Ostatnimi czasy dużą popularnością cieszy się stwierdzenie, że nic nie łączy tak dwojga ludzi jak kredyt. Wielu ludzi decyduje się jednak na inne trwałe połączenie, jakim jest (a przynajmniej powinien być) związek małżeński. Kiedy już podejmiemy decyzję o zmianie stanu cywilnego, powinniśmy oczywiście pamiętać także o formalnościach prawnych. Zawarcie małżeństwa - o jakich czynnościach należy pamiętać?
Małżeństwo, według encyklopedii PWN, to regulowany przez prawo trwały związek kobiety i mężczyzny. Zawarty w celu wspólnego pożycia, wzajemnej pomocy i współdziałania dla dobra założonej rodziny, a zwłaszcza wychowania dzieci.
Na gruncie art.18 Konstytucji małżeństwo, jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo, znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej.
Bezsprzecznie Konstytucja wskazuje na wielką wagę instytucji małżeństwa.
Wydaje się, że obecnie duże kontrowersje i wątpliwości budzą małżeństwa jednopłciowe. Istotnym głosem w tej kwestii był wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie (sygn. akt IV SA/Wa 2618/18).
Jakub i Dawid pobrali się w czerwcu 2017 roku na Maderze. W wyniku czego wiosną 2018 postanowili dokonać transkrypcji aktu małżeństwa w polskim urzędzie stanu cywilnego. Po dwóch miesiącach oczekiwania urząd odmówił tego parze. W rezultacie mężczyźni postanowili skierować skargę do sądu. Wojewódzki Sąd Administracyjny jednak ją oddalił.
Warto jednak wskazać, jak w uzasadnieniu poruszył temat małżeństw jednopłciowych.
W największym skrócie: WSA stwierdził, że art. 18 Konstytucji nie jest przeszkodą dla równości małżeńskiej.
W uzasadnieniu sąd wskazuje, że zgodnie z art. 18 Konstytucji RP małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo pozostają pod opieką i ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Zdaniem sądu zgodzić można się ze skarżącymi. Z powyższej zasady konstytucyjnej wynika nie tyle konstytucyjne rozumienie instytucji małżeństwa, co gwarancja objęcia szczególną ochroną i opieką państwa instytucji małżeństwa. Chociaż tylko w założeniu, że chodzi o związek mężczyzny i kobiety.
Z uwagi na treść art. 18 Konstytucji nie mogłaby stanowić samoistnej przeszkody do dokonania transkrypcji zagranicznego aktu małżeństwa, gdyby w porządku krajowym instytucja małżeństwa jako związku osób tej samej płci była przewidziana.
W rezultacie powyższy przepis nie zabrania przy tym ustawodawcy, by ten mocą ustaw zwykłych zinstytucjonalizował status związków jednopłciowych lub też różnopłciowych, które z sobie wiadomych przyczyn nie chcą zawrzeć małżeństwa w jego tradycyjnym rozumieniu.
Przede wszystkim warto zaznaczyć, że ani Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka, ani Karta Praw Podstawowych, ani inne akty prawa unijnego nie zobowiązują państw członkowskich do wprowadzenia do swojego ustawodawstwa krajowego małżeństw homoseksualnych.
Wskazuje na to zarówno orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu (np. Schalk i Kopf v. Austrii, Orlandi i inni v. Włochom, Charpentier v. Francji), jak i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (np. C-673/16 Relu Adrian Coman).
Ciekawym wyrokiem jest natomiast ten wydany przez Trybunał w Strasburgu w sprawie Oliari przeciwko Włochom. Zgodnie z nim art. 8 Konwencji wymaga od państw członkowskich ustanowienia w swoim prawie krajowym postaci związku, który umożliwiałby parom homoseksualnym zinstytucjonalizowanie ich więzi.
Związek małżeński możemy zawrzeć w urzędzie (udajemy się do USC, w którym chcemy się pobrać) lub poza urzędem (odwiedzamy USC właściwy dla miejsca, które wybraliśmy).
Przed wizytą w USC musimy pamiętać o:
Przeczytaj również:
Zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika
Gdy nie posiadamy polskich aktów stanu cywilnego (a jesteśmy obywatelem Polski), przygotowujemy:
a jeśli osoba ta była wcześniej w związku małżeńskim:
lub
Oczywiście wszystkie dokumenty sporządzone w obcym języku musimy urzędowo przetłumaczyć. Takie tłumaczenie może zostać przygotowane przez tłumacza przysięgłego lub polskiego konsula. Co, jeżeli jedno z narzeczonych nie potrafi porozumieć się z kierownikiem USC, na przykład nie mówi po polsku? Wówczas należy zapewnić tłumacza lub biegłego.
Niewątpliwie zawsze możemy poprosić o pomoc urzędnika USC, który podpowie nam, co musimy zrobić.
Podczas wizyty w urzędzie stanu cywilnego ustala się termin ślubu, składa tzw. zapewnienie o tym, że nie wiemy o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa (zapewnienie przygotuje urzędnik podczas wizyty i daje do podpisu). Jeśli przyszli małżonkowie zdecydują się na ślub poza USC, muszą w rezultacie złożyć wniosek o ślub poza urzędem.
W umówionym terminie i miejscu kierownik USC udzieli ślubu.
Co istotne, wybrane miejsce musi gwarantować zachowanie uroczystej formy i bezpieczeństwo uczestników. Kierownik USC może odmówić udzielenia ślubu w wybranym przez was miejscu, jeśli uzna, że nie spełnia ono tych wymagań.
Co ciekawe, pozbawienie wolności nie uniemożliwia nam pobrania się, na co wskazał Europejski Trybunał Praw Człowieka.
Zawarcie małżeństwa będzie nasz kosztować odpowiednio:
Jeśli natomiast ślub odbywa się poza urzędem z powodu zagrożenia życia lub zdrowia (na przykład w szpitalu) albo z powodu pozbawienia wolności (na przykład w więzieniu) nie jest pobierana opłata dodatkowa.
Obecni jednocześnie mężczyzna i kobieta, którzy złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, zgodnie z prawem wstępują w związek małżeński.
Ponadto małżeństwo może zostać także zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu. A następnie kierownik urzędu stanu cywilnego sporządzi akt małżeństwa. Małżeństwo uważa się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego. Oczywiście przy spełnieniu powyższych przesłanek. Co ważne, ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa regulująca stosunki między państwem a kościołem albo innym związkiem wyznaniowym musi przewidywać możliwość wywołania przez związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu tego kościoła albo innego związku wyznaniowego takich skutków jak zawarcie małżeństwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego.
Na początku narzeczeni powinni złożyć lub przedstawić kierownikowi urzędu stanu cywilnego dokumenty niezbędne do zawarcia małżeństwa. Są to dowód osobisty (do wglądu), odpis skrócony aktu urodzenia, odpis skrócony aktu małżeństwa wraz z adnotacją o rozwodzie (w przypadku osoby rozwiedzionej) lub odpis skrócony aktu zgonu współmałżonka (w przypadku wdowy lub wdowca).
Oczywiście czasami bywa i tak, że otrzymanie niezbędnego dokumentu jest trudne. W takim wypadku osoba, która zamierza zawrzeć małżeństwo, powinna przedstawić swoją sytuację kierownikowi urzędu stanu cywilnego. Sąd może zwolnić taką osobę od obowiązku złożenia lub przedstawienia tego dokumentu.
Niewątpliwie obowiązkiem kierownika USC jest także wyjaśnienie przyszłym małżonkom faktu doniosłości małżeństwa, przepisów regulujących prawa i obowiązki małżonków oraz przepisów o nazwisku małżonków i o nazwisku ich dzieci.
Kierownik urzędu stanu cywilnego wydaje zaświadczenia stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Ponadto wydaje treść i datę złożonych przed nim oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych małżonków i ich dzieci. Co ciekawe, takie zaświadczenie traci moc po sześciu miesiącach od daty jego wydania. W związku z tym nasze małżeństwo nie może zostać zawarte na podstawie tego dokumentu po tym czasie.
Kierownik USC, po wydaniu zaświadczenia, informuje narzeczonych o dalszych czynnościach koniecznych do zawarcia małżeństwa.
Kierownik urzędu stanu cywilnego, który dowiedział się o istnieniu okoliczności wyłączającej zawarcie zamierzonego małżeństwa, odmówi przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński lub wydania zaświadczenia, o którym mowa w art. 41 zaświadczenie o braku przeszkód do zawarcia małżeństwa, a w razie wątpliwości zwróci się do sądu o rozstrzygnięcie, czy małżeństwo może być zawarte.
Co ważne, małżeństwo nie może zostać zawarte przed upływem miesiąca od dnia, kiedy narzeczeni złożyli kierownikowi USC pisemne zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie tego małżeństwa. Nie jest to jednak obligatoryjne. Kierownik USC może zezwolić na zawarcie małżeństwa przed upływem tego terminu, jeżeli przemawiają za tym ważne względy.
Małżeństwo, zawierane przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oraz oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński, powinny być złożone publicznie w obecności dwóch pełnoletnich świadków.
Oczywiście kierownik urzędu stanu cywilnego musi zadać pytanie mężczyźnie i kobiecie, czy zamierzają zawrzeć ze sobą małżeństwo. Gdy oboje odpowiedzą na to pytanie twierdząco, wzywa ich do złożenia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński oraz oświadczeń w sprawie nazwisk małżonków i ich dzieci.
Ponadto każda z osób zawierających małżeństwo składa odpowiednie oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński. Z uwagi na ten fakt powtarza za kierownikiem urzędu stanu cywilnego treść oświadczenia lub odczytując je na głos:
Świadomy/Świadoma praw i obowiązków wynikających z zawarcia małżeństwa uroczyście oświadczam, że wstępuję w związek małżeński z (imię i nazwisko drugiej z osób wstępujących w związek małżeński) i przyrzekam, że uczynię wszystko, aby nasze małżeństwo było zgodne, szczęśliwe i trwałe.
Osoba nie mogąca mówić, składa oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński, podpisując protokół przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński.
Po złożeniu oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński przez strony kierownik urzędu stanu cywilnego ogłasza, że wskutek zgodnych oświadczeń małżeństwo zostało zawarte.
Warto także dodać, że związek małżeński może zostać zawarty także przez pełnomocnika. Niewątpliwie po dopilnowaniu jednak odpowiednich formalności.
Duchowny, przed którym zawierany jest związek małżeński, podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego, nie może przyjąć oświadczeń bez uprzedniego przedstawienia mu zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa, sporządzonego przez kierownika urzędu stanu cywilnego.
Co ważne, niezwłocznie po złożeniu odpowiednich oświadczeń, duchowny sporządza zaświadczenie stwierdzające, że oświadczenia zostały złożone w jego obecności przy zawarciu związku małżeńskiego podlegającego prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego. Zaświadczenie to podpisują duchowny, małżonkowie i dwaj pełnoletni świadkowie obecni przy złożeniu tych oświadczeń.
Zaświadczenie sporządzone przez duchownego, a także to, które sporządził kierownik urzędu stanu cywilnego, duchowny przekazuje do urzędu stanu cywilnego przed upływem pięciu dni od dnia zawarcia małżeństwa. Nadanie ich jako przesyłki poleconej w polskiej placówce pocztowej operatora jest równoznaczne z przekazaniem do urzędu stanu cywilnego. Jeżeli zachowanie tego terminu nie jest jednak możliwe z powodu wystąpienia siły wyższej, bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas trwania przeszkody. Przy obliczaniu biegu terminu nie uwzględnia się natomiast dni uznanych ustawowo za wolne od pracy.
Istnieją także sytuacje, gdy złożenie lub przedstawienie dokumentów niezbędnych do zawarcia małżeństwa nie jest możliwe. Można tutaj wskazać np. niebezpieczeństwo grożące bezpośrednio życiu jednej ze stron. W takim wypadku odpowiednie oświadczenia stron o wstąpienie w związek małżeński mogą być niezwłocznie złożone bez spełnienia dodatkowych wymogów. Nie zmienia to faktu, że przyszli małżonkowie muszą złożyć zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.
Analogicznie, odpowiednie oświadczenia mogą być oczywiście złożone przed duchownym bez przedstawienia zaświadczenia sporządzonego przez kierownika urzędu stanu cywilnego, stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. W takim wypadku strony składają przed duchownym zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.
Związek małżeński może zostać zawarty przez osoby, które ukończyły 18 lat. Oczywiście istnieją od tego wyjątki. W rezultacie sąd opiekuńczy, kierując się ważnymi powodami (np. dobrem dziecka, gdy kobieta jest w ciąży), może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, gdy:
Czy wiek ma wpływ na unieważnienie małżeństwa? Owszem. Unieważnienia małżeństwa zawartego przez mężczyznę, który nie ukończył lat osiemnastu oraz przez kobietę, która nie ukończyła lat szesnastu albo bez zezwolenia sądu zawarła małżeństwo po ukończeniu lat szesnastu, lecz przed ukończeniem lat osiemnastu, może żądać każdy z małżonków.
Warto także wskazać, że nie można unieważnić małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku w niektórych sytuacjach. A w rezultacie wtedy gdy małżonek przed wytoczeniem powództwa ten wiek osiągnął.
Co ciekawe, Kodeks rodzinny i opiekuńczy chroni niepełnoletnią matkę przed unieważnieniem małżeństwa. I tak, jeżeli kobieta zaszła w ciążę, jej mąż nie może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku.
Kierownik USC sporządza akt małżeństwa. Czasem zdarza się tak, że nie może być on z ważnych przyczyn sporządzony po jego zawarciu. Wówczas sporządza się go natychmiast po ustaniu przeszkody. Warto wiedzieć, że małżonkowie otrzymają bezpłatnie jeden skrócony odpis aktu małżeństwa.
Akt małżeństwa zawiera przede wszystkim następujące dane:
Ważną kwestią jest bezsprzecznie oświadczenie o przyszłym nazwisku. Musimy bowiem zdecydować, jakie nazwisko będą nosić małżonkowie po ślubie, a także ich przyszłe dzieci.
Po ślubie mamy możliwość:
Jeżeli natomiast nie złożymy oświadczeń o przyszłym nazwisku – zachowamy swoje dotychczasowe nazwiska.
Jeśli po ślubie małżonkowie będą nosić różne nazwiska, muszą zdecydować, jakie nazwisko będą nosiły ich przyszłe dzieci. Dzieci mogą mieć nazwisko jednego z rodziców albo nazwisko, które powstanie z połączenia nazwisk matki i ojca.
Brak zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska dzieci skutkuje tym, że będą one nosiły nazwisko dwuczłonowe. W rezultacie powstanie z połączenia waszych nazwisk (nazwisko matki i dodane do niego nazwisko ojca).
Osoba, która jest ubezwłasnowolniona całkowicie, nie może wstąpić w związek małżeński. Unieważnienia z tego powodu może żądać każdy z małżonków. Należy pamiętać, że po uchyleniu ubezwłasnowolnienia nie można powoływać się na nie przy potencjalnym unieważnieniu małżeństwa.
Mężem i żoną nie mogą zostać osoby, które są dotknięte chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym. Oczywiście występują od tego wyjątki. W sytuacji gdy stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa. A ponadto osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa.
Każdy z małżonków może żądać unieważnienia małżeństwa przy wystąpieniu odpowiednich przesłanek.
Co ważne, unieważnienia małżeństwa nie można dokonać, jeżeli choroba jednego z małżonków ustała.
W polskim prawie bigamia jest zabroniona. I tak, unieważnienia małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w związku małżeńskim może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny.
Małżeństwo nie może być jednak unieważnione, ze względu na to, że małżonek pozostawał w poprzednio zawartym związku małżeńskim, pod warunkiem że poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione. Chyba że ustanie tego małżeństwa nastąpiło przez śmierć osoby, która zawarła ponowne małżeństwo, pozostając w poprzednio zawartym związku małżeńskim.
Związku małżeńskiego nie mogą zawrzeć krewni w linii prostej, rodzeństwo ani powinowaci w linii prostej. Jednakże z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi. W sytuacji pokrewieństwa unieważnienia może żądać każdy, kto będzie legitymował się interesem prawnym. Podczas gdy z powodu powinowactwa z żądaniem unieważnienia może wystąpić każdy z małżonków.
Małżonkami nie mogą zostać przysposabiający oraz przysposobiony. Unieważnienia w tym wypadku może żądać każdy z małżonków. Chociaż nie można unieważnić małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami, jeżeli stosunek ten ustał.
Zawierając związek małżeński, musimy także pamiętać o tym, że może zostać ono unieważnione. Muszą jednak zostać spełnione ustawowe przesłanki. Mianowicie, jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone:
Małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą, może oczywiście żądać unieważnienia na podstawie powyższych okoliczności.
Co istotne, małżeństwo może zostać unieważnione w odpowiednim czasie. Nie można bowiem żądać jego unieważnienia po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli. Podczas gdy oświadczenie woli złożone zostało pod wpływem błędu lub obawy wywołanej groźbą może skutkować unieważnieniem w każdym wypadku po upływie lat trzech od zawarcia małżeństwa.
Zagadnienia związane z zawarciem małżeństwa międzynarodowego są regulowane przede wszystkim przez Prawo Prywatne Międzynarodowe (PrPrywM). Interesujące nas przepisy to m.in.
Najważniejszą zasadą jest ta, że forma zawarcia małżeństwa jest zależna od prawa państwa, na terenie którego jest ono zawierane.
Jeżeli małżeństwo zawierane jest poza granicami RP, wystarczające jest zachowanie formy wymaganej przez prawo ojczyste obojga małżonków. Ponadto pod uwagę brane jest także wspólne prawo miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu małżonków z chwili zawarcia małżeństwa (art. 49 PrPrywM).
A co, gdy oboje małżonkowie lub jedno z nich nie posiada żadnego obywatelstwa? W takim wypadku uwzględnia się prawo właściwe dla miejsca zamieszkania apatrydy.
Powyższe przepisy spełniają rolę niewątpliwie ujednolicającą wśród reguł kolizyjnych w sprawach rozwodu i separacji.
Jedną z możliwości jest także zawarcie małżeństwa konsularnego. Związek ten jest zawierany w placówkach dyplomatycznych. W uroczystości, oprócz pary młodej, udział bierze konsul lub inny przedstawiciel dyplomatyczny.
Godne uwagi jest jednak to, że małżeństwo konsularne musi spełnić określone wymogi. Jakie?