Organizacja czasu wolnego w zakładzie karnym

Pełny rozwój człowieka wymaga jego aktywności podejmowanej na różnych płaszczyznach. Dotyczy to zwłaszcza skazanych, spośród których znaczna część wywodzi się ze środowisk zaniedbanych, nieuczestniczących dotychczas w życiu kulturalnym na wolności. Nadrobienie tych braków może zmniejszyć prawdopodobieństwo ich powrotu do przestępstwa. Racjonalne wypełnienie czasu wolnego skazanych zapobiega natomiast wzajemnej demoralizacji oraz tworzeniu solidarności przestępczej. Jak wygląda organizacja czasu wolnego osadzonych w zakładzie karnym?

Katalog zajęć dla osadzonych

Zgodnie z art. 135 § 1 ustawy Kodeks karny wykonawczy (dalej jako „kkw”), w zakładach karnych stwarza się skazanym warunki odpowiedniego spędzania czasu wolnego. W tym celu organizuje się zajęcia kulturalno-oświatowe, wychowania fizycznego i sportowe. Dzięki temu pobudza się aktywność społeczną skazanych. Artykuł 102 pkt 6 kkw stanowi, że skazany ma prawo do korzystania z urządzeń i zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych, radia, telewizji, książek i prasy. Przy interpretacji zakresu tego prawa należy mieć na uwadze rodzaj i typ zakładu karnego, w jakim skazany wykonuje karę pozbawienia wolności. Zajęcia kulturalno-oświatowe powinny spełniać funkcje wychowawcze. Powinny zmierzać do podwyższenia poziomu kultury i oświaty wśród skazanych oraz umożliwiać im orientację w wydarzeniach dziejących się na wolności. Powinny one także rozwijać wiedzę skazanego. Do najpopularniejszych form zajęć kulturalno-oświatowych należy czytanie literatury znajdującej się w zasobach biblioteki zakładu karnego, prasy i czasopism. Inną formą realizowania zajęć jest słuchanie audycji radiowych.

Programy

Zajęcia wymienione w art. 135 § 1 kkw mogą być planowane jako programy edukacyjne, kulturalne, oświatowe lub sportowe, realizowane w określonym czasie. Ich adresatem jest grupa skazanych wybranych ze względu na wspólne dla nich problemy lub potrzeby, w szczególności w zakresie aktywizacji zawodowej, szkolenia kursowego, aktywności twórczej czy aktywności sportowo-rekreacyjnej.

Warto zauważyć, iż Komitet Zapobiegania Torturom w sprawozdaniu z wizyty przeprowadzonej w Polsce w 2004 r. (CPT/Inf (2006) 11) wskazał, że brak konstruktywnych zajęć jest nie do przyjęcia. Zasadniczym celem administracji penitencjarnej powinno być bowiem zapewnienie wszystkim więźniom, łącznie z czasowo aresztowanymi, spędzenia części dnia poza celami i włączenie w celowe zajęcia, takie jak sport, rekreacja czy edukacja.

Przykładowo dostęp do zajęć na świeżym powietrzu może stanowić podstawę do rekreacji i ćwiczeń dla całej grupy skazanych. Ponadto aktywność fizyczna spełnia podwójną rolę. Z jednej strony jest pożyteczna dla zdrowia osadzonych. Z drugiej strony służy tworzeniu dobrych relacji w jednostce penitencjarnej. W szczególności gdy np. w grę włącza się kadra więzienna (E. Dawidziuk, Traktowanie osób pozbawionych…, s. 157). Zajęcia sportowe łagodzą też sytuacje konfliktowe między skazanymi. Wyniki badań ujawniają, że skazani uprawiający sport w porównaniu ze skazanymi biernymi przejawiają dużo niższe nasilenie agresji fizycznej skierowanej na zewnątrz, skłonności do odwetu, wrogości wobec otoczenia (G.B. Szczygieł, Społeczna readaptacja skazanych…, s. 170–171).

Wypożyczalnia książek i prasy. Księgozbiory w zakładach karnych

W każdym zakładzie karnym prowadzi się zwłaszcza wypożyczalnię książek i prasy dla skazanych oraz stwarza możliwość korzystania z urządzeń audiowizualnych w świetlicach i w celach mieszkalnych. Korzystając z tych urządzeń, skazany nie może zakłócać ustalonego porządku w zakładzie (art. 135 § 2 kkw).

Księgozbiory i zbiory znajdujące się w bibliotece zakładu karnego powinny zawierać podstawowe i aktualne akty prawne. W szczególności powinny się tam znaleźć Konstytucja RP, Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Europejskie Reguły Więzienne, Wzorcowe Reguły Minimalne Postępowania z Więźniami, Kodeks karny wykonawczy, Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego, Kodeks cywilny, Kodeks postępowania cywilnego oraz Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy, Regulamin organizacyjno porządkowy wykonywania kary pozbawienia wolności oraz Regulamin organizacyjno porządkowy wykonywania tymczasowego aresztowania (§ 16 zarządzenia nr 19/16).

Pozycje książkowe mogą być udostępniane w formie elektronicznej. Dla cudzoziemców nieposługujących się językiem polskim powinny znajdować się pozycje wydawnicze w językach obcych (§ 18-19 zarządzenia nr 19/16). W przypadku gdy usytuowanie biblioteki w zakładzie karnym nie zapewnia bezpośredniej dostępności dla wszystkich jej użytkowników oraz nie utworzono punktów bibliotecznych, dyrektor wprowadza system pośredniej wymiany książek. Dostarcza się wówczas książki do cel mieszkalnych na podstawie zamówień składanych przez osadzonych (§ 21 zarządzenia nr 19/16). Osadzonym stwarza się też warunki do nabywania i prenumeraty prasy ze środków pieniężnych pozostających do ich dyspozycji. Udostępnia się im prasę zakupywaną ze środków zakładu karnego. Prenumeratę i kolportaż prasy prowadzi biblioteka zakładu karnego (§ 24 zarządzenia nr 19/16).

Twórczość własna

Skazany może również wykonywać twórczość własną. W tym celu należy określić czas, miejsce i przedmioty niezbędne do jej wykonywania oraz sposób ich przechowywania. Skazanym wykonującym twórczość własną umożliwia się udział w konkursach. Zwłaszcza tych, które są organizowane przez więziennictwo (§ 28 zarządzenia nr 19/16). Skazani pod kierunkiem wychowawcy mogą też uczestniczyć w opracowaniu audycji radiowych i programów telewizyjnych nadawanych przez radiowęzeł oraz studio telewizyjne (§ 26 zarządzenia nr 19/16).

Należy zwrócić uwagę na to, że na podstawie art. 138 § 1 pkt 10 kkw nagrodę stanowi zezwolenie na częstsze branie udziału w zajęciach kulturalno-oświatowych, z zakresu kultury fizycznej i sportu. Z kolei pozbawienie skazanego korzystania z udziału w niektórych zajęciach kulturalno-oświatowych lub sportowych, z wyjątkiem korzystania z książek i prasy, na okres do 3 miesięcy, stanowi karę dyscyplinarną (art. 143 § 1 pkt 3 kkw).

___

[Tekst powstał na podstawie Dąbkiewicz Krzysztof. Art. 135. w: Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, wyd. IV. Wolters Kluwer Polska, 2018]