzytelność, wstępując w prawa zaspokojonego już wierzyciela (tzw. subrogacja ustawowa). W związku z tym, że poręczyciel, po spełnieniu świadczenia, staje się wierzycielem, przysługuje mu ochrona zapewniona przez ustawodawcę. Tę ochronę znajdujemy w art. 887 KC, który przewiduje odpowiedzialność odszkodowawczą wierzyciela wobec poręczyciela. Wierzyciel powinien działać na korzyść poręczyciela wstępującego na jego miejsce, zaniechując takich działań jak: zatajanie czy niszczenie dowodów, które ułatwiłyby dochodzenie wierzytelności.

Bibliografia:

1. Brzozowski, A., Jastrzębski, J., Kaliński, M., Kocot, W.J., Skowrońska-Bocian, E., „Zobowiązania – część szczegółowa”, Wyd. 2, Wolters Kluwer, Warszawa 2017