Zawarcie małżeństwa – o jakich formalnościach trzeba pamiętać?

Ostatnimi czasy dużą popularnością cieszy się stwierdzenie, że nic nie łączy tak dwojga ludzi jak kredyt. Wielu ludzi decyduje się jednak na inne trwałe połączenie, jakim jest (a przynajmniej powinien być) związek małżeński. Kiedy już podejmiemy decyzję o zmianie stanu cywilnego, powinniśmy oczywiście pamiętać także o formalnościach prawnych. Zawarcie małżeństwa - o jakich czynnościach należy pamiętać?

Czym jest małżeństwo?

Małżeństwo, według encyklopedii PWN, to regulowany przez prawo trwały związek kobiety i mężczyzny. Zawarty w celu wspólnego pożycia, wzajemnej pomocy i współdziałania dla dobra założonej rodziny, a zwłaszcza wychowania dzieci.

Małżeństwo w Konstytucji

Na gruncie art.18 Konstytucji małżeństwo, jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo, znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej.

Bezsprzecznie Konstytucja wskazuje na wielką wagę instytucji małżeństwa.

Czym jest małżeństwo? – kontrowersje

Wydaje się, że obecnie duże kontrowersje i wątpliwości budzą małżeństwa jednopłciowe. Istotnym głosem w tej kwestii był wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie (sygn. akt IV SA/Wa 2618/18).

Jakub i Dawid pobrali się w czerwcu 2017 roku na Maderze. W wyniku czego wiosną 2018 postanowili dokonać transkrypcji aktu małżeństwa w polskim urzędzie stanu cywilnego. Po dwóch miesiącach oczekiwania urząd odmówił tego parze. W rezultacie mężczyźni postanowili skierować skargę do sądu. Wojewódzki Sąd Administracyjny jednak ją oddalił.

Warto jednak wskazać, jak w uzasadnieniu poruszył temat małżeństw jednopłciowych.

W największym skrócie: WSA stwierdził, że art. 18 Konstytucji nie jest przeszkodą dla równości małżeńskiej.

Do wyjaśnienia – kwestia małżeństw jednopłciowych

W uzasadnieniu sąd wskazuje, że zgodnie z art. 18 Konstytucji RP małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo pozostają pod opieką i ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Zdaniem sądu zgodzić można się ze skarżącymi. Z powyższej zasady konstytucyjnej wynika nie tyle konstytucyjne rozumienie instytucji małżeństwa, co gwarancja objęcia szczególną ochroną i opieką państwa instytucji małżeństwa. Chociaż tylko w założeniu, że chodzi o związek mężczyzny i kobiety.

Z uwagi na treść art. 18 Konstytucji nie mogłaby stanowić samoistnej przeszkody do dokonania transkrypcji zagranicznego aktu małżeństwa, gdyby w porządku krajowym instytucja małżeństwa jako związku osób tej samej płci była przewidziana.

W rezultacie powyższy przepis nie zabrania przy tym ustawodawcy, by ten mocą ustaw zwykłych zinstytucjonalizował status związków jednopłciowych lub też różnopłciowych, które z sobie wiadomych przyczyn nie chcą zawrzeć małżeństwa w jego tradycyjnym rozumieniu.

Zawarcie małżeństwa w świetle prawa europejskiego

Przede wszystkim warto zaznaczyć, że ani Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka, ani Karta Praw Podstawowych, ani inne akty prawa unijnego nie zobowiązują państw członkowskich do wprowadzenia do swojego ustawodawstwa krajowego małżeństw homoseksualnych.

Wskazuje na to zarówno orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu (np. Schalk i Kopf v. Austrii, Orlandi i inni v. Włochom, Charpentier v. Francji), jak i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (np. C-673/16 Relu Adrian Coman).

Ciekawym wyrokiem jest natomiast ten wydany przez Trybunał w Strasburgu w sprawie Oliari przeciwko Włochom. Zgodnie z nim art. 8 Konwencji wymaga od państw członkowskich ustanowienia w swoim prawie krajowym postaci związku, który umożliwiałby parom homoseksualnym zinstytucjonalizowanie ich więzi.

Zawarcie małżeństwa – co należy zrobić?

Związek małżeński możemy zawrzeć w urzędzie (udajemy się do USC, w którym chcemy się pobrać) lub poza urzędem (odwiedzamy USC właściwy dla miejsca, które wybraliśmy).

Przed wizytą w USC musimy pamiętać o:

• dokumentach tożsamości (dowodach osobistych lub paszportach) – do okazania,
• dowodzie opłaty skarbowej – możemy zapłacić w kasie urzędu albo przelewem na konto urzędu,
• jeśli jest potrzebne – zezwoleniu sądu na zawarcie małżeństwa,
• jeśli będziecie korzystali z pomocy pełnomocnika – zezwoleniu sądu na zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika wraz z pełnomocnictwem.

Przeczytaj również:
Zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika

Gdy nie posiadamy polskich aktów stanu cywilnego (a jesteśmy obywatelem Polski), przygotowujemy:

• zagraniczny odpowiednik aktu urodzenia,
• a jeśli byłeś(aś) wcześniej w związku małżeńskim, przygotuj zagraniczny odpowiednik aktu małżeństwa wraz z dokumentem, który potwierdzi ustanie albo unieważnienie małżeństwa, albo dokumentem, który potwierdzi nieistnienie małżeństwa.

Zawarcie małżeństwa – co zrobić, gdy przyszły małżonek jest cudzoziemcem?

Ważne: jeśli jedno z narzeczonych jest cudzoziemcem:

• ta osoba musi złożyć dokument, który potwierdzi, że może zawrzeć związek małżeński według prawa, które obowiązuje w kraju, z którego pochodzi. Jeśli uzyskanie takiego dokumentu jest wyjątkowo trudne, czyli istnieją trudne do przezwyciężenia przeszkody (na przykład: w kraju pochodzenia jest wojna), sąd może zwolnić z obowiązku złożenia takiego dokumentu – wówczas sąd ustali, czy ta osoba może wziąć ślub. W takiej sytuacji trzeba mieć ze sobą orzeczenie sądu w tej sprawie. Osoba, która jest cudzoziemcem musi złożyć wniosek do sądu właściwego ze względu na miejsce zamieszkania,
• jeśli na podstawie złożonych dokumentów kierownik USC nie będzie mógł ustalić danych, które musi wpisać do aktu małżeństwa (ustalenie danych osoby i jej stanu cywilnego), może zwrócić się do tej osoby (cudzoziemca), aby przedłożyła:
• odpis aktu urodzenia,

a jeśli osoba ta była wcześniej w związku małżeńskim:

• odpis aktu małżeństwa z informacją o tym, że osoba nie jest już w tym związku małżeńskim (to jest z adnotacją o ustaniu, unieważnieniu albo nieistnieniu małżeństwa)

lub

• odpis aktu małżeństwa z dokumentem, który potwierdzi ustanie lub unieważnienie małżeństwa albo dokumentem, który potwierdzi nieistnienie małżeństwa.

Obowiązek tłumaczenia

Oczywiście wszystkie dokumenty sporządzone w obcym języku musimy urzędowo przetłumaczyć. Takie tłumaczenie może zostać przygotowane przez tłumacza przysięgłego lub polskiego konsula. Co, jeżeli jedno z narzeczonych nie potrafi porozumieć się z kierownikiem USC, na przykład nie mówi po polsku? Wówczas należy zapewnić tłumacza lub biegłego.

Niewątpliwie zawsze możemy poprosić o pomoc urzędnika USC, który podpowie nam, co musimy zrobić.

W czasie wizyty w USC

Podczas wizyty w urzędzie stanu cywilnego ustala się termin ślubu, składa tzw. zapewnienie o tym, że nie wiemy o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa (zapewnienie przygotuje urzędnik podczas wizyty i daje do podpisu). Jeśli przyszli małżonkowie zdecydują się na ślub poza USC, muszą w rezultacie złożyć wniosek o ślub poza urzędem.

W umówionym terminie i miejscu kierownik USC udzieli ślubu.

Zawarcie małżeństwa – gdzie można wziąć ślub?

• w dowolnym USC,
• poza urzędem.

Co istotne, wybrane miejsce musi gwarantować zachowanie uroczystej formy i bezpieczeństwo uczestników. Kierownik USC może odmówić udzielenia ślubu w wybranym przez was miejscu, jeśli uzna, że nie spełnia ono tych wymagań.

Co ciekawe, pozbawienie wolności nie uniemożliwia nam pobrania się, na co wskazał Europejski Trybunał Praw Człowieka.

Czy trzeba zapłacić?

Zawarcie małżeństwa będzie nasz kosztować odpowiednio:

• 84 zł – obowiązkowa opłata skarbowa za sporządzenie aktu małżeństwa,
• 1 000 zł – dodatkowa opłata za ślub poza urzędem na wasze życzenie.

Jeśli natomiast ślub odbywa się poza urzędem z powodu zagrożenia życia lub zdrowia (na przykład w szpitalu) albo z powodu pozbawienia wolności (na przykład w więzieniu) nie jest pobierana opłata dodatkowa.

Zawarcie małżeństwa – jak wygląda?

Obecni jednocześnie mężczyzna i kobieta, którzy złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, zgodnie z prawem wstępują w związek małżeński.

Ponadto małżeństwo może zostać także zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu. A następnie kierownik urzędu stanu cywilnego sporządzi akt małżeństwa. Małżeństwo uważa się za zawarte w chwili złożenia oświadczenia woli w obecności duchownego. Oczywiście przy spełnieniu powyższych przesłanek. Co ważne, ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa regulująca stosunki między państwem a kościołem albo innym związkiem wyznaniowym musi przewidywać możliwość wywołania przez związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu tego kościoła albo innego związku wyznaniowego takich skutków jak zawarcie małżeństwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego.

Dokumenty wymagane do zawarcia małżeństwa

Na początku narzeczeni powinni złożyć lub przedstawić kierownikowi urzędu stanu cywilnego dokumenty niezbędne do zawarcia małżeństwa. Są to dowód osobisty (do wglądu), odpis skrócony aktu urodzenia, odpis skrócony aktu małżeństwa wraz z adnotacją o rozwodzie (w przypadku osoby rozwiedzionej) lub odpis skrócony aktu zgonu współmałżonka (w przypadku wdowy lub wdowca).

Oczywiście czasami bywa i tak, że otrzymanie niezbędnego dokumentu jest trudne. W takim wypadku osoba, która zamierza zawrzeć małżeństwo, powinna przedstawić swoją sytuację kierownikowi urzędu stanu cywilnego. Sąd może zwolnić taką osobę od obowiązku złożenia lub przedstawienia tego dokumentu.

Niewątpliwie obowiązkiem kierownika USC jest także wyjaśnienie przyszłym małżonkom faktu doniosłości małżeństwa, przepisów regulujących prawa i obowiązki małżonków oraz przepisów o nazwisku małżonków i o nazwisku ich dzieci.

Zaświadczenie o braku przeszkód do zawarcia małżeństwa

Kierownik urzędu stanu cywilnego wydaje zaświadczenia stwierdzające brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Ponadto wydaje treść i datę złożonych przed nim oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych małżonków i ich dzieci. Co ciekawe, takie zaświadczenie traci moc po sześciu miesiącach od daty jego wydania. W związku z tym nasze małżeństwo nie może zostać zawarte na podstawie tego dokumentu po tym czasie.

Kierownik USC, po wydaniu zaświadczenia, informuje narzeczonych o dalszych czynnościach koniecznych do zawarcia małżeństwa.

Odmowa przyjęcia oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński

Kierownik urzędu stanu cywilnego, który dowiedział się o istnieniu okoliczności wyłączającej zawarcie zamierzonego małżeństwa, odmówi przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński lub wydania zaświadczenia, o którym mowa w art. 41 zaświadczenie o braku przeszkód do zawarcia małżeństwa, a w razie wątpliwości zwróci się do sądu o rozstrzygnięcie, czy małżeństwo może być zawarte.

Okres oczekiwania na zawarcie małżeństwa

Co ważne, małżeństwo nie może zostać zawarte przed upływem miesiąca od dnia, kiedy narzeczeni złożyli kierownikowi USC pisemne zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie tego małżeństwa. Nie jest to jednak obligatoryjne. Kierownik USC może zezwolić na zawarcie małżeństwa przed upływem tego terminu, jeżeli przemawiają za tym ważne względy.

Forma zawarcia małżeństwa

Małżeństwo, zawierane przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oraz oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński, powinny być złożone publicznie w obecności dwóch pełnoletnich świadków.

Oczywiście kierownik urzędu stanu cywilnego musi zadać pytanie mężczyźnie i kobiecie, czy zamierzają zawrzeć ze sobą małżeństwo. Gdy oboje odpowiedzą na to pytanie twierdząco, wzywa ich do złożenia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński oraz oświadczeń w sprawie nazwisk małżonków i ich dzieci.

Ponadto każda z osób zawierających małżeństwo składa odpowiednie oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński. Z uwagi na ten fakt powtarza za kierownikiem urzędu stanu cywilnego treść oświadczenia lub odczytując je na głos:

Świadomy/Świadoma praw i obowiązków wynikających z zawarcia małżeństwa uroczyście oświadczam, że wstępuję w związek małżeński z (imię i nazwisko drugiej z osób wstępujących w związek małżeński) i przyrzekam, że uczynię wszystko, aby nasze małżeństwo było zgodne, szczęśliwe i trwałe.

Osoba nie mogąca mówić, składa oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński, podpisując protokół przyjęcia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński.

Po złożeniu oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński przez strony kierownik urzędu stanu cywilnego ogłasza, że wskutek zgodnych oświadczeń małżeństwo zostało zawarte.

Warto także dodać, że związek małżeński może zostać zawarty także przez pełnomocnika. Niewątpliwie po dopilnowaniu jednak odpowiednich formalności.

Obowiązki duchownego, przed którym zawierany jest związek małżeński

Duchowny, przed którym zawierany jest związek małżeński, podlegający prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego, nie może przyjąć oświadczeń bez uprzedniego przedstawienia mu zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa, sporządzonego przez kierownika urzędu stanu cywilnego.

Co ważne, niezwłocznie po złożeniu odpowiednich oświadczeń, duchowny sporządza zaświadczenie stwierdzające, że oświadczenia zostały złożone w jego obecności przy zawarciu związku małżeńskiego podlegającego prawu wewnętrznemu kościoła albo innego związku wyznaniowego. Zaświadczenie to podpisują duchowny, małżonkowie i dwaj pełnoletni świadkowie obecni przy złożeniu tych oświadczeń.

Zaświadczenie sporządzone przez duchownego, a także to, które sporządził kierownik urzędu stanu cywilnego, duchowny przekazuje do urzędu stanu cywilnego przed upływem pięciu dni od dnia zawarcia małżeństwa. Nadanie ich jako przesyłki poleconej w polskiej placówce pocztowej operatora jest równoznaczne z przekazaniem do urzędu stanu cywilnego. Jeżeli zachowanie tego terminu nie jest jednak możliwe z powodu wystąpienia siły wyższej, bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas trwania przeszkody. Przy obliczaniu biegu terminu nie uwzględnia się natomiast dni uznanych ustawowo za wolne od pracy.

Oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński w razie zagrożenia życia jednej ze stron

Istnieją także sytuacje, gdy złożenie lub przedstawienie dokumentów niezbędnych do zawarcia małżeństwa nie jest możliwe. Można tutaj wskazać np. niebezpieczeństwo grożące bezpośrednio życiu jednej ze stron. W takim wypadku odpowiednie oświadczenia stron o wstąpienie w związek małżeński mogą być niezwłocznie złożone bez spełnienia dodatkowych wymogów. Nie zmienia to faktu, że przyszli małżonkowie muszą złożyć zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.

Analogicznie, odpowiednie oświadczenia mogą być oczywiście złożone przed duchownym bez przedstawienia zaświadczenia sporządzonego przez kierownika urzędu stanu cywilnego, stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. W takim wypadku strony składają przed duchownym zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.

Wiek wymagany do zawarcia małżeństwa

Związek małżeński może zostać zawarty przez osoby, które ukończyły 18 lat. Oczywiście istnieją od tego wyjątki. W rezultacie sąd opiekuńczy, kierując się ważnymi powodami (np. dobrem dziecka, gdy kobieta jest w ciąży), może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, gdy:

• ukończyła ona lat szesnaście,
• a z okoliczności wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny.

Czy wiek ma wpływ na unieważnienie małżeństwa? Owszem. Unieważnienia małżeństwa zawartego przez mężczyznę, który nie ukończył lat osiemnastu oraz przez kobietę, która nie ukończyła lat szesnastu albo bez zezwolenia sądu zawarła małżeństwo po ukończeniu lat szesnastu, lecz przed ukończeniem lat osiemnastu, może żądać każdy z małżonków.

Warto także wskazać, że nie można unieważnić małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku w niektórych sytuacjach. A w rezultacie wtedy gdy małżonek przed wytoczeniem powództwa ten wiek osiągnął.

Co ciekawe, Kodeks rodzinny i opiekuńczy chroni niepełnoletnią matkę przed unieważnieniem małżeństwa. I tak, jeżeli kobieta zaszła w ciążę, jej mąż nie może żądać unieważnienia małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku.

Po ślubie

Kierownik USC sporządza akt małżeństwa. Czasem zdarza się tak, że nie może być on z ważnych przyczyn sporządzony po jego zawarciu. Wówczas sporządza się go natychmiast po ustaniu przeszkody. Warto wiedzieć, że małżonkowie otrzymają bezpłatnie jeden skrócony odpis aktu małżeństwa.

Akt małżeństwa

Akt małżeństwa zawiera przede wszystkim następujące dane:

• nazwiska i imiona osób zawierających związek małżeński,
• nazwiska rodowe osób zawierających związek małżeński,
• stan cywilny osób zawierających związek małżeński,
• datę i miejsce urodzenia osób zawierających związek małżeński,
• miejsce zamieszkania osób zawierających związek małżeński,
• imiona, nazwiska i nazwiska rodowe ich rodziców,
• miejsce i datę zawarcia małżeństwa,
• nazwiska i imiona świadków,
• nazwisko, które będą nosić małżonkowie i ich dzieci,
• potwierdzenie złożenia przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński.

Wybór nazwiska

Ważną kwestią jest bezsprzecznie oświadczenie o przyszłym nazwisku. Musimy bowiem zdecydować, jakie nazwisko będą nosić małżonkowie po ślubie, a także ich przyszłe dzieci.

Po ślubie mamy możliwość:

• zachować swoje dotychczasowe nazwiska,
• do swojego nazwiska dodać nazwisko współmałżonka; to nazwisko może mieć tylko dwa człony (nazwisko dwuczłonowe) na przykład Nowak-Kowalska,
• zdecydować się na jedno z waszych nazwisk, które będzie waszym wspólnym nazwiskiem.

Jeżeli natomiast nie złożymy oświadczeń o przyszłym nazwisku – zachowamy swoje dotychczasowe nazwiska.

Jeśli po ślubie małżonkowie będą nosić różne nazwiska, muszą zdecydować, jakie nazwisko będą nosiły ich przyszłe dzieci. Dzieci mogą mieć nazwisko jednego z rodziców albo nazwisko, które powstanie z połączenia nazwisk matki i ojca.

Brak zgodnych oświadczeń w sprawie nazwiska dzieci skutkuje tym, że będą one nosiły nazwisko dwuczłonowe. W rezultacie powstanie z połączenia waszych nazwisk (nazwisko matki i dodane do niego nazwisko ojca).

Ubezwłasnowolnienie całkowite jako negatywna przesłanka zawarcia małżeństwa

Osoba, która jest ubezwłasnowolniona całkowicie, nie może wstąpić w związek małżeński. Unieważnienia z tego powodu może żądać każdy z małżonków. Należy pamiętać, że po uchyleniu ubezwłasnowolnienia nie można powoływać się na nie przy potencjalnym unieważnieniu małżeństwa.

Choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy jako negatywne przesłanki zawarcia małżeństwa

Mężem i żoną nie mogą zostać osoby, które są dotknięte chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym. Oczywiście występują od tego wyjątki. W sytuacji gdy stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa. A ponadto osoba ta nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa.

Każdy z małżonków może żądać unieważnienia małżeństwa przy wystąpieniu odpowiednich przesłanek.

Co ważne, unieważnienia małżeństwa nie można dokonać, jeżeli choroba jednego z małżonków ustała.

Pozostawanie w związku małżeńskim jako negatywna przesłanka zawarcia małżeństwa

W polskim prawie bigamia jest zabroniona. I tak, unieważnienia małżeństwa z powodu pozostawania przez jednego z małżonków w związku małżeńskim może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny.

Małżeństwo nie może być jednak unieważnione, ze względu na to, że małżonek pozostawał w poprzednio zawartym związku małżeńskim, pod warunkiem że poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione. Chyba że ustanie tego małżeństwa nastąpiło przez śmierć osoby, która zawarła ponowne małżeństwo, pozostając w poprzednio zawartym związku małżeńskim.

Pokrewieństwo i powinowactwo jako negatywne przesłanki zawarcia małżeństwa

Związku małżeńskiego nie mogą zawrzeć krewni w linii prostej, rodzeństwo ani powinowaci w linii prostej. Jednakże z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi. W sytuacji pokrewieństwa unieważnienia może żądać każdy, kto będzie legitymował się interesem prawnym. Podczas gdy z powodu powinowactwa z żądaniem unieważnienia może wystąpić każdy z małżonków.

Przysposobienie jako negatywna przesłanka zawarcia małżeństwa

Małżonkami nie mogą zostać przysposabiający oraz przysposobiony. Unieważnienia w tym wypadku może żądać każdy z małżonków. Chociaż nie można unieważnić małżeństwa z powodu stosunku przysposobienia między małżonkami, jeżeli stosunek ten ustał.

Przesłanki unieważnienia małżeństwa

Zawierając związek małżeński, musimy także pamiętać o tym, że może zostać ono unieważnione. Muszą jednak zostać spełnione ustawowe przesłanki. Mianowicie, jeżeli oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński zostało złożone:

1. przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli;
2. pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony;
3. pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej. Oczywiście jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.

Małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą, może oczywiście żądać unieważnienia na podstawie powyższych okoliczności.

Co istotne, małżeństwo może zostać unieważnione w odpowiednim czasie. Nie można bowiem żądać jego unieważnienia po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli. Podczas gdy oświadczenie woli złożone zostało pod wpływem błędu lub obawy wywołanej groźbą może skutkować unieważnieniem w każdym wypadku po upływie lat trzech od zawarcia małżeństwa.

Małżeństwo z obcokrajowcem

Zagadnienia związane z zawarciem małżeństwa międzynarodowego są regulowane przede wszystkim przez Prawo Prywatne Międzynarodowe (PrPrywM). Interesujące nas przepisy to m.in. 

• art. 48-49 dotyczący materialnych i formalnych wymogów zawarcia małżeństwa
• art. 50-53, które poruszają kwestie stosunków między małżonkami
• art. 54, regulujący sprawy związane z separacją i rozwodem.

Najważniejszą zasadą jest ta, że forma zawarcia małżeństwa jest zależna od prawa państwa, na terenie którego jest ono zawierane.

Jeżeli małżeństwo zawierane jest poza granicami RP, wystarczające jest zachowanie formy wymaganej przez prawo ojczyste obojga małżonków. Ponadto pod uwagę brane jest także wspólne prawo miejsca zamieszkania lub zwykłego pobytu małżonków z chwili zawarcia małżeństwa (art. 49 PrPrywM).  

A co, gdy oboje małżonkowie lub jedno z nich nie posiada żadnego obywatelstwa? W takim wypadku uwzględnia się prawo właściwe dla miejsca zamieszkania apatrydy.

Powyższe przepisy spełniają rolę niewątpliwie ujednolicającą wśród reguł kolizyjnych w sprawach rozwodu i separacji.

Małżeństwo konsularne

Jedną z możliwości jest także zawarcie małżeństwa konsularnego. Związek ten jest zawierany w placówkach dyplomatycznych. W uroczystości, oprócz pary młodej, udział bierze konsul lub inny przedstawiciel dyplomatyczny.

Godne uwagi jest jednak to, że małżeństwo konsularne musi spełnić określone wymogi. Jakie?

• Co najmniej jeden z małżonków jest obywatelem Polski.
• Na zawarcie małżeństwa konsularnego pozwala państwo, na którego terenie działa placówka dyplomatyczna.
• Żaden z małżonków nie jest obywatelem państwa, na którego terenie jest zawierane małżeństwo.