Jak wyglądają zakłady karne dla kobiet?

Mimo że przepisy kodeksu karnego wykonawczego formalnie nie wyodrębniają rodzaju zakładu karnego „dla kobiet”, to jednak przyjmuje się, że zakłady przeznaczone dla nich są swego rodzaju odrębnym zakładem karnym.

Inne prawa wynikające z odrębności płci

Co do zasady, prawa kobiet i mężczyzn pozbawionych wolności są równe. Wyjątek stanowią te prawa, które wynikają z odrębności płci. Kobiety pozbawione wolności są bowiem grupą szczególną, wymagającą nieco innego traktowania. Należy uwzględniać w szczególności  ich psychiczną i fizyczną odrębność w porównaniu z mężczyznami, większą wrażliwość na różnego rodzaju ograniczenia i niedogodności związane z izolacją, a także mniejsze zagrożenie dla porządku i bezpieczeństwa w zakładach karnych.

Co więcej, administracja penitencjarna powinna zadbać o specyficzne potrzeby higieniczne kobiet. Istotny jest stały dostęp do zaplecza sanitarnego czy artykułów higieny osobistej. Niezapewnienie dostępu do takich podstawowych środków może samo w sobie oznaczać poniżające traktowanie. Ponadto poszanowanie zasady równoważności opieki medycznej wymaga, aby kobietą zajmowali się lekarze i pielęgniarki, którzy przeszli odpowiednie przeszkolenie w zakresie kwestii związanych ze zdrowiem kobiet, włącznie z ginekologią. Skazanym kobietom powinno się zapewnić również badania w ramach profilaktyki zdrowotnej, takie jak badanie piersi czy szyjki macicy pod kątem nowotworowym, w stopniu odpowiadającym poziomowi profilaktyki poza zakładem karnym.

Reguła – zakład typu półotwartego

Zgodnie z art. 87 § 1 ustawy Kodeks karny wykonawczy (dalej jako „kkw”) kobiety odbywają karę pozbawienia wolności odrębnie od mężczyzn. Zasadą jest, że osadzone umieszczane są w zakładzie karnym typu półotwartego, chyba że stopień demoralizacji lub względy bezpieczeństwa przemawiają za odbywaniem kary w zakładzie karnym innego typu (art. 87 § 2 kkw). Innymi słowy, ze względu na zagrożenie społeczne albo zagrożenie dla bezpieczeństwa zakładu możliwe jest  osadzenie skazanej kobiety w zakładzie karnym typu zamkniętego (art. 88 § 6 pkt 1 kkw). Wspomniane względy bezpieczeństwa dotyczą bezpieczeństwa zarówno samego zakładu, jak i współosadzonych. Zgodnie z art. 87 § 4 in fine kkw w stosunku do matek pozbawionych wolności sprawujących stałą i bezpośrednią opiekę nad dzieckiem nie stosuje się wskazanej w art. 69 kkw zasady odrębnego osadzania w zakładach karnych i aresztach śledczych. W rezultacie w domach matki i dziecka mogą przebywać skazane kobiety młodociane, pierwszy raz karane oraz recydywistki penitencjarne.

Kobieta ciężarna/karmiąca

Kobiecie ciężarnej lub karmiącej zapewnia się opiekę specjalistyczną (art. 87 § 3 kkw). W przypadku przyjęcia do jednostki penitencjarnej kobiety od 28. tygodnia ciąży opieka lekarska musi być zapewniona natychmiastowo. O przyjęciu takiej kobiety powiadamia się także sąd.

Kobieta ciężarna ma prawo do korzystania z dłuższego spaceru (art. 112 § 1 in fine kkw) oraz do dokonywania dodatkowych zakupów artykułów żywnościowych (art. 113a § 1 in fine kkw). Władze administracji penitencjarnej powinny także dokładać wszelkich starań, aby zapewnić specyficzne potrzeby dietetyczne kobiet w ciąży, czyli umożliwić jej otrzymywanie wysokoproteinowej diety, bogatej w świeże owoce i warzywa. Co istotne, wobec skazanych kobiet ciężarnych i karmiących dyrektor może dokonywać (na wniosek lekarza lub po zasięgnięciu jego opinii) niezbędnych odstępstw od przewidzianego w regulaminie sposobu wykonywania kary pozbawienia wolności w zakresie wynikającym z potrzeby uwzględnienia stanu fizycznego lub psychicznego tych kobiet.

Na dwa miesiące przed przewidywanym terminem porodu (lub wcześniej, gdy wymaga tego stan zdrowia ciężarnej) lekarz kieruje kobietę do zakładu karnego ze szpitalnym oddziałem ginekologiczno-położniczym. Kobieta w okresie połogu przebywa wraz z dzieckiem w oddziale wskazanego zakładu karnego, do czasu, gdy stan jej zdrowia oraz stan zdrowia noworodka pozwolą na ich wypisanie z tego oddziału. Obecnie w Polsce działa zaledwie jeden oddział ginekologiczno-położniczy. Jest on usytuowany w zakładzie karnym w Grudziądzu.

Przyjęcie z dzieckiem? Dom dla matki i dziecka przy zakładzie karnym

Do aresztu śledczego nie może być przyjęta osoba wraz z dzieckiem, będąca jego rodzicem lub opiekunem. Zgodnie z art. 87 § 4 kkw, w celu umożliwienia matce pozbawionej wolności sprawowania stałej i bezpośredniej opieki nad dzieckiem organizuje się przy wskazanych zakładach karnych domy dla matki i dziecka, w których dziecko może przebywać na życzenie matki do ukończenia trzeciego roku życia, chyba że względy wychowawcze lub zdrowotne, potwierdzone opinią lekarza albo psychologa, przemawiają za oddzieleniem dziecka od matki albo za przedłużeniem lub skróceniem tego okresu. Decyzje w tym zakresie wymagają zgody sądu opiekuńczego. Przyjęcie wraz z matką dziecka do domu następuje na podstawie pisemnego wniosku złożonego przez matkę do dyrektora zakładu karnego, przy którym dom został zorganizowany. Umieszczenie dziecka w domu wymaga jednak zgody ojca. Jeżeli przysługuje mu władza rodzicielska. 

Obecnie działają dwa domy dla matki i dziecka przy zakładach karnych w Grudziądzu i Krzywańcu. Usytuowane są w odrębnych budynkach i pozostają oddzielone od pozostałych obiektów przeznaczonych do zakwaterowania skazanych. Różnią się zarówno architekturą, jak i wystrojem wnętrz. Nadrzędnym celem ich funkcjonowania jest zapewnienie dzieciom możliwie prawidłowych warunków rozwoju psychofizycznego przez stały i bliski kontakt z matką.