Czym jest czynny żal, po co go składać i jak to zrobić?

Podczas prowadzenia działalności gospodarczej, kiedy masz na głowie zbyt wiele obowiązków, może umknąć Ci „to i owo”. Są jednak czynności, których urząd skarbowy może Ci nie wybaczyć, chyba że… złożysz tzw. czynny żal. Warto o tym pamiętać, kiedy zdarzy Ci się zapomnieć o złożeniu deklaracji lub zapłaceniu podatku w terminie.

Czym jest czynny żal?

Pojęcie to dokładnie wyjaśniają przepisy prawa. Na wstępie warto podkreślić tylko to, iż czynnym żalem jest dobrowolne przyznanie się do błędu przed odpowiednim organem i skuteczne jego naprawienie w jak najszybszym czasie. Oczywiście sprawa jest o tyle poważna, że mówimy o organie podatkowym, zaś naszym błędem jest nieświadome lub świadome uszczuplenie majątku państwowego. Tutaj zaś nie ma żartów i warto działać szybko i skutecznie.

Czynny żal – podstawa prawna

Zanim przejdziemy do konkretów, warto byś zapoznał(-a) się z podstawowymi informacjami. W polskim prawie można znaleźć taki akt prawny jak ustawa Kodeks karny skarbowy (dalej jako: k.k.s.). To właśnie w niej znajdziesz definicję czynnego żalu. Poniżej pozwolę sobie zacytować § 1 tego przepisu.

Art. 16 § 1. Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu.

Musisz jednak zapamiętać, że powyższy przepis można zastosować jedynie w odpowiednich warunkach. Wspomina o tym już § 1, zaś w § 2 mamy tego rozwinięcie. Ustawodawca podkreśla, że czynny żal stosuje się tylko wtedy, gdy w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ postępowania przygotowawczego uiszczono w całości wymagalną należność publicznoprawną uszczuploną popełnionym czynem zabronionym.

Jeśli czyn zabroniony nie polegał na uszczupleniu tej należności, a przy okazji wydano w Twojej sprawie orzeczenie o przepadku przedmiotów, należy złożyć te przedmioty, natomiast w razie niemożności ich złożenia – uiścić ich równowartość pieniężną (w szczególności – zgodnie z § 3 – dotyczy to przedmiotów o krótkim terminie przydatności).

Ważne! Nie nakłada się obowiązku uiszczenia równowartości pieniężnej opisanych wyżej przedmiotów, jeżeli wskazano je w art. 29 pkt 4 k.k.s., tj.:

1. przedmiot pochodzący bezpośrednio z przestępstwa skarbowego;
2. narzędzie lub inny przedmiot stanowiący mienie ruchome, które służyło lub było przeznaczone do popełnienia przestępstwa skarbowego;
3. opakowanie oraz przedmiot połączony z przedmiotem przestępstwa skarbowego w taki sposób, że nie można dokonać ich rozłączenia bez uszkodzenia któregokolwiek z tych przedmiotów;
4. przedmiot, którego wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione.

Innymi słowy, państwo nie może pozwolić, byś „nie mógł” wydać im tych opisanych wyżej przedmiotów, ponieważ – jak sam(-a) zauważyłeś(-aś) – są to rzeczy nielegalne i niebezpieczne.

Kto może złożyć czynny żal?

Tutaj odpowiedź jest bardzo prosta. Złożyć czynny żal może każda osoba (sprawca) przestępstwa lub wykroczenia skarbowego.

Po co składać czynny żal? Powody do złożenia

Składasz czynny żal, żeby nie mieć kłopotów z prawem. Pamiętaj, że k.k.s. – mimo iż daje szansę na naprawienie swoich błędów – jest bardzo surowy. Czytanie odpowiednich przepisów tej ustawy potrafi skutecznie zmotywować do działania mającego na celu uniknięcie kar. Czyli do złożenia czynnego żalu.

Kiedy należy złożyć czynny żal?

Czynny żal należy złożyć w następujących przypadkach:

1. nie złożyłeś(-aś) zeznania podatkowego w terminie;
2. nierzetelnie prowadziłeś(-aś) księgi rachunkowe;
3. nierzetelnie wystawiałeś(-aś) faktury;
4. nie zapłaciłeś(-aś) lub zapłaciłeś(-aś) nieodpowiedni podatek dochodowy (PIT lub CIT) lub podatek VAT;
5. bezprawnie stosowałeś(-aś) obniżone stawki VAT;
6. bezprawnie stosowałeś(-aś) zwolnienie VAT;
7. zataiłeś(-aś) przed organem podatkowym prawdziwe rozmiary prowadzonej działalności gospodarczej;
8. wyłudziłeś(-aś) zwrot należności celnej;
9. wyłudziłeś(-aś) pozwolenie celne.

Warunki ważności czynnego żalu

Czynny żal będzie skuteczny, tylko wtedy gdy przyznasz się do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, zanim:

1. naczelnik urzędu skarbowego lub urzędu celno-skarbowego samodzielnie udokumentuje ten fakt;
2. organy ścigania rozpoczną czynności zmierzające do wykrycia tego przestępstwa lub wykroczenia (np. przeszukają Twoją siedzibę, wykonają inne czynności sprawdzające, czy też przeprowadzą kontrolę).

Ustawodawca specjalnie zostawił pewną lukę prawną, która pozwala złożyć czynny żal po rozpoczęciu czynności przez organ ścigania. Niestety tylko w jednym przypadku – jeżeli wspomniany organ dostarczył podstaw do wszczęcia postępowania w sprawie czynu zabronionego. Innymi słowy, jeżeli to właśnie podczas takich działań dowiesz się o pewnych nieprawidłowościach, niezwłocznie reaguj i składaj czynny żal, zanim zostanie wszczęte odpowiednie postępowanie przeciwko Tobie.

Czynny żal – wzór. Jak go napisać?

Tutaj sprawa wydaje się mało skomplikowana. Czynny żal nie musi być sporządzony na urzędowym wzorze ani formularzu. O czym należy jednak pamiętać? Składasz go samodzielnie, co nie znaczy, że samodzielnie musisz go także sporządzić. Pomoc prawna w tym wypadku może okazać się zbawienna.

Załatwienie sprawy przez pełnomocnika, który podpisze się na piśmie kierowanym do urzędu skarbowego, może jednak zostać uznane za zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia karnoskarbowego, a nie dobrowolne przyznanie się do winy sprawcy tego czynu. Jeżeli więc korzystasz z pomocy specjalisty, pismo podpisz i wyślij jako „Ty”.

W treści takiego pisma muszą znaleźć się następujące elementy:

1. Twoje dane;
2. adresat (będzie nim naczelnik urzędu skarbowego lub naczelnik urzędu celno-skarbowego);
3. opis popełnionego czynu i jego okoliczności;
4. wskazanie osób, które miały związek z popełnionym czynem zabronionym;
5. informacja o tym, czy naprawiłeś(-aś) swój czyn, a jeżeli nie – w jaki sposób i w jakim terminie to uczynisz;
6. zobowiązanie do naprawienia szkody.

Jak złożyć czynny żal w urzędzie skarbowym?

Czynny żal składa się albo właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego albo właściwemu naczelnikowi urzędu celno-skarbowego. Teraz pytanie: jak to zrobić? Czynny żal możesz wyrazić na trzy sposoby:

1. ustnie;
2. pisemnie i
3. elektronicznie.

Pierwszy przykład dotyczy sytuacji, kiedy zjawiasz się osobiście w odpowiedniej placówce, ogłaszasz w sekretariacie, co masz zamiar zrobić, tam zaś odpowiednio przekierują Cię do osoby, która spisze protokół. W drugim przypadku wysyłasz pismo pocztą na właściwy adres.

Jak złożyć czynny żal elektronicznie?

Wyżej, jako jeden ze sposobów złożenia czynnego żalu, wskazałem drogę elektroniczną, to jest wysłanie wspomnianego pisma na skrzynkę e-PUAP. Jeżeli to właśnie tę opcję wybierasz, nie zapomnij zaopatrzyć się w podpis kwalifikowany lub osobisty. Ostatecznie najprostszym rozwiązaniem może okazać się założenie Profilu Zaufanego. Następnie wejdź na stronę e–Urząd Skarbowy i postępuj zgodnie z instrukcjami.

Stronę e-Urząd Skarbowy znajdziesz pod adresem: https://www.podatki.gov.pl/e-urzad-skarbowy/

Termin na złożenie czynnego żalu

Czynny żal możesz złożyć w dowolnym momencie. Nie odniesie on jedynie skutku wtedy, kiedy zostanie złożony w czasie, gdy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, a także po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, na przykład przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia czynu zabronionego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania.

Koszt złożenia czynnego żalu

Samo złożenie czynnego żalu jest bezpłatne. Dodatkowe opłaty możesz ponieść, tylko w przypadku realizacji usługi przez pełnomocnika. Jednak taki koszt może okazać się znikomy w porównaniu z konsekwencjami nieodpowiedniego zastosowania się do procedury.

Czas oczekiwania na rozpatrzenia czynnego żalu

Niestety, ustawa nie przewiduje terminów procesowych właściwych dla rozpatrzenia zawiadomienia o popełnieniu czynu zabronionego.

Kiedy czynny żal jest bezskuteczny?

Są jednak sytuacje, w których na czynny żal jest już za późno. Tak też sprawca przestępstwa lub wykroczenia skarbowego straci swoją możliwość działania, jeżeli:

1. wezwano go w związku z popełnionym czynem zabronionym, a organy podatkowe udokumentowały już popełnienie przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego;
2. jest on w trakcie postępowania kontrolnego;
3. zorganizował grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego;
4. nakłaniał inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego.

Proces odwołania się od decyzji

O tym, czy odpowiedni organ pozytywnie rozpatrzył Twoje pismo o dobrowolnym przyznaniu się do winy, dowiesz się od niego samego i poznasz po czynnościach, jakie podejmie, tj.:

1. może on uznać czynny żal za skuteczny (nie zdziw się, jeśli nie otrzymasz takiej informacji, organ nie będzie Cię o tym informował w osobnym piśmie, a po prostu odstąpi od nałożenia kary za niedopełnienie obowiązków podatkowych lub obowiązków celnych, może zdarzyć się i tak, że otrzymasz nowe terminy, w których będziesz zobowiązany(-a) zrealizować obowiązki, których nie dopełniłeś(-aś),
2. może on uznać czynny żal za nieskuteczny (wtedy rozpocznie się postępowanie w sprawie o wykroczenie skarbowe lub przestępstwo skarbowe, na zasadach określonych w kks).

Podsumowanie

Jeżeli chcesz, by Twój czynny żal był skuteczny, nie zapomnij o najważniejszych obowiązkach wobec naczelnika urzędu skarbowego lub urzędu celno-skarbowego. Do takich należą zaś m.in. złożenie zaległych deklaracji podatkowych i opłacenie w całości należności publicznoprawnych, wraz z odsetkami. Zrób to najlepiej tego samego dnia, kiedy składasz czynny żal. Jeżeli jednak z różnych powodów nie możesz tego zrobić, trzymaj się terminu wyznaczonego przez odpowiedni organ. Zaległe deklaracje możesz złożyć na 3 sposoby, tj. osobiście, listownie i elektronicznie.

Co ważne i warte zapamiętania, nie musisz składać czynnego żalu, jeśli dokonałeś(-aś)  korekty deklaracji. Jeśli jednak nie złożyłeś(-aś) deklaracji w określonym przepisami terminie – musisz złożyć czynny żal, zanim organ ścigania wezwie Cię do złożenia wyjaśnień.