Złożenie oświadczenia przenoszącego własność

W przedmiotowej sprawie powódka i jej mąż (syn pozwanych) pod koniec lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku wyjechali do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i rozpoczęli tam wspólnie działalność gospodarczą w zakresie połowu ryb oraz zaopatrzenia armatorów. Małżonkowie byli jedynymi wspólnikami tej spółki, przy czym ich udziały wynosiły po 50%. Dochody uzyskiwane z działalności gospodarczej postanowili zainwestować w Polsce.

W związku z tym uzgodnili z pozwaną, że nabędzie ona wraz ze swoim mężem – pozwanym – nieruchomość we własnym imieniu, aby następnie przenieść jej własność na powódkę i jej męża. W wykonaniu tego zobowiązania pozwani w dniu 8 października 1996 r. nabyli,.na podstawie umowy sprzedaży zawartej w formie aktu notarialnego, własność nieruchomości objętej żądaniem pozwu za cenę 240.000 zł. Podarowali ją jednak – w dniu 5 marca 1997 r. – wyłącznie synowi. W tym czasie relacje powódki z mężem i pozwanymi były bardzo dobre. Pogorszyły się one gwałtownie w 2004 r. W styczniu 2005 r. powódka wystąpiła z pozwem o rozwód, po czym dowiedziała się, że mąż bez jej wiedzy i zgody sprzedał ich wspólne nieruchomości położone w Stanach Zjednoczonych i Australii oraz że pozwani dokonali darowizny spornej nieruchomości wyłącznie na rzecz syna. W dniu 3 lipca 2007 r. małżeństwo zostało rozwiązane przez rozwód.

Wobec powyższego, powódka wniosła o zobowiązanie pozwanych do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na jej rzecz udziału wynoszącego 1/2 w prawie własności działek oznaczonych w ewidencji gruntów o łącznej powierzchni 9,44 ha.

Strony łączyła umowa zlecenia fiducjarnego

Oceniając tak ustalony stan faktyczny, Sąd Okręgowy uznał, że powódkę i jej męża łączyła z pozwanymi umowa zlecenia fiducjarnego nabycia własności nieruchomości, polegająca na tym, że pozwani zobowiązali się nabyć własność nieruchomości wprawdzie na swoje nazwisko, ale nie dla siebie, lecz dla zleceniodawców, w związku z czym – stosownie do art. 740 k.c. – mieli obowiązek przeniesienia nabytego prawa na ich rzecz. Pozwani – wbrew tej umowie – przenieśli własność nieruchomości nabytej w dniu 8 października 1996 r. do majątku odrębnego męża powódki, co w pełni usprawiedliwia żądanie pozwu (art. 740 zdanie drugie k.c. w związku z art. 64 k.c. i art. 1047 k.p.c.). Sąd Okręgowy nie uwzględnił przy tym zarzutu przedawnienia uznając, że jego podniesienie przez pozwanych stanowi nadużycie prawa (art. 5 k.c.).

Sąd Apelacyjny, na skutek apelacji pozwanych, wyrokiem zaskarżonym skargą kasacyjną zmienił wyrok Sądu Okręgowego. Oddalił powództwo i zasądził od powódki na rzecz pozwanych koszty procesu za obie instancje.

Sąd Apelacyjny nie podzielił oceny Sądu Okręgowego, iż zgłoszony przez pozwanych zarzut przedawnienia roszczenia stanowi nadużycie prawa podmiotowego (art. 5 k.c.). Niezależnie od tego wskazał, że pozwany nie był stroną umowy zlecenia, z której powódka wywiodła dochodzone roszczenie. W konsekwencji uznał nie ma on w sprawie niniejszej legitymacji procesowej biernej.

Wyrok Sądu Najwyższego

Powódka złożyła skargę kasacyjną. Wniosła w niej o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania. Ewentualnie o uchylenie tego orzeczenia i wydanie rozstrzygnięcia uwzględniającego powództwo.

Pozwani w odpowiedzi na skargę kasacyjną wnieśli o jej oddalenie.

Wobec powyższego SN wydał wyrok dotyczący następujących zagadnień:

• Charakteru prawnego i zasady przedawnienia roszczenia o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli przenoszącego prawo własności nieruchomości;
• Skutków zbycia rzeczy nabytej dla dającego zlecenie przez zleceniobiorcę w imieniu własnym wbrew postanowieniom umowy zlecenia;
• Sposobu i terminu dochodzenia roszczenia o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną przeciwko współuczestnikom koniecznym;
• Czynnością koniecznym podjętym przed sądem powodujące przerwanie biegu przedawnienia;

Zdaniem Sądu Najwyższego, roszczenie o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli przenoszącego prawo własności nieruchomości ma charakter obligacyjny, a jego podstawę stanowi art. 740 zdanie drugie k.c. w związku z art. 64 k.c. i art. 1047 k.p.c. Do oceny tego roszczenia przepisy art. 221 § 1 i art. 223 k.c. nie mają zastosowania. Ulega ono bowiem przedawnieniu – zgodnie z ogólną regułą wyrażoną w art. 118 k.c. – w terminie dziesięcioletnim.

Zbycie rzeczy nabytej

Zbycie rzeczy nabytej dla dającego zlecenie przez zleceniobiorcę w imieniu własnym, wbrew postanowieniom umowy zlecenia, nie niweczy roszczenia z art. 740 zdanie drugie w zw. z art. 64 k.c. i art. 1047 k.p.c., ale stanowi przeszkodę do jego skutecznego dochodzenia. W celu usunięcia tej przeszkody, dający zlecenie powinien wystąpić do sądu z powództwem o uznanie czynności uniemożliwiającej zadośćuczynienie jego roszczeniu za bezskuteczną na podstawie art. 59 k.c.

Roszczenie z art. 59 k.c. może być dochodzone wyłącznie przeciwko wszystkim kontrahentom umowy, między którymi występuje współuczestnictwo konieczne, jednolite, przewidziane w art. 73 § 2 k.p.c. Wprawdzie powództwo z art. 59 k.c. ograniczone zostało rocznym terminem zawitym, liczonym od daty zawarcia umowy, jednakże w szczególnie uzasadnionych przypadkach, dopuszcza się możliwość stosowania do terminów zawitych – per analogiam – przepisów o przedawnieniu.

Hipotezą normy wyrażonej w art. 123 § 1 pkt 1 k.c. objęte są wszelkie czynności konieczne. A więc takie, których nie można ominąć w toku dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. W przypadku współuczestnictwa jednolitego, zawieszenie biegu przedawnienia następuje zawsze wobec wszystkich współuczestników.