Fundacja rodzinna: budowanie dziedzictwa na przyszłość – zgłęb temat w naszych artykułach!

Przejdź do artykułu

Alfabet prawa: A jak Amnestia

Spis treści
rozwiń spis treści

W polskim systemie prawnym można spotkać się z różnymi pojęciami związanymi z prawem łaski.  Amnestia, obok instytucji przedawnienia, abolicji, ułaskawienia czy też immunitetów należy do grupy instytucji związanych z zaniechaniem albo ograniczeniem reakcji karnej.


(…) W sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe, jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że w wypadku przestępstwa umyślnego kara pozbawienia wolności nie przekroczyłaby lat 2, a przestępstwa nieumyślnego lat 3, postępowanie karne umarza się. (…)

Fragment ustawy z dnia 7 grudnia 1989 r. o amnestii


Amnestia – czym jest?

Amnestia (łac. oblivio – zapomnienie, puszczenie w niepamięć) jest aktem powszechnym. Ma charakter ogólny i często jest określona jako zbiorowy akt łaski, który jest wydawany w formie ustawy. Przez wzgląd na charakter tego aktu prawnego, amnestia jest kierowana do pewnej grupy podmiotów, nigdy zaś w stosunku do konkretnej osoby (jak ułaskawienie).

Amnestią nazywamy jednorazowe darowanie lub złagodzenie prawomocnie orzeczonych kar lub środków karnych. Dotyczy popełnianych przestępstw i wykroczeń określonego rodzaju. Innymi słowy, ustawa o amnestii nie dotyczy wszystkich czynów karalnych, a jedynie pewnego ich gatunku.

Ważne! Amnestia nie powoduje zalegalizowania przestępstwa, a także nie zmienia jego kwalifikacji prawnej. Jest to jednorazowe anulowanie kary osobom, które popełniły czyn karalny w pewnym okresie.

Amnestia – stosowanie i cechy charakterystyczne

Z praktyki wynika, że amnestii, jako nadzwyczajnej instytucji związanej z prawem łaski nie należy stosować zbyt często. Wiązałoby się to z upadkiem represyjnego znaczenia kary, która straciłaby swój realny wpływ na odstraszanie przestępców od podjęcia zabronionych zachowań. Taki stan rzeczy mógłby skutkować zmianą struktury przestępczości i doprowadzić do jej rozwoju.

Wprowadzenie w życie amnestii opiera się na:

  • powszechności;
  • nieodwołalności;
  • niemożności zrzeczenia się.

Nieodwołalność amnestii polega na tym, że nie można jej zastosować warunkowo. Znaczy to tyle, że jak już akt prawny został ogłoszony, to nie można w żaden sposób się z niego wycofać. Niemożność zrzeczenia się nie pozwala przestępcy na odmowę skorzystania z jej dobrodziejstwa. Niezależnie od zasad nieodwołalności i niemożności zrzeczenia się, w praktyce można wyróżnić tzw. amnestię warunkową i amnestię bezwarunkową.

Ważne! Ustawa amnestyjna bardzo często zawiera w sobie przepisy amnestyjne i abolicyjne.

Dlaczego państwo stosuje amnestię?

Najczęstszym powodem ogłoszenia amnestii jest:

  • przepełnienie jednostek penitencjarnych;
  • duża represyjność polityki kryminalnej państwa;
  • wzrost przestępczości (bardzo rzadko);

Uchwalenie ustawy amnestyjnej jest działaniem o charakterze wyjątkowym. Zazwyczaj wiąże się z upamiętnieniem ważnych wydarzeń, np. świąt państwowych, objęciem władzy, itp. Często za jej wprowadzeniem przemawia zmiana aktualnej polityki karnej.

Przykład: W sytuacji, kiedy w danym kraju zalegalizowanoby palenie marihuany, rząd powinien sporządzić ustawę amnestyjną dla osób skazanych w przeszłości za jej posiadanie.

W państwach o cechach niedemokratycznych zdarza się, że amnestią obejmuje się przeciwników politycznych. Ma to być odczytywane jako gest dobrej woli skierowany do opozycji. Ma mieć również działanie mające na celu przypodobanie się społeczności międzynarodowej. Amnestia zwykle stosowana jest również jako „uspokajacz” napiętych sytuacji społecznych po okresach gwałtownych transformacji ustrojowych lub przy konfliktach wewnątrzpaństwowych.

Abolicja i amnestia – podobieństwa i różnice

Zarówno amnestia jak i abolicja stanowią tzw. prawo łaski. W obu przypadkach ułaskawienie polega na anulowaniu kar osobom, które dopuściły się pewnego rodzaju przestępstwa. Są to pojęcia bardzo do siebie zbliżone. Warto jednak zauważyć pewne różnice, które występują pomiędzy nimi.

Co je łączy?

Abolicja i amnestia są aktami łaski. Kieruje się je do określonej grupy przestępców. Znaczy to tyle, że są to akty generalne i powszechne. Z tego też względu reguluje się je w formie ustawy. W obu przypadkach należy pamiętać, że za dane przestępstwo nie następuje zmiana kwalifikacji prawnej. Czyn nadal jest karalny, a akt łaski polega na jednorazowym wyłączeniu konsekwencji. Amnestia i abolicja kierowane są do pewnej grupy osób, nigdy w stosunku do konkretnej jednostki.

Co je różni?

Amnestia doprowadza do prawomocnego anulowania orzeczonych sądownie kar za konkretny rodzaj przestępstwa. Abolicja zaś prowadzi do uchylenia wszelkich nakazów wszczęcia postępowania w stosunku do określonego rodzaju przestępstwa, czyli zachodzi przed osądzeniem. W sytuacji, kiedy wszczęto postępowanie, akt łaski doprowadza do jego umorzenia.

Abolicja wiąże się z przestępstwami, które nie są zbyt szkodliwe dla społeczności, a jednocześnie nagminnie popełniane masowo (np. praca „na czarno”). Amnestia wiąże się z niecodzienną sytuacją w kraju lub za granicą. Ten akt łaski wydaje się np. z powodu narodowego święta lub przepełnienia więzień. Dzięki amnestii wolność mogą odzyskać także więźniowie polityczni.

Ważne! Zastosowanie abolicji jest korzystniejsze dla sprawcy, ponieważ prowadzi do uniknięcia wydania wyroku skazującego.

Abolicja i amnestia – podstawa prawna


1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

art. 87 – Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej

Prezydent Rzeczypospolitej, korzystając ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, wydaje akty urzędowe (…) stosowania prawa łaski.

art. 144 ust. 2 pkt 18 – Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej


 

Źródło:

  • Wojciech Cieślak – Leksykon prawa karnego procesowego 100 podstawowych pojęć
  • wikipedia.pl
  • Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej
Szukasz pracy w branży prawniczej?
Sprawdź na Law.Career