Fundacja rodzinna: budowanie dziedzictwa na przyszłość – zgłęb temat w naszych artykułach!

Przejdź do artykułu

Zabójstwo w afekcie. Czym jest afekt?

Spis treści
rozwiń spis treści

Uprzywilejowany typ zabójstwa, o którym mowa w art. 148 § 4 Kodeksu karnego, często bywa nazywany zabójstwem z afektu. Czym jest afekt i dlaczego taka postać zabójstwa ma charakter przestępstwa typu uprzywilejowanego?

Zabójstwo w afekcie – czym jest afekt?

Zgodnie z art. 148 § 4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1444 z późn. zm., dalej również jako „k.k.”) kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10. Silne wzburzenie (afekt) to proces, który przebiega szybko i gwałtownie, ale zazwyczaj  jest krótkotrwały*.

Przez pojęcie silnego wzburzenia (afektu) rozumie się poryw uczuciowy, burzący gwałtownie i z niezwykłą siłą równowagę psychiki człowieka (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 18 lutego 2015 r., sygn. II AKa 8/15; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 28 października 2013 r., sygn. II AKa 351/13). Cechą charakterystyczną silnego wzburzenia jest gwałtowność wybuchu, podłoże zaś tego wybuchu (rozładowania) emocjonalnego może od dłuższego czasu istnieć lub narastać.

Ponadto afekt ma ograniczać kontrolną funkcję intelektu. Ma być też przyczyną czynu, a nie jego konsekwencją (wyroki Sądu Najwyższego: z 9 lipca 1968 r., sygn. IV KR 110/68; z 1 czerwca 1977 r., sygn. I KR 91/77). Co należy rozumieć przez stan silnego wzburzenia? Według Sądu Najwyższego jet to sytuacja, gdy sprawca działa w porywie uczucia burzącym gwałtownie i z niezwykłą siłą jego równowagę psychiczną. Następuje wówczas zasadnicze ograniczenie kontrolnej roli intelektu (wyrok Sądu Najwyższego z 17 czerwca 1970 r., sygn. IV KR 93/70).

Afekt stanowi zatem pewna nagła, niemalże odruchowa reakcja na zdarzenie. Jest to szczególny, trudny do opanowania impuls sprawczy do zachowania niezgodnego z prawem. Tak określił afekt Sąd Najwyższy w postanowieniu z 14 kwietnia 2011 r., sygn. II KK 71/11. Afekt może zarówno powstać pod wpływem nagłego zdarzenia, jak i narastać na skutek utrzymywania się sytuacji stresowej. 

Przeczytaj również: Typy czynu zabronionego

Kto może stwierdzić wystąpienie silnego wzburzenia u sprawcy?

Silne wzburzenie jest pewną kategorią prawną. Powinnością sądu jest natomiast ustalenie, czy w konkretnym rozpatrywanym przypadku występowało czy też nie, a co więcej – czy było usprawiedliwione okolicznościami. Podstawę do przyjęcia rozważań na temat istnienia przesłanki silnego wzburzenia z całą pewnością stanowi opinia biegłych z zakresu psychiatrii i psychologii. Jednak jest to tylko jeden z elementów podlegających ocenie sądu.

Konieczne są bowiem dalsze ustalenia zmierzające do wyjaśnienia, czy silne wzburzenie (a takie zazwyczaj towarzyszy zdarzeniom polegającym na pozbawieniu życia innej osoby) miało podłoże fizjologiczne i pozostawało w związku przyczynowym z wywołującymi je okolicznościami, a także jaki wpływ na jego powstanie miały stan nietrzeźwości sprawcy oraz charakteru oskarżonego i jego predyspozycje psychiczne (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 10 czerwca 2010 r., sygn. II AKa 163/10).

Jak trafnie podkreślił Sąd Apelacyjny w Lublinie (wyrok z 7 marca 2018 r., sygn. II AKa 29/18), stwierdzenie, że sprawca popełnił czyn w stanie silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, nie zależy wyłącznie od kategorii etycznych. Pewne wątpliwości budzi wymóg umyślności przy zabójstwie pod wpływem silnego wzburzenia ze względu na naturę afektu.

Kiedy możemy mówić o zabójstwie w afekcie?

Zgodnie z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z 12 maja 1988 r. (sygn. II KR 92/88) silne wzburzenie (afekt) musi pozostawać w związku przyczynowym z wywołującymi je okolicznościami; tylko one mogą je usprawiedliwić (por. także wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 16 lipca 2013 r., sygn. II AKa 187/13, oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 22 czerwca 2015, sygn. II AKa 70/15).

Analiza okoliczności usprawiedliwiających silne wzburzenie z punktu widzenia norm etycznych jest wtórną i poprzedzona musi być ustaleniem, czy sprawca w ogóle działał w stanie afektu fizjologicznego, wytrącającego psychikę człowieka do tego stopnia z równowagi – w związku z czynnikami zewnętrznymi – że był to wyłączny motor działania sprawcy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 6 kwietnia 2000 r., sygn. II AKa 40/00).

Co istotne, za okoliczność nieusprawiedliwiającą afektu z reguły uznaje się fakt, że sprawca znajdował się pod wpływem alkoholu (wyrok Sądu Najwyższego z 7 czerwca 1972 r., sygn. III KR 54/72). Jego czyn może wówczas zostać zakwalifikowany jako silne wzburzenie tylko w wyjątkowych przypadkach. Kiedy został on wywołany przez inne poza alkoholem czynniki (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 9 marca 1999 r., sygn. II AKa 5/99). Natomiast za okoliczność usprawiedliwiającą afekt często uważa się konflikt między pokrzywdzonym a sprawcą. Sąd Najwyższy stanął jednak na stanowisku, że nie można uznać za usprawiedliwione silnego wzburzenia powstałego na tle konfliktu, do którego powstania przyczynił się w znacznym stopniu sam sprawca zabójstwa. Takie stanowisko Sąd Najwyższy zaprezentował w wyrokach: z 7 czerwca 1974 r., sygn. IV KR 87/74; z 3 października 1974 r., sygn. III KR 206/74.

* tak: Tarnawski, Zabójstwa uprzywilejowane, s. 43; Kallaus, Przestępstwa, s. 88.

Szukasz pracy w branży prawniczej?
Sprawdź na Law.Career