Fundacja rodzinna: budowanie dziedzictwa na przyszłość – zgłęb temat w naszych artykułach!

Przejdź do artykułu

Odpowiedzialność posiłkowa w prawie karnym skarbowym

Spis treści
rozwiń spis treści

Kodeks karny skarbowy przewiduje pewną instytucję, zgodnie z którą za grzywnę wymierzoną sprawcy przestępstwa skarbowego odpowiedzialność może ponosić również inna niż sprawca osoba lub jednostka organizacyjna. Wówczas to od tej dodatkowej osoby będzie wyegzekwowana niezapłacona w terminie grzywna, której nie można ściągnąć od skazanego w drodze egzekucji. Ten rodzaj odpowiedzialności to odpowiedzialność posiłkowa w prawie karnym skarbowym.

Czym jest odpowiedzialność posiłkowa w prawie karnym skarbowym?

Odpowiedzialność posiłkowa w prawie karnym skarbowym jest instytucją, która nie ma swego odpowiednika w prawie karnym powszechnym. Stanowi ona pewne odstępstwo od zasady indywidualizacji odpowiedzialności za czyny bezprawne. Jednak – co istotne – odpowiedzialność posiłkowa nie jest typem odpowiedzialności karnej.  Jest to odpowiedzialność stricte majątkowa. Odpowiedzialność posiłkowa to innymi słowy odpowiedzialność osób trzecich za grzywnę i równowartość pieniężną przepadku przedmiotów przestępstwa orzeczoną wobec sprawcy przestępstwa skarbowego. Ma ona na celu zabezpieczenie interesów finansowych Skarbu Państwa. Na wypadek, gdyby skazany sprawca nie był w stanie uiścić zasądzonych kwot.

Podstawa odpowiedzialności posiłkowej

Podstawą pociągnięcia do odpowiedzialności posiłkowej jest więź, która łączy sprawcę przestępstwa skarbowego z podmiotem pociągniętym do odpowiedzialności posiłkowej (sprawca jest zastępcą tego podmiotu) prowadzącym jego sprawy, oraz odniesienie lub przynajmniej możliwość odniesienia korzyści majątkowej z przestępstwa skarbowego popełnionego przez tego zastępcę.

Zastępstwo w prowadzeniu spraw innego podmiotu może wynikać z takich tytułów, jak np. z udzielonego pełnomocnictwa, sprawowania zarządu, zawarcia umowy o pracę czy umowy zlecenia. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia i bez wiedzy oraz aprobaty zastępowanego nie może stanowić podstawy pociągnięcia do odpowiedzialności posiłkowej. Odpowiedzialność posiłkowa znajduje bowiem swoje uzasadnienie w winie w wyborze czy w winie w nadzorze odnośnie do swojego zastępcy. Choć to nie wynika wprost z przepisów. Dla jej przypisania wystarczy sama świadomość podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo, że jest zastępuje go dana osoba, która dopuściła się przestępstwa skarbowego.

Drugim czynnikiem uzasadniającym pociągnięcie innej osoby do odpowiedzialności posiłkowej jest osiągnięcie przez nią jakiejkolwiek korzyści majątkowej z popełnionego przez zastępcę przestępstwa skarbowego lub tylko zaistnienie możliwości odniesienia takiej korzyści. Korzyść majątkowa to korzyść zarówno dla siebie, jak i dla kogo innego (zgodnie z art. 53 § 13 Kodeksu karnego skarbowego (dalej jako „kks”) korzyścią majątkową lub osobistą jest korzyść zarówno dla siebie, jak i dla kogo innego) obejmująca zwiększenie aktywów lub zmniejszenie pasywów majątkowych. Pociągnięcie do odpowiedzialności posiłkowej jest wykluczone, gdy sprawca przestępstwa skarbowego działał na własną rękę i wyłącznie we własnym interesie.

Charakter obligatoryjny odpowiedzialności posiłkowej

W obecnym stanie prawnym sąd ma obowiązek nałożyć odpowiedzialność posiłkową, ilekroć orzeka wobec sprawcy przestępstwa skarbowego grzywnę czy też ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów, a zachodzą przesłanki podmiotowe i przedmiotowe uzasadniające taką odpowiedzialność. Nałożenie odpowiedzialności posiłkowej przez sąd wymaga jednak uprzedniego pociągnięcia określonego podmiotu do tego typu odpowiedzialności. Co również jest obligatoryjne. Choć nie sformułowano tego wprost w przepisach. Podmiotem pociągniętym do odpowiedzialności posiłkowej jest ta osoba (fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej), którą organ prowadzący postępowanie w sprawie karnej skarbowej wezwał do udziału w tym charakterze (art. 53 § 40 kks).

Odpowiedzialność posiłkowa w prawie karnym skarbowym – zakres

Odpowiedzialność posiłkowa może dotyczyć wyłącznie kary grzywny i środka karnego w postaci ściągnięcia równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów orzeczonej wobec sprawcy przestępstwa skarbowego. Co istotne, prawo karne skarbowe nie przewiduje odpowiedzialności posiłkowej związanej ze wspomnianymi powyżej karą grzywny i ściągnięciem równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów orzeczonymi za wykroczenie skarbowe.

Odpowiedzialność posiłkowa może dotyczyć całej lub części grzywny. Może również dotyczyć całej lub części równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów przestępstwa (art. 24 § 1 i 2 kks). Co więcej, odpowiedzialność posiłkowa może być nałożona na kilka podmiotów. Wówczas odpowiadają oni solidarnie. Sąd może jednak, ze względu na okoliczności sprawy, określić zakres odpowiedzialności każdego z nich stosownie do osiągniętej korzyści majątkowej (art. 24 § 4 kks).

Zobowiązanie do zwrotu uzyskanej korzyści majątkowej

Zgodnie z art. 24 § 5 kks niezależnie od nałożenia odpowiedzialności posiłkowej sąd zobowiązuje podmiot, który uzyskał korzyść majątkową, do jej zwrotu w całości albo w części na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Nie dotyczy to korzyści majątkowej podlegającej zwrotowi na rzecz innego uprawnionego podmiotu. Przepis ten statuuje odrębną od instytucji odpowiedzialności posiłkowej instytucję zwrotu korzyści majątkowej uzyskanej z przestępstwa skarbowego przez osobę, która ją odniosła, a nie jest sprawcą przestępstwa skarbowego.

Podmiot, który uzyskał korzyść majątkową z przestępstwa skarbowego, ma obowiązek jej zwrotu pokrzywdzonemu. Niezależnie od tego, czy dana osoba została obciążona odpowiedzialnością posiłkową, czy nie. Co w sytuacji, gdy zwrot pokrzywdzonemu z jakichś powodów nie może być zrealizowany? Sąd zobowiązuje wówczas ten podmiot do zwrotu korzyści majątkowej w całości lub w części na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Regulacja ta ma na celu niedopuszczenie do pozostawienia nienależnej korzyści majątkowej pochodzącej z przestępstwa skarbowego w rękach osób niemających do niej tytułu prawnego. Orzeczenie przez sąd zobowiązania do zwrotu korzyści majątkowej pochodzącej z przestępstwa skarbowego ma charakter obligatoryjny.

Wyłączenie stosowania odpowiedzialności posiłkowej

Zgodnie z art. 25 § 1 kks odpowiedzialności posiłkowej nie stosuje się wobec państwowych jednostek budżetowych, o których mowa w przepisach o finansach publicznych. Ograniczenie to wywodzi się z faktu, iż niecelowe byłoby przekazywanie budżetowych środków finansowych z jednej puli do drugiej w ramach tego samego budżetu państwowego. Nie ma natomiast przeszkód do obciążania odpowiedzialnością posiłkową jednostek budżetowych samorządu terytorialnego. Grzywny zasilają bowiem Skarb Państwa. 

Odpowiedzialność posiłkowa ma charakter majątkowej odpowiedzialności osobistej. Jak stanowi zatem art. 25 § 2 kks, nie obciąża spadku po osobie odpowiedzialnej posiłkowo. Natomiast nie ma żadnych przeszkód do jej realizacji w przypadku śmierci skazanego sprawcy, z którym to skazaniem odpowiedzialność posiłkowa wiązała się. Jest jednak jeden warunek. Śmierć ta miała miejsce już po uprawomocnieniu się orzeczenia. W tym wypadku art. 25 § 3 kks wyraźnie stanowi, że odpowiedzialność posiłkowa nie wygasa. Podobnie jak i wtedy, gdy kary grzywny lub środka karnego ściągnięcia równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów nie wykonano wobec skazanego z powodu jego nieobecności w kraju.

Szukasz pracy w branży prawniczej?
Sprawdź na Law.Career