Groźba karalna – cechy, pojęcie, funkcja. Encyklopedia Prawa
ENCYKLOPEDIA PRAWA
GROŹBA KARALNA
Groźba karalna należy do przestępstw przeciwko wolności. Jej forma pozostaje bez znaczenia. Może przybierać postać ustną, pisemną lub być wyrażona gestem. Zgodnie z art. 190 § 1 ustawy Kodeks karny (dalej jako „kk”) każdy, kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego (art. 12 Kodeksu postępowania karnego).
Istota groźby karalnej
Groźby o bardzo różnych zakresach występują w znamionach wielu czynów zabronionych, np. w art. 280 kk (rozbój) i art. 281 kk (kradzież rozbójnicza) występuje groźba natychmiastowego użycia przemocy wobec osoby, a w art. 282 kk (wymuszenie rozbójnicze) – groźba zamachu na życie lub zdrowie oraz groźba zamachu na mienie.
Zgodnie z art. 190 § 1 kk groźba karalna polega na grożeniu popełnieniem jakiegokolwiek przestępstwa. Nie dotyczy więc wykroczeń czy naruszania zasad współżycia społecznego lub norm zwyczajowych. Wówczas nie zostają bowiem wyczerpane przesłanki zawarte w art. 190 § 1 kk. Ocena, czy czyn, którego popełnieniem groził sprawca, byłby przestępstwem, gdyby faktycznie go popełniono, należy do sądu. Jeżeli z uwagi na znikomy stopień społecznej szkodliwości zachowanie takie nie byłoby przestępstwem, to nie można mówić o groźbie w rozumieniu art. 190 § 1 kk.
Przestępstwo, którym grozi sprawca, ma być popełnione na szkodę pokrzywdzonego lub osoby najbliższej, której pojęcie zostało zdefiniowane w art. 115 § 11 kk. Zgodnie z tym przepisem osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.
Obawa spełnienia groźby
Formułowana groźba musi być wyrażona na poważnie. Jeśli jest bowiem żartem, nie realizuje znamion czynu z art. 190 § 1 kk, o ile nie wzbudza uzasadnionej obawy w jej adresacie, że zostanie spełniona. Sformułowania typu „popamiętasz mnie”, „jeszcze ci pokażę”, „zemszczę się”, „znajdę cię” czy „ostrzegam cię”, zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 15 października 2008 r. (sygn. II AKa 140/08), są zbyt ogólne. Nie można ich zatem jednoznacznie ocenić jako groźby karalne. W takich przypadkach wszystko zależy od kontekstu, w jakim padły te słowa. Podobnie należy oceniać groźbę dla dokuczenia partnerowi podczas kłótni małżeńskiej. Natomiast zwroty typu „załatwię cię”, „nie będziesz miał życia” czy „już nie żyjesz” można uznać za groźby karalne (wyrok Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 13 listopada 2013 r., sygn. IX Ka 1446/13).
Grożenie innej osobie można zakwalifikować jako przestępstwo jedynie wtedy, gdy groźba wzbudza u adresata uzasadnioną obawę, że zostanie spełniona. Ocena taka musi uwzględniać to, czy słowa formułowane przez sprawcę były poważne i zostały wyrażone w taki sposób, że każdy rozsądny człowiek obawiałby się ich spełnienia. Przy ocenie nie można jednak pomijać subiektywnych odczuć pokrzywdzonego. Z treści przepisu art. 190 § 1 kk nie wynika także, że pokrzywdzony ma być pewien, że groźba zostanie spełniona. Obawa nie zakłada bowiem pewności, lecz jedynie możliwość spełnienia groźby (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 26 czerwca 2014 r., sygn. II AKa 162/14). Jeśli groźba sformułowana przez sprawcę nie wywołała u pokrzywdzonego obawy, choć obiektywnie mogła ją wywołać, to w grę może wchodzić odpowiedzialność karna za usiłowanie przestępstwa z art. 190 § 1 kk.
Przeczytaj również:
Przestępstwa seksualne – kiedy więzienie, a kiedy terapia?
Groźba bezprawna
W art. 115 § 12 kk zdefiniowano groźbę bezprawną. Występuje ona w znamionach wielu typów przestępstw, np. w art. 153 kk (wymuszona aborcja), art. 197 kk (zgwałcenie), art. 203 kk (zmuszenie do uprawiania prostytucji) czy art. 246 kk (wymuszanie zeznań przez funkcjonariusza policji). W rozumieniu art. 115 § 12 kk jest nią:
- groźba karalna, czyli groźba, o której mówi art. 190 kk (grożenie innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub na szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona);
- groźba spowodowania postępowania karnego lub innego postępowania, w którym może zostać nałożona administracyjna kara pieniężna;
- groźba rozgłoszenia wiadomości uwłaczającej czci zagrożonego lub jego osoby najbliższej.
Sformułowanie art. 115 § 12 kk ogranicza pojęcie groźby spowodowania postępowania karnego lub innego postępowania, w którym może zostać nałożona administracyjna kara pieniężna, wyłączając przypadki, gdy jedynym celem zapowiedzi wszczęcia postępowania jest ochrona interesu prawnego naruszonego przestępstwem. Zatem np. groźba pokrzywdzonego, że nie wycofa złożonego już wniosku o ściganie sprawcy nie jest groźbą spowodowania postępowania karnego (bo takowe już wszczęto). Nie będzie nią także groźba uczynienia czegoś w związku z już toczącym się postępowaniem karnym.
Groźba karalna i naruszenie dóbr osobistych
Treść groźby „rozgłoszenia wiadomości uwłaczającej czci zagrożonego lub jego osoby najbliższej” jest szersza niż w przypadku zniesławienia (art. 212 § 1 kk), gdzie mowa jest o pomawianiu o jakieś postępowanie lub właściwości. Postępowanie to sposób zachowania się danej osoby (np. popełnienie przestępstwa, prowadzenie niemoralnego trybu życia). Właściwości to z kolei pewne nabyte lub wrodzone cechy jednostki (np. alkoholizm, narkomania, choroba psychiczna).
Określenie „wiadomości” ma zatem szerszy zakres pojęciowy. Istnieją bowiem informacje, które nie stanowią ani postępowania, ani właściwości danej osoby. Mimo to mogą mieć one charakter uwłaczający (np. fakt, że pokrzywdzonego zgwałcono albo że żona wyrzuciła go z domu). Trzeba jednak podkreślić, że chodzi o taką groźbę, która nie stanowi ani przestępstwa zniesławienia, ani też przestępstwa znieważenia. Te bowiem, będące przestępstwem, reguluje art. 190 kk. W grę mogą więc wchodzić inne zachowania niestanowiące czynu zabronionego, ale będące np. naruszeniem dóbr osobistych danej osoby (w rozumieniu art. 23 kc).
Poza groźbą karalną pozostałe postaci gróźb nie muszą wywołać u ich adresata poczucia zagrożenia. Ten skutek należy bowiem wyłącznie do znamion przestępstwa groźby karalnej z art. 190 kk (postanowienie Sądu Najwyższego z 27 marca 2014 r., sygn. I KZP 2/14).
