Popełnienie przestępstwa przez obywatela polskiego za granicą

Zgodnie z art. 109 Kodeksu karnego ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą. Jest to tzw. zasada narodowości podmiotowej. Uzasadnienie wprowadzenia tego unormowania opiera się na przekonaniu, że obywatel polski jest obowiązany do poszanowania polskiego porządku prawnego także wówczas, gdy przebywa poza granicami Polski. Popełnienie przestępstwa za granicą - co trzeba na ten temat wiedzieć?

Obywatel polski

Polska ustawa karna znajduje na podstawie art. 109 ustawy Kodeks karny (dalej jako „kk”) zastosowanie do osoby, która popełniła przestępstwo za granicą, jeżeli była obywatelem polskim w czasie jego popełnienia. Obywatelem polskim jest osoba wskazana w art. 34 ust. 1 Konstytucji RP (obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi). Inne przypadki nabycia obywatelstwa polskiego określa ustawa. Jest nią ustawa o obywatelstwie polskim. W wypadku popełnienia przez obywatela polskiego za granicą przestępstwa o zbiorowo oznaczonym czynie lub przestępstwa trwałego lub ciągłego dla zastosowania art. 109 kk wystarczające jest, by na którymkolwiek, nawet najkrótszym etapie czynu sprawca był obywatelem polskim.

Warunek odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą

Artykuł 111 § 1 kk określa regułę podwójnej karalności dotyczącą odpowiedzialności za przestępstwa popełnione za granicą. Warunkiem odpowiedzialności za czyn, który popełniono za granicą, jest uznanie go za przestępstwo również w miejscu popełnienia. Chodzi więc o podwójną karalność. Polega ona na ustaleniu nie tylko tego, że dany czyn jest zabroniony jako przestępstwo w miejscu popełnienia. Chodzi także o to, czy dany sprawca mógłby tam ponieść odpowiedzialność karną. W grę wchodzi zatem zarówno stwierdzenie istnienia określonego typu czynu zabronionego, jak i ocena ewentualnych okoliczności wyłączających bezprawność lub winę. W sytuacjach takich zastosowanie ma polska ustawa karna, a nie prawo obce. Uniemożliwia to np. wymierzenie kary nieznanej prawu polskiemu. Jednak zgodnie z art. 111 § 2 kk różnice między ustawą polską a obcą można uwzględnić na korzyść sprawcy.

Wyjątek od reguły podwójnej karalności

Wyjątki od reguły podwójnej karalności czynu zawiera art. 111 § 3 kk. Zgodnie z tym przepisem warunek przewidziany w art. 111 § 1 kk nie ma zastosowania do polskiego funkcjonariusza publicznego, który pełniąc służbę za granicą, popełnił tam przestępstwo w związku z wykonywaniem swoich funkcji, ani do osoby, która popełniła przestępstwo w miejscu niepodlegającym żadnej władzy państwowej.

Bezwzględne stosowanie ustawy polskiej

Zgodnie z art. 112 kk niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia czynu zabronionego, ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca w razie popełnienia przestępstwa przeciwko:

• bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu Rzeczypospolitej Polskiej;
• polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym oraz przestępstwa wyłudzenia poświadczenia nieprawdy od polskiego funkcjonariusza publicznego lub innej osoby uprawnionej na podstawie prawa polskiego do wystawienia dokumentu;
• istotnym polskim interesom gospodarczym;

a także w razie popełnienia przestępstwa:

• fałszywych zeznań, złożenia fałszywego oświadczenia, opinii lub tłumaczenia, posłużenia się dokumentem stwierdzającym tożsamość innej osoby, poświadczającym nieprawdę lub fałszywym – wobec urzędu polskiego;
• z którego została osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Popełnienie przestępstwa za granicą - ściganie na mocy umów międzynarodowych

Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia przestępstwa, ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca, którego nie postanowiono wydać, w razie popełnienia przez niego za granicą przestępstwa, do którego ścigania Rzeczpospolita Polska jest zobowiązana na mocy umowy międzynarodowej, lub przestępstwa określonego w Rzymskim Statucie Międzynarodowego Trybunału Karnego (art. 113 kk). Przepis ten tworzy tzw. zasadę represji wszechświatowej. Ustawa karna polska znajduje więc zastosowanie do wskazanych kategorii przestępstw popełnionych za granicą. Niezależnie od regulacji obowiązujących w miejscu popełnienia czynu. W wypadku cudzoziemca pierwszeństwo ma ekstradycja sprawcy lub wydanie go np. w ramach wykonania europejskiego nakazu aresztowania.

Przeczytaj również:
Czym jest Europejski Nakaz Aresztowania?

Ukaranie za granicą

Zgodnie z treścią art. 114 § 1 kk orzeczenie zapadłe za granicą nie stwarza stanu powagi rzeczy osądzonej wobec czynu, do którego może znaleźć zastosowanie polska ustawa karna. Zatem w wypadku kiedy postępowanie karne zakończono za granicą orzeczeniem, nie ma przeszkody, by wszcząć lub kontynuować postępowanie karne o ten sam czyn w Polsce. Co w przypadku, gdy za granicą została wymierzona sprawcy kara lub był on tam pozbawiony wolności (np. tymczasowo aresztowany)? Sąd zalicza wówczas wykonaną karę lub pozbawienie wolności na poczet kary. Co istotne, zaliczenie to ma charakter obligatoryjny. Przy zaliczeniu należy uwzględniać różnice między karami znanymi polskiemu i zagranicznemu prawu karnemu. Niekiedy może się to okazać się trudne. Możliwe jest zaliczenie na poczet kary wykonanej za granicą kary innego rodzaju. Przykładowo: można zaliczyć na poczet pozbawienia wolności wykonaną za granicą grzywnę.

Wyjątki od tej zasady określonej przewiduje art. 114 § 3.

Niedopuszczalne jest wszczęcie lub prowadzenie postępowania:

1. w wypadku gdy zapadły za granicą wyrok skazujący został przejęty do wykonania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; chodzi tu tylko o wyrok skazujący, nie zaś o uniewinniający lub umarzający postępowanie karne;
2. gdy orzeczenie zapadłe za granicą dotyczy przestępstwa, w związku z którym nastąpiło przekazanie ścigania lub wydanie sprawcy z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; w tym wypadku chodzi o każde orzeczenie zapadłe za granicą, także uwalniające sprawcę od odpowiedzialności karnej;
3. gdy czyn został osądzony orzeczeniem jednego z międzynarodowych trybunałów karnych działających na podstawie wiążącego Rzeczpospolitą Polską prawa międzynarodowego; chodzi tu w pierwszym rzędzie o orzeczenia Międzynarodowego Trybunału Karnego; jego jurysdykcja, zgodnie z treścią art. 5 statutu, obejmuje zbrodnię ludobójstwa, zbrodnie przeciwko ludzkości, zbrodnie wojenne i zbrodnie agresji;
4. do orzeczeń sądów lub innych organów państw obcych, jeżeli wynika to z wiążącej Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej.

W przypadku przejęcia do wykonania prawomocnego wyroku sądu obcego skazującego obywatela polskiego sąd polski na nowo określa kwalifikację prawną czynu i podlegającą wykonaniu karę lub inny środek. Podstawę określenia podlegającej wykonaniu kary lub innego środka stanowi wyrok sądu państwa obcego, wykonana za granicą kara lub wykonany tam środek karny, okres rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą, wreszcie kara grożąca za to przestępstwo w polskim prawie. Co do zasady uwzględnienie zagrożenia karą w prawie polskim pozwala na złagodzenie orzeczenia sądu zagranicznego. Natomiast sytuacja odwrotna nie jest możliwa. Przepis nakazujący uwzględnianie różnic na korzyść skazanego nie pozwala bowiem na zmianę wyroku na niekorzyść skazanego.

Popełnienie przestępstwa za granicą - wymóg uwzględniania orzeczeń skazujących

Artykuł 114a kk stanowi wykonanie przepisów decyzji ramowej Rady 2008/675/WSiSW z 24 lipca 2008 r. w sprawie uwzględniania w nowym postępowaniu karnym wyroków skazujących zapadłych w państwach członkowskich Unii Europejskiej, której celem było m.in. nałożenie na państwa członkowskie minimalnego obowiązku uwzględniania wyroków skazujących zapadłych w innych państwach członkowskich.

Zgodnie z art. 3 ust. 1 decyzji ramowej: Każde państwo członkowskie dopilnowuje, by w postępowaniu karnym prowadzonym przeciwko danej osobie uwzględnione zostały uprzednie wyroki skazujące, zapadłe wobec tej samej osoby w innych państwach członkowskich i dotyczące innych zdarzeń – które to wyroki są znane dzięki stosownym instrumentom wzajemnej pomocy prawnej lub instrumentom wymiany informacji pochodzących z rejestrów karnych – w zakresie, w jakim zgodnie z prawem krajowym uwzględniane są uprzednie krajowe wyroki skazujące, oraz by wiązały się z nimi skutki prawne równoważne skutkom wiążącym się z uprzednimi krajowymi wyrokami skazującymi.

Popełnienie przestępstwa za granicą - zasada wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych

Zgodnie z art. 114a kk wyrokiem skazującym jest również prawomocne orzeczenie skazujące za popełnienie przestępstwa wydane przez sąd właściwy w sprawach karnych w państwie członkowskim Unii Europejskiej. Chyba że według ustawy karnej polskiej czyn nie stanowi przestępstwa, sprawca nie podlega karze albo orzeczono karę nieznaną ustawie. Kodeks karny przewiduje jednak także wyjątki. Ich uzasadnieniem są różnice istniejące między prawem polskim a prawem odpowiedniego państwa Unii Europejskiej. Jakie sytuacje obejmują zatem te wyjątki? Mowa o sytuacjach, kiedy z punktu widzenia prawa polskiego czyn, za który sprawcę skazano w innym państwie członkowskim, nie stanowi przestępstwa, sprawca nie podlega karze albo orzeczono karę nieznaną ustawie. Przepisu art. 114a kk nie stosuje się także, jeżeli informacje uzyskane z rejestru karnego lub od sądu państwa członkowskiego Unii Europejskiej nie są wystarczające do ustalenia skazania albo orzeczona kara podlega darowaniu w państwie, w którym nastąpiło skazanie.