Słownik języka polskiego PWN definiuje zarzut jako «to, co się komuś zarzuca». W postępowaniu karnym na etapie postępowania przygotowawczego śledztwo lub dochodzenie toczy się w sprawie do momentu, kiedy osobie podejrzanej nie zostaną przedstawione zarzuty przez prokuratora. Wówczas zmienia się status prawny takiej osoby – z osoby podejrzanej staje się podejrzanym, natomiast dalsze postępowanie przygotowawcze toczy się przeciwko niej.
Postanowienie o przedstawieniu zarzutów karnych
Zgodnie z art. 313 § 1 ustawy Kodeks postępowania karnego (dalej jako „kpk”), jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa lub zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba, sporządza się postanowienie o przedstawieniu zarzutów, ogłasza się je niezwłocznie podejrzanemu i przesłuchuje się go, chyba że ogłoszenie postanowienia lub przesłuchanie podejrzanego nie jest możliwe z powodu jego ukrywania się lub nieobecności w kraju. Jak sam przepis wskazuje, warunkiem wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów jest ustalenie, iż dane uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba. Chodzi tu zatem o ustalenie, że zebrane dowody wskazują na wyższy stopień prawdopodobieństwa niż wymagany do wszczęcia postępowania. Dodatkowo wskazują na określoną osobę, możliwą do spersonifikowania (uchwała Sądu Najwyższego z 23 lutego 2006 r., sygn. SNO 3/06).
Artykuł 313 § 2 kpk formułuje dodatkowe wymagania stawiane postanowieniu o przedstawieniu zarzutów. Są nimi:
- wskazanie podejrzanego,
- dokładne określenie zarzucanego mu czynu i jego kwalifikacji prawnej.
Dokładne określenie zarzucanego czynu
Przez dokładne określenie zarzucanego czynu należy rozumieć takie jego sprecyzowanie, które nie polega tylko na powtórzeniu słów ustawy. Niezbędne jest tu bowiem określenie czasu i miejsca oraz sposobu działania (zaniechania) sprawcy (Hofmański, Sadzik, Zgryzek, Kodeks, t. 2, 2011, s. 128). Zamieszczony w postanowieniu „dokładny opis czynu” stanowi jedno zdanie. Musi ono zawierać przede wszystkim:
- komplet ustawowych znamion czynu zabronionego odniesiony do konkretnego zdarzenia, przy czym nie ma konieczności dosłownego przytaczania znamion przestępstwa; zastąpienie wyrażeń ustawowych konkretnymi faktami danej sprawy jest jak najbardziej prawidłowe o tyle, o ile użyte słowa nie pozostawiają wątpliwości co do tego, że ich znaczenie mieści się w zakresie pojęcia użytego w ustawie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 16 stycznia 2014 r., sygn. II AKa 397/13); natomiast w sytuacji, gdy znamiona przestępstwa mogą zostać zrealizowane poprzez wiele zachowań, np. niedopełnienie obowiązku lub przekroczenie uprawnień z art. 231 § 1 Kodeksu karnego (nadużycie funkcji; Funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3), należy wskazać, którą z postaci przestępstwa zrealizowano w sprawie (postanowienie Sądu Najwyższego z 5 lipca 2005 r., sygn. WZ 13/05);
- czas popełnienia przestępstwa – jeżeli brak jest wystarczających informacji do wskazania konkretnego dnia czy okresu, dopuszczalne jest posłużenie się zwrotami: „w nieustalonym dniu” określonego miesiąca lub roku, „nie wcześniej niż”, „nie później niż”;
- miejsce popełnienia przestępstwa lub co najmniej wskazanie, że jego popełnienie nastąpiło w nieustalonym miejscu;
- określenie rodzaju i wysokości spowodowanej szkody, jeżeli taka nastąpiła;
- okoliczności i sposób popełnienia czynu.
Uzasadnienie
Zgodnie z art. 313 § 4 kpk, w uzasadnieniu należy w szczególności wskazać, jakie fakty i dowody zostały przyjęte za podstawę zarzutów karnych. W razie potrzeby przedstawia się także argumenty przemawiające za przyjętą kwalifikacją prawną (§ 138 ust. 4 regulaminu wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury). Sporządzając owo uzasadnienie, organ ma obowiązek wskazać podejrzanemu materiał dowodowy, na którym oparł się przy formułowaniu postanowienia o przedstawieniu zarzutów. Powinno ono wskazywać faktyczną i prawną podstawę rozstrzygnięcia. Nie ma jednak podstaw, aby przyjąć, że uzasadnienie postanowienia o przedstawieniu zarzutów powinno zostać sporządzone analogicznie do uzasadnienia wyroku, tj. wskazywać, jakie konkretnie fakty organ ustalił na podstawie jakich konkretnie dowodów.
Uzasadnienie postanowienia o przedstawieniu zarzutów należy sporządzić i doręczyć podejrzanemu, który go zażądał. Musi to nastąpić w terminie 14 dni (art. 313 § 3 kpk zdanie drugie). Doręcza się je wówczas także ustanowionemu obrońcy podejrzanego.
Konsekwencje przedstawienia zarzutów
Przedstawienie zarzutów karnych to moment, w którym rozpoczyna się etap postępowania przygotowawczego nazywany postępowaniem przeciwko osobie (in personam). Od tej chwili w postępowaniu pojawia się nowa strona. Stroną tą jest podejrzany (art. 71 § 1 kpk – Za podejrzanego uważa się osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego.).
