Czym są autorskie prawa osobiste?

Autorskie prawa osobiste - pojęcie spisane w Konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych. Do tego podniosłego momentu doszło dnia 9 września 1886 r., zatem dość dawno, treść jednak nadal pozostaje aktualna.

Zgodnie z art. 6 bis ust. 1 aktu paryskiego Konwencji berneńskiej, niezależnie od praw majątkowych autora, a nawet po przeniesieniu tych praw, autor zachowuje prawo dochodzenia autorstwa dzieła oraz sprzeciwienia się wszelkiemu zniekształceniu, okaleczeniu lub innej zmianie albo wszelkiemu innemu działaniu na szkodę dzieła, które mogłyby przynieść ujmę jego czci.

Ciekawostka! Jak zapewne zauważyłeś(aś), przed nazwą Konwencji berneńskiej dodałem sformułowanie "akt paryski", dlatego że 1971 r., w stolicy Francji, uzupełniono i rewidowano ten akt międzynarodowy.

Konwencja berneńska i autorskie prawa osobiste

Wracając jednak do sedna zagadnienia - Konwencja berneńska wyróżnia dwa rodzaje autorskich praw osobistych, tj.:

• prawo do autorstwa dzieła - autor (twórca) ma możliwość żądać, by kojarzono go z jego dziełem (utworem),
• prawo do integralności dzieła - autor ma prawo sprzeciwiać się pewnym rodzajom działań, które mogą naruszać integralność jego dzieła.

Jakie to będą działania? Przede wszystkim takie działania, które polegają na wszelkich zniekształceniach, okaleczeniach lub innych zmianach albo wszelkich innych działaniach na szkodę dzieła. Każde z tych działań musi dodatkowo, przynajmniej potencjalnie, być zdolne do przyniesienia ujmy czci lub dobremu imieniu autora.

Prof. Joanna Sieńczyło-Chlabicz w swojej publikacji pt. "Prawo własności intelektualnej" wskazała, że "na podstawie analizy pozostałych postanowień konwencji berneńskiej, tj. art. 3 ust. 3, art. 10, 10 bis, 11 bis oraz 13 ust. 1,  można wyinterpretować pośrednią i ograniczoną zakresowo ochronę trzeciego osobistego prawa autora – prawa do decydowania o pierwszym udostępnieniu dzieła publiczności".

Autorskie prawa osobiste w polskim prawie

Zgodnie z opracowaniem prof. Janusza Barta i prof. dr hab. Ryszarda Markiewicza autorskie prawa osobiste odnoszą się do tzw. sfery niemajątkowych interesów twórcy. Są to prawa nieposiadające cech ekonomicznych, jednakże są związane z konkretnym utworem. Zgodnie zaś z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej jako: PrAut), a dokładniej z jej art. 16, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie więź twórcy z utworem.

Czym jednak jest ta więź?

Z pewnością możemy mówić o pewnej relacji, dzięki której twórca - za pomocą aktu kreacjonizmu - stworzył dzieło (utwór). Zaś akt ten stał się pewnego rodzaju więzią, która uznawana jest za „nadrzędne autorskie dobro osobiste". Dobro to istnieje ze względu na utwór i oznacza całość niemajątkowych wartości dla twórcy. Innymi słowy, relacja pomiędzy twórcą i jego dziełem jest "automatycznie" odbierana jako autorskie prawo osobiste. Sąd Najwyższy określił to jako „każdy przejaw osobistego stosunku twórcy do jego utworu” (sygn. akt I CR 312/75).

Ważne! Nawet jeżeli twórca chciałby zrzec się autorskich praw osobistych, to nie może tego uczynić. Zostaje się nim na zawsze, a stan ten będzie trwał nawet po jego śmierci. Co istotne, „więź twórcy z utworem, którą chronią autorskie prawa osobiste, zależy od charakteru utworu i może być mniej lub bardziej ścisła, a tym samym różne natężenie może mieć należna twórcy ochrona” (sygn. akt I ACa 1083/11).

Cechy autorskich praw osobistych

Autorskie prawa osobiste maja przede wszystkim... charakter osobisty. Chronią więc interes twórcy mający niemajątkowy charakter, którego nie da się wyrazić wprost. Nie znaczy to jednak, że reperkusje ich naruszenia mają również charakter niemajątkowy. Twórca może więc otrzymać stosowne odszkodowanie wyrażone np. w pieniądzu.

Autorskie prawa osobiste nie są ograniczone czasowo. Znaczy to tyle, że trwają wiecznie. W związku z tym nie można ich w żaden sposób przekazać lub też przenieść. Nie podlegają też dziedziczeniu. Więcej na ten temat przeczytasz w wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 31 stycznia 2003 r. (sygn. akt. I ACa 684/02), lub też w wyroku Sądu Okręgowego z 15 grudnia 2011 r. (sygn. akt X Ga 509/11).

Ważne! Twórca może się zrzec jedynie wykonywania części praw osobistych na rzecz osób trzecich (sygn. akt I ACa 668/06). Niestety może to doprowadzić do obchodzenia zakazu przenoszenia autorskich praw osobistych.

Przykłady autorskich praw osobistych

Zgodnie z przytaczanym już art. 16 PrAut twórca ma prawo m.in. do:

• autorstwa utworu,
• oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo,
• nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania,
• decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,
• nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Weź jednak pod uwagę, że jest to katalog otwarty, zaś nowe autorskie prawa osobiste mogą podlegać wykształceniu w drodze orzecznictwa i poglądów przedstawicieli doktryny (np. "wykorzystywanie tytułu dzieła, imion bohaterów literackich, jak również tworzenie kontynuacji".

W Systemie Prawa Prywatnego Tom XIII - Prawo autorskie znajdziesz również informację, że za autorskie prawa osobiste można uznać prawo do:

• zaprzeczenia autorstwa,
• przeprowadzania korekty autorskiej przed opublikowaniem utworu,
• twórczości autorskiej,
• dobrej sławy,
• czci dzieła.
• rzetelnego wykorzystania utworu.

Dobra osobiste z kodeksu cywilnego a autorskie prawa osobiste

W doktrynie istnieje spór co do tego, czy autorskie dobra osobiste stanowią postać dóbr osobistych należących do dziedziny prawa powszechnego, czy też są prawami odrębnymi.

Zgodnie z pierwszym poglądem twórczość naukowa i artystyczna wymieniona w art. 23 ustawy Kodeks cywilny (dalej jako: kc) obejmuje wszystkie autorskie prawa osobiste. Zwolennikiem tego nurtu jest chociażby prof. Janusz Bart i prof. dr hab. Ryszard Markiewicz, z których opracowania korzystałem, tworząc niniejszy artykuł. Identyczny pogląd możesz znaleźć w polskim orzecznictwie. Jeżeli poszukasz, znajdziesz kilka wyroków, które mówią wprost, że autorskie dobra osobiste stanowią jedynie szczególne dobra osobiste powszechnego prawa cywilnego i nie tworzą odrębnej kategorii pojęciowej (sygn. akt I ACr 436/91 lub sygn. akt I CKN 818/97).

Ważne! Zdaniem Sądu Najwyższego przepisy chroniące dobra osobiste w kc, jak również przepisy dot. autorskich dóbr osobistych, można stosować kumulatywnie lub w zależności od kontekstu (sygn. akt. V CK 391/02).

W praktyce nie ma znaczenia, czy sięgniesz po przepisy z kc, czy też zostaniesz przy prawie autorskim. Roszczenia z tytułu naruszenia autorskich praw osobistych na gruncie obydwu ustaw są tożsame.

Prawo do autorstwa utworu jako autorskie prawo osobiste

Podstawowym autorskim prawem osobistym jest oczywiście prawo do autorstwa utworu. Pierwszym (pozytywnym) aspektem jest to, że ustawodawca gwarantuje twórcy możliwość decydowania o tym, czy oznaczyć swoje autorstwo. Twórca ma prawo także wybrać, w jaki sposób będzie chciał to uczynić. Drugim aspektem (negatywnym) jest natomiast ochrona przed przypisaniem sobie autorstwa przez osobę, która nie jest do tego uprawniona.

Ważne! Niezależnie od roszczeń cywilnoprawnych pewne rodzaje naruszeń autorskich praw osobistych i majątkowych oraz praw pokrewnych stanowią czyny zabronione podlegające odpowiedzialności karnej. Jakie konsekwencje takich działań przewiduje polskie prawo?

Zgodnie z poglądami Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, "wprowadzenie odpowiedzialności karnej w tym obszarze uzasadniane jest celami polityki publicznej. Sankcje mają służyć ochronie interesu szerszego niż prywatny, np. ochronie inwestycji dokonywanych przez przemysły twórcze, zapewnieniu stabilnego funkcjonowania rynków kreatywnych, wspieraniu rozwoju międzynarodowych stosunków gospodarczych czy też prewencji przed zorganizowaną działalnością przestępczą".

Obecnie zakres odpowiedzialności karnej rozciąga ją na wszystkie typowo występujące naruszenia. Są nimi: plagiat, zniekształcenie utworu, rozpowszechnianie bez uprawnienia czy powielanie celem bezprawnego rozpowszechnienia. Wszystkie te czyny, zgodnie z przepisami ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, stanowią przestępstwa.

Przypisanie sobie cudzego autorstwa - konsekwencje prawne

Zgodnie z art. 115 ust. 1 PrAut, każdy kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Znamieniem przedmiotowym pierwszego czynu jest przypisanie sobie przez sprawcę autorstwa cudzego utworu lub cudzego artystycznego wykonania. Przypisanie takie można uznać za przejęcie twórczych i indywidualnych cech cudzego utworu i uznanie ich za własne. Będzie to też podjęcie działań, w wyniku których sprawca traktuje dzieło innej osoby jako pochodzące od siebie. Może ono polegać na umieszczeniu danych identyfikacyjnych sprawcy (nazwisko, pseudonim) na egzemplarzach utworu. Może także przyjąć postać rozpowszechnienia cudzego utworu przez sprawcę w okolicznościach, które wyraźnie wskażą odbiorcy, że to sprawca jest autorem dzieła.

Przywłaszczenie autorstwa może odnosić się zarówno do całości utworu (tzw. plagiat całościowy), jak i jego dowolnej części, pod warunkiem że przejawiają się w niej twórcze i indywidualne cechy dzieła – plagiat częściowy. Co istotne, zakres przywłaszczenia autorstwa nie ma znaczenia dla samego bytu przestępstwa. Może jednak mieć wpływ na stopień szkodliwości społecznej czynu. Tym samym może zatem wpływać na wymiar kary.

Cytat bez wskazania na twórcę - konsekwencje prawne

Specyficzną postacią plagiatu częściowego jest umieszczenie we własnym utworze cytatów z cudzego utworu bez ich wyodrębnienia oraz odpowiedniego wskazania twórcy i źródła.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego oznaczenie cytatu powinno być na tyle precyzyjne, aby wyjaśniać zasadę i sposób wykorzystania utworu. Nie spełnia tych wymogów samo umieszczenie utworu w spisie literatury. Jednak uznaje się za dopuszczalne takie zachowanie twórcy, który wprawdzie nie oznacza przytoczenia w sposób zwyczajowo przyjęty (np. cudzysłowem lub kursywą), ale daje odbiorcy dostatecznie czytelny sygnał, gdzie i w jakim wymiarze posłużył się przytoczeniem. Przykładem może być wstawienie informacji, że przedstawione w poprzednim akapicie tekstu rozumowanie pochodzi od innego autora (sygn. akt I CR 191/71).

Ciekawostka! Odrębną postacią przywłaszczenia autorstwa jest sytuacja, gdy sprawca sporządza opracowanie cudzego dzieła (np. tłumaczenie obcojęzycznego utworu literackiego). Później natomiast ogłasza je jako dzieło własne. Jest to tzw. plagiat adaptacyjny.

Rozpowszechnianie cudzego utworu bez wskazania na twórcę - konsekwencje prawne

Artykuł 115 ust. 2 PrAut stanowi, że grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3 podlega także ten, kto rozpowszechnia bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystyczne wykonanie, albo publicznie zniekształca taki utwór, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie.

W drugiej części przepisu wskazano na przestępstwo polegające na publicznym zniekształceniu utworu. Pojęcie zniekształcenia należy utożsamiać z naruszeniem integralności dzieła. Polega ono na zmianie treści lub formy utworu bez uzyskania zezwolenia osoby uprawnionej. W praktyce będzie chodziło przede wszystkim o niedozwolone skróty, uzupełnienia, zafałszowania, adaptacje czy przeróbki. Takie, które zmieniają utwór niezgodnie z jego wymową i intencjami autora. Jednak w myśl wyroku Sądu Apelacyjnego, nie każda zmiana dowolnego elementu utworu narusza prawo do jego integralności, lecz tylko taka zmiana, która "zrywa" lub "osłabia" więź twórcy z utworem (sygn. akt I ACa 477/97).

Utwór w zniekształconej postaci musi zostać udostępniony publicznie, tzn. wobec osób, które nie tworzą z udostępniającym zamkniętej grupy. Nie będzie więc podstawą odpowiedzialności karnej prezentacja przerobionego utworu na przyjęciu rodzinnym lub podczas imprezy towarzyskiej.

Nazwisko, pseudonim i bycie anonimowym jako autorskie prawo osobiste

Twórca może zdecydować, czy jego autorstwo będzie ujawnione, czy też utwór będzie rozpowszechniany anonimowo. Jeżeli zdecyduje się "podpisać" pod swoim dziełem, ma prawo wybrać sposób, w jaki to zrobi, tj. czy oznaczy utworów imieniem i nazwiskiem, czy też pseudonimem artystycznym. Każde sprzeciwienie się woli autora stanowi naruszenie prawa.

Ważne! Zdaniem Sądu Najwyższego, jeżeli twórca prześle do druku utwór podpisany imieniem i nazwiskiem (lub też pseudonimem) - wyraża on zgodę na oznaczenie dzieła w ten właśnie sposób (sygn. akt OSP 1928/7 lub K 715/28). Z innych orzeczeń wynika zaś, że jeżeli autor chce być anonimowy, musi o tym wyraźnie poinformować (sygn. akt I ACa 477/97).

Integralność utworu jako autorskie prawo osobiste

Zgodnie z art. 16 ust. 3 PrAut chroni utwór przed naruszeniem jego treści lub formy. Motywuje także do jego rzetelnego wykorzystywania. Pamiętaj jednak, że nie każda zmiana dowolnego elementu treści lub formy utworu narusza prawo do jego integralności (np. poprawienie błędów interpunkcyjnych). Taką będzie jedynie zmiana "zrywająca" lub też "osłabiająca" więź twórcy z jego utworem (sygn. akt I ACa 477/97). Czyli np.:

• zmiana utworu lub pewnej jego części, wypaczenie sensu (np. dodanie rozdziału do książki),
• tendencyjny wybór cytatów, wywołujący błędne wyobrażenie o utworze,
• wprowadzenie dodatków lub uzupełnień (np. rozwinięcie dialogów w sztuce teatralnej),
• zmiana ścieżki dźwiękowej (np. w utworze audiowizualnym),
• nierzetelne lub niedbałe wykonanie (np. zniekształcona kopia obrazu),
• opatrzenie tekstu ilustracjami niestosownymi do treści i charakteru utworu,
• "kolorowanie" czarno-białych filmów,
• nieudolne tłumaczenie.

Więcej na ten temat możesz przeczytać w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2014 r. (sygn. akt IV CSK 407/13).

W podręczniku akademickim napisanym pod redakcją prof. Joanny Sieńczyło-Chlabicz znajduje się bardzo ciekawy praktyczny przykład naruszenia integralności utworu - niewyraźna i zniekształcona odbitka obrazu.

Jak można naruszyć autorskie prawa osobiste w postaci integralności utworu?

Znane są zarówno pośrednie, jak i bezpośrednie rodzaje naruszeń prawa do integralności utworu. Pierwszym z nich będzie chociażby zaprezentowanie utworu w niewłaściwym kontekście lub modyfikacja ekspozycji dzieła (otaczających go elementów). Wystarczająca może okazać się także zmiana podkładu muzycznego lub też tendencyjne wskazanie na fragment dzieła wypaczający poglądy autora.

Do naruszeń bezpośrednich zaś należą takie sytuacje jak pomijanie konkretnych fragmentów utworu przy jego wydaniu, zmiana jego struktury lub formatu, a także stosowanie skrótów myślowych w miejsce rozwiniętych fragmentów itp. Więcej ciekawych informacji znajdziesz w monografii dr Marcina Huczkowskiego, pt. Ochrona autorskich praw osobistych w powszechnym prawie międzynarodowym.

Kiedy naruszenie integralności utworu będzie legalne?

Zgodnie z art. 49 ust. 2 PrAur, następca prawny, choćby nabył całość autorskich praw majątkowych, nie może, bez zgody twórcy, czynić zmian w utworze, chyba że są one spowodowane oczywistą koniecznością, a twórca nie miałby słusznej podstawy im się sprzeciwić. Dotyczy to odpowiednio utworów, których czas ochrony autorskich praw majątkowych upłynął. Żeby jednak zrozumieć, jak to wygląda w praktyce, musisz zapoznać się z pojęciem "oczywistej konieczności" i "braku podstawy do sprzeciwu".

Oczywistą koniecznością będzie np. konieczność wymuszona przemianami technologicznymi lub też wynikającymi z interesu publicznego. Co do sprzeciwu autora, ocenia się, czy zmiany dotykają pierwszoplanowych elementów utworu, czy też zajmują się jedynie elementami drugorzędnymi. Ostatecznie w takich sprawach ostatnie słowo będzie miał sąd.

Pierwsze udostępnienie utworu publiczności jako autorskie dobro osobiste

Nie istnieją żadne prawne granice czasowe publicznego udostępnienia utworu. Twórca samodzielnie decyduje o tym, gdzie i kiedy po raz pierwszy ukaże społeczeństwu swoje dzieło (sygn. akt IV CR 129/76). To samo tyczy się wybrania wydawcy lub też innego podmiotu, któremu powierzy publikację utworu, a także warunków, w jakich ma się to odbyć.

Ważne! Decyzja twórcy o publikacji swojego utworu może nastąpić zarówno w sposób wyraźny, jak i dorozumiany.

W opracowaniu napisanym pod redakcją dr Damiana Flisaka pt. Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz możesz przeczytać, że z chwilą pierwszego udostępnienia następuje „wyczerpanie” prawa do pierwszej publikacji. Innymi słowy, twórca nie może zabronić dalszego rozpowszechniania utworu, jeżeli wcześniej wyraził zgodę na udostępnienie go w określonej formie.

Prawo do pierwszego udostępnienia można naruszyć np. poprzez udostępnienie utworu:

• nieukończonego,
• skróconego,
• niesprawdzonego co do treści i formy,
• zawierającego błędy,
• w nieodpowiednim momencie.

Nadzór jako autorskie prawo osobiste

Zgodnie z art. 16 ust. 5 PrAut, prawo do nadzoru autorskiego przysługuje twórcy w odniesieniu do wszystkich utworów (oprócz programów komputerowych). Obowiązuje od ustalenia utworu i trwa wiecznie. Poniżej przedstawiam Ci listę przepisów, które charakteryzują, w jaki sposób twórca może sprawować swój nadzór.

• Art. 19 ust. 3 pkt 2 PrAut - Oryginalnymi egzemplarzami utworu są (...) kopie uznane za oryginalne egzemplarze utworu, jeżeli zostały wykonane osobiście, w ograniczonej ilości, przez twórcę lub pod jego nadzorem, ponumerowane, podpisane lub w inny sposób przez niego oznaczone.
• Art. 60 PrAut ust.
  • 1  Korzystający z utworu jest obowiązany umożliwić twórcy przed rozpowszechnieniem utworu przeprowadzenie nadzoru autorskiego. Jeżeli wniesione w związku z nadzorem zmiany w utworze są niezbędne i wynikają z okoliczności od twórcy niezależnych, koszty ich wprowadzenia obciążają nabywcę autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcę.
  • 4    Twórcy utworu plastycznego przysługuje prawo do sprawowania odpłatnego nadzoru autorskiego.
  • 5 Sprawowanie nadzoru autorskiego nad utworami architektonicznymi i architektoniczno- urbanistycznymi regulują odrębne przepisy (ustawa Prawo budowlane).

Dostęp do dzieła jako autorskie prawo osobiste

O prawie dostępu do dzieła mówimy, kiedy oryginał utworu znajduje się w posiadaniu osoby trzeciej. Pamiętaj jednak, że jest ono aktualne tylko wtedy, kiedy na świecie istnieje jedyny dostępny dla twórcy egzemplarz.

Zgodnie z art. 52 ust. 3 PrAut, nabywca oryginału utworu jest obowiązany udostępnić go twórcy w takim zakresie, w jakim jest to niezbędne do wykonywania prawa autorskiego. Nabywca oryginału może jednak domagać się od twórcy odpowiedniego zabezpieczenia oraz wynagrodzenia za korzystanie.

Ważne! Sąd Najwyższy wskazał, że twórca może także żądać dostępu do kopii, jeżeli jest to wymagane do wykonywania swoich praw (np. oryginał przepadł, a jedyną dostępną kopię posiada osoba trzecia). Wymagane zaś może być chociażby w przypadku chęci upublicznienia dzieła lub skompletowania albo udokumentowania dorobku, gdy istnieje tylko jeden egzemplarz niemający cech oryginału utworu (sygn. akt I CKN 818/97).

Zniszczenie dzieła a autorskie prawa osobiste

W art. 32 ust. 2 PrAut ustawodawca podkreślił, że w razie podjęcia decyzji o zniszczeniu oryginalnego egzemplarza utworu plastycznego znajdującego się w miejscu publicznie dostępnym właściciel jest obowiązany złożyć twórcy (lub jego bliskim) utworu lub jego bliskim ofertę sprzedaży (bez żadnych warunków i bez zastrzeżenia konkretnego terminu), jeżeli porozumienie się z nim, celem złożenia oferty, jest możliwe. Górną granicę ceny określa wartość materiałów, z których stworzono utwór.

Ważne! Jeżeli sprzedaż nie jest możliwa (np. zburzenie muru, na którym znajduje się graffiti), właściciel ma obowiązek umożliwić twórcy sporządzenie kopii bądź stosownej dokumentacji (w zależności od rodzaju utworu).

Odstąpienie lub wypowiedzenie umowy jako autorskie prawo osobiste

Zgodnie z art. 56 ust. 1 PrAut, twórca może odstąpić od umowy lub ją wypowiedzieć ze względu na swoje istotne interesy twórcze. Pamiętaj jednak, że tej możliwości nie stosuje się do utworów:

• architektonicznych,
• architektoniczno-urbanistycznych,
• audiowizualnych,
• zamówionych w zakresie ich eksploatacji w utworze audiowizualnym.

"Istotnymi interesami twórczymi" są zazwyczaj interesy o charakterze osobistym, np. utwór przestał odpowiadać przekonaniom twórcy lub też stał się nieaktualny (np. nieaktualny stan prawny) albo też zagraża reputacji samego twórcy.

Ważne! Zgodnie z przytoczonym już art. 56 PrAut, jednakże teraz zwracając uwagę na ust. 2, zauważ, że ustawodawca podkreślił, iż jeżeli w ciągu dwóch lat od odstąpienia lub wypowiedzenia, o którym mowa w ust. 1, twórca zamierza przystąpić do korzystania z utworu, ma obowiązek zaoferować to korzystanie nabywcy lub licencjobiorcy, wyznaczając mu w tym celu odpowiedni termin.

Bibliografia:

* Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz - opracowanie napisane pod red. dr. Damiana Flisaka dla Komentarze LEX

* Prawo autorskie - opracowanie napisane przez prof. Janusza Barta i prof. dr hab. Ryszarda Markiewicza dla Wolters Kluwer

* Prawo własności intelektualnej - podręcznik akademicki napisany pod red. prof. Joanny Sieńczyło-Chlabicz dla Wolters Kluwer

* System Prawa Prywatnego Tom XIII Prawo autorskie napisany pod red. prof. Janusza Barta

* orzecznictwo Sądu Najwyższego

* Odpowiedzialność karna za naruszenie praw autorskich. Tezy na Czwarte Forum Prawa Autorskiego