Obowiązek zawiadomienia o tymczasowym aresztowaniu

Kodeks postępowania karnego określa obowiązki informacyjne sądu stosującego tymczasowe aresztowanie lub wydającego postanowienie o przedłużeniu tego środka zapobiegawczego. O tymczasowym aresztowaniu sąd obligatoryjnie powiadamia niezwłocznie, a więc bez nieuzasadnionej zwłoki: osobę najbliższą dla oskarżonego; inną osobę wskazaną przez oskarżonego; pracodawcę, szkołę lub uczelnię; w stosunku do żołnierza – jego dowódcę; gdy oskarżonym jest przedsiębiorca lub niebędący pracownikiem członek organu zarządzającego przedsiębiorcy, na jego wniosek – zarządzającego przedsiębiorstwem; organ prowadzący przeciwko oskarżonemu postępowanie w innej sprawie, o ile powziął informację o tym postępowaniu.

Zawiadomienie o tymczasowym aresztowaniu osoby najbliższej

Tymczasowe aresztowanie wiąże się z obowiązkiem sądu zawiadomienia określonych osób oraz podmiotów o tymczasowym aresztowaniu podejrzanego (oskarżonego). Rozróżnia się zawiadomienia na wniosek oraz z urzędu. Zgodnie z art. 261 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 534, dalej również jako „k.p.k.”) o zastosowaniu tymczasowego aresztowania sąd jest obowiązany bezzwłocznie zawiadomić osobę najbliższą dla oskarżonego; może to być osoba wskazana przez oskarżonego.

Z powyższego wynika, że wprawdzie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania sąd jest zobowiązany bezzwłocznie (czyli od razu po wydaniu postanowienia o tymczasowym aresztowaniu) powiadomić osobę najbliższą dla oskarżonego, wskazując w zawiadomieniu organ, do którego dyspozycji podejrzany (oskarżony) pozostaje, i w związku z jaką sprawą (należy podać sygnaturę sprawy) został aresztowany, adres aresztu śledczego, w którym został osadzony, oraz okres, na jaki zastosowano środek zapobiegawczy, to jednak na wniosek oskarżonego można również (fakultatywnie) zawiadomić o tymczasowym aresztowaniu inną osobę zamiast lub obok osoby najbliższej (art. 261 § 2 k.p.k.). 

Osoba najbliższa… czyli kto?

Katalog osób najbliższych znajduje się w art. 115 § 11 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1444 z późn. zm.). Są nimi: małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. Podejrzany (oskarżony) sam może wskazać osobę najbliższą, którą chce, aby sąd powiadomił o jego tymczasowym aresztowaniu. Dopiero gdy tego nie uczyni, na sądzie będzie spoczywał obowiązek powiadomienia osoby najbliższej z katalogu osób, które zdołano ustalić. Będzie to np. małżonek, rodzice lub rodzeństwo.

Zawiadomienie o tymczasowym aresztowaniu pracodawcy

O zastosowaniu tymczasowego aresztowania sąd jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić pracodawcę, szkołę lub uczelnię, w stosunku do żołnierza – jego dowódcę, gdy natomiast oskarżonym jest przedsiębiorca lub niebędący pracownikiem członek organu zarządzającego przedsiębiorcy, na jego wniosek – zarządzającego przedsiębiorstwem (art. 262 § 3 k.p.k.). Zawiadomienie to ma na celu podjęcie przez te instytucje czynności związanych ze skutkami tymczasowego aresztowania w sferze stosunków pracy, nauki lub służby. Na przykład umowa o pracę wygasa z upływem 3 miesięcy nieobecności pracownika w pracy z powodu tymczasowego aresztowania, chyba że pracodawca rozwiązał wcześniej bez wypowiedzenia umowę o pracę z winy pracownika (art. 66 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1320 z późn. zm.).

Z kolei jeśli chodzi o przedsiębiorcę, to rozumie się przez to przedsiębiorcę, którym jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą, a także wspólnik spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej (zgodnie z art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 162). Organem zarządzającym są organy, które mają taki charakter w świetle przepisów kodeksu spółek handlowych, np. zarząd, a w winnych wypadkach – osoba ustanowiona przez właściciela.

Przeczytaj również: Wygaśnięcie umowy o pracę z powodu tymczasowego aresztowania

Czy oskarżony może nie zawiadomić nikogo?

Oskarżony nie może wnosić o niepowiadamianie osoby najbliższej o jego tymczasowym aresztowaniu; ustawa nie przyznaje mu takiego uprawnienia. Zawiadomienie to ma na celu nie tylko umożliwienie najbliższym oskarżonego załatwienia jego spraw, ale zmierza również do poinformowania ich o losie oskarżonego. Od tego obowiązku można odstąpić tylko wówczas, gdy na wniosek oskarżonego zawiadamia się inną osobę. Przepisy nie określają treści zawiadomienia, lecz jego istota wskazuje, że należy w nim podać okres pozbawienia wolności oraz miejsce osadzenia oskarżonego, a w miarę potrzeby kwalifikację prawną czynu, jeżeli dobro postępowania nie stoi temu na przeszkodzie. Należy przede wszystkim podać: czas, na jaki zastosowano tymczasowe aresztowanie, miejsce osadzenia podejrzanego, do dyspozycji której prokuratury pozostaje, a także do jakiej sprawy został aresztowany, z podaniem sygnatury akt.

Ograniczenie kręgu osób zawiadamianych

Sąd może ograniczyć zawiadomienie osób najbliższych do jednej z nich, przy czym oskarżony tymczasowo aresztowany ma prawo wskazać tę osobę. Życzenie oskarżonego powinno być uwzględnione, chyba że zawiadomienie osoby wskazanej nie jest możliwe lub znacznie utrudnione. Zawiadomieniu określonej osoby nie stoi na przeszkodzie fakt, że przebywa ona za granicą. Jeśli oskarżony nie wskazał osoby najbliższej, sąd sam podejmuje decyzję, kogo zawiadomić, uwzględniając relacje istniejące pomiędzy oskarżonym oraz osobami najbliższymi.