Kwoty wolne od podatku w przypadku spadków i darowizn

Przepis art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (dalej jako „upsd”) nakazuje różnicować pozycję prawną nabywcy od tego, do której z trzech grup podatkowych należy nabywca. Różnicowanie prowadzi w konsekwencji do ustalenia kwoty wolnej od opodatkowania.

Względnie natomiast prowadzi do ustalenia obowiązku podatkowego i jego zakresu. I tak, zgodnie z tym przepisem, opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej:

1. 9637 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej;
2. 7276 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej; 
3. 4902 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.

Do I grupy podatkowej zalicza się małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów. Warto też pamiętać, że za rodziców uważa się również przysposabiających. Za zstępnych uważa się natomiast także przysposobionych i ich zstępnych. Z kolei do II grupy podatkowej zalicza się zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych. Do III, ostatniej grupy podatkowej, zaliczono innych nabywców. Będą to tak naprawdę osoby, które w stosunku do spadkodawcy nie są w żaden sposób spokrewnione lub spowinowacone.

Grupa zerowa

Niezależnie od powyższego, chociaż nie wynika to już bezpośrednio z ustawowych definicji, na podstawie przepisów obowiązujących od początku 2007 r. można jeszcze wyróżnić dodatkową grupę podatników. Przyjęło się ją nazywać grupą zerową. Ta grupa pod pewnymi warunkami objęta jest całkowitym zwolnieniem z podatku od spadków. Do grupy tej ustawa o podatku od spadków i darowizn zalicza małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę. Podatnicy, którzy nie korzystają ze zwolnienia przewidzianego dla zerowej grupy podatkowej, są zobowiązani złożyć właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych według ustalonego wzoru (formularz SD-3). Musi to nastąpić w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego.

Zeznania podatkowego nie trzeba składać w dwóch przypadkach. Po pierwsze, jeżeli w skład spadku weszły jedynie przedmioty wolne od podatku. Po drugie, jeżeli w skład spadku wchodzą rzeczy mieszczące się w kwocie wolnej od opodatkowania. Jeżeli podatnik nie zalicza się do grupy zerowej albo nie może korzystać z przewidzianego dla tej grupy zwolnienia, musi zapłacić podatek. Opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej tzw. kwoty wolne.

Zasada kumulacji przedmiotowo-podmiotowej

Ustawodawca w art. 9 ust. 2 upsd określa szczególną zasadę. Nakazuje ona łączenie w określonym odcinku czasowym wartości rzeczy i praw majątkowych nabytych przez nabywcę więcej niż jeden raz od tej samej osoby. Funkcją tego przepisu jest wprowadzenie przez ustawodawcę zabezpieczenia przed unikaniem opodatkowania przez potencjalnych nabywców i celowym (w zamierzeniu prowadzącym do ominięcia opodatkowania) dzieleniem przysporzeń w dłuższym okresie czasowym.

I tak, jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie (art. 9 ust. 2 upsd).

Od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Wynikająca z obliczenia nadwyżka podatku nie podlega ani zaliczeniu na poczet innych podatków, ani zwrotowi. Nabywcy obowiązani są w zeznaniu podatkowym wymienić rzeczy i prawa majątkowe nabyte w podanym wyżej okresie.

Regulacja szczególna – nabycie tytułem polecenia

W przypadku nabycia tytułem polecenia za zbywcę uznaje się odpowiednio darczyńcę lub spadkodawcę (art. 9 ust. 4 upsd). W przypadku gdy darczyńca nakłada na obdarowanego tytułem polecenia obowiązek przeniesienia własności rzeczy lub przeniesienia (ustanowienia) praw na rzecz darczyńcy, za zbywcę uważa się obdarowanego. Przepis ten wskazuje polecenie jako tytuł prawny nabycia rzeczy i praw majątkowych. Dla celów ustawy o podatku od spadków i darowizn istotna jest nie tylko prawidłowa identyfikacja osoby dokonującej przysporzenia (zbywcy) Przede wszystkim znaczenie ma również określenie, kto jest nabywcą rzeczy i praw majątkowych wskazanych w poleceniu darczyńcy lub spadkodawcy.

To bowiem określone przez ustawodawcę nabycie przez osoby fizyczne rodzi skutki podatkowe w przedmiotowej ustawie. Ustalenie natomiast nabywcy oraz osoby, od której następuje nabycie, ma w konsekwencji podstawowe znaczenie dla określenia właściwej grupy podatkowej. Tym samym prowadzi do obliczenia kwoty niepodlegającej opodatkowaniu, czy też podstawy opodatkowania i wysokości podatku. W pierwszym przypadku nabycie następuje wskutek stosownego polecenia darczyńcy lub spadkodawcy.

W przedmiotowej sytuacji zbywcą w rozumieniu art. 9 ust. 4 upsd (a zatem osobą, od której następuje nabycie) jest sam darczyńca lub spadkodawca. Drugi przypadek dotyczy jedynie nabycia wskutek wykonania polecenia darczyńcy z bezpośrednim skutkiem dla tegoż darczyńcy, polegającego na przeniesieniu na jego rzecz własności rzeczy lub przeniesieniu (ustanowieniu) praw. W tej sytuacji zbywcą (osobą, która dokonuje przysporzenia wskutek wykonania polecenia) jest obdarowany. Dokonuje on de facto stosownego przysporzenia na rzecz osoby fizycznej.