Czy bank może zmienić oprocentowanie kredytu?

W dzisiejszych czasach chęć zakupu nowego mieszkania, nowego auta lub rozpoczęcia działalności gospodarczej wiąże się bardzo często z potrzebą znalezienia źródła sfinansowania swoich marzeń. Typowym wyborem w takim przypadku pozostaje kredyt. Mnogość oferowanych produktów kredytowych z pewnością sprzyja tej tendencji. Podczas zapoznawania się z asortymentem banków dla wielu zagwozdką może okazać się to, czy bank może zmienić oprocentowanie kredytu i tym samym wpłynąć na wysokość rat. Okazuje się, że w wielu przypadkach bank ma uprawnienia do tego typu działań. Nie posiada jednak pełnej swobody w tym zakresie.

Oprocentowanie kredytu

Na oprocentowanie kredytu składają się dwa czynniki – marża banku oraz stawka referencyjna. Pierwszy z nich może podlegać negocjacjom. Podczas przygotowywania umowy o kredyt klient banku ma możliwość „załapać się” wtedy na lepsze warunki, na przykład przedstawiając dowody wskazujące na jego dobrą sytuację materialną lub decydując się też w pakiecie na inny produkt banku. Często produkty oferowane przez bank, szczególnie dla klientów detalicznych, nie podlegają indywidualnym ustaleniom. Wtedy jesteśmy zmuszeni przystać na ofertę banku lub szukać dalej.

Drugi czynnik to stawka referencyjna, która jest ustalana przez rynek. W Polsce jest to WIBOR, obsługiwany przez GPW Benchmark. Każdego dnia roboczego o godzinie 11:00 banki, które są uczestnikami panelu, wymieniają się informacjami o swoim oprocentowaniu. Po odjęciu wartości skrajnych oblicza się średnią arytmetyczną, która stanowi wartość WIBOR. Cały proces nazywany jest fixingiem WIBOR.

Należy podkreślić, że ustalona wartość nigdy nie jest pojedyncza. WIBOR to tak naprawdę wiele różnych stóp procentowych. Każda z nich dotyczy natomiast innego czasu trwania pożyczki i oznacza się ją innym symbolem. Bank w umowie kredytowej określa, z jakiego WIBOR-u będzie korzystał. Najczęstszym wyborem jest WIBOR 3M, czyli wartość stóp procentowych, którą ustala się na okres trzech miesięcy. Niekiedy zdarzają się także kredyty mające za podstawę oprocentowania WIBOR 6M, czyli wartość dla sześciu miesięcy.

Kredyty o stałym oprocentowaniu a kredyty o zmiennym oprocentowaniu

Zarówno Ustawa o Kredycie Hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i Agentami (zwana dalej Ustawą o Kredycie Hipotecznym), jak i Ustawa o Kredycie Konsumenckim rozróżnia kredyty o stałym oprocentowaniu, zmiennym oprocentowaniu oraz rozwiązania będące połączeniem obydwu metod. Kredyt o stałym oprocentowaniu charakteryzuje się przede wszystkim stałością raty, niezależną od zmian stóp procentowych. Często wiąże się to ze znacznie większą marżą banku, który stara się zabezpieczyć na wypadek zarówno zmian stóp, jak i inflacji.

Kredyt o zmiennym oprocentowaniu, najprościej ujmując, polega na tym, że bank jest uprawniony do zmiany oprocentowania kredytu. Zgodnie z prawem zmiana taka może się odbyć w dowolnym czasie. Bank jest jednak ograniczony co do sposobu zmiany oprocentowania. Niezależnie od tego na bank nakłada się ograniczenia wynikające z umowy kredytowej. Obecnie w Polce popularne są rozwiązania łączące te dwa podstawowe rodzaje kredytu. Polegają na tym, że przez pewien okres (zazwyczaj 5 lat) kredyt ma stałe oprocentowanie, a następnie po tym okresie stopa oprocentowania zmienia się ze stałej na zmienną.

Zasady zmiany oprocentowania kredytu

Jak zostało to już wskazane wcześniej, na oprocentowanie kredytów o zmiennym oprocentowaniu składa się zmienna stawka WIBOR oraz stała marża banku (czyli zarobek tej instytucji). Oznacza to, że w zależności od tego, czy wskaźnik WIBOR wzrośnie lub zmaleje – wzrośnie lub zmaleje także rata naszego kredytu. Obowiązki banku widzimy już w art. 69 ust. 2 pkt 5 Prawa Bankowego. Zarówno wysokość oprocentowania, jak i warunki jego zmiany są elementami obowiązkowymi umowy kredytu. To w niej bank może określić, o ile wskaźnik WIBOR musi się zmienić, aby wywarł on wpływ na wysokość raty kredytu.

Dodatkowo art. 76 pkt 2 Prawa Bankowego wskazuje, że o każdej zmianie oprocentowania kredytu należy „powiadomić w sposób określony w umowie kredytobiorcę, poręczyciela oraz, jeżeli umowa nie stanowi inaczej, inne osoby będące dłużnikami banku z tytułu zabezpieczenia kredytu”, co dla konsumentów oznacza minimalnie większą pewność w planowaniu swoich finansów.

O kredytach o zmiennym oprocentowaniu wypowiada się zarówno Ustawa o Kredycie Hipotecznym, jak i Ustawa o Kredycie Konsumenckim. Oba akty określają obowiązki, jakie należy spełnić już na etapie reklamowania tego typu kredytów hipotecznych i konsumenckich. Podstawowym wymogiem jest wyraźne wskazanie typu oprocentowania kredytu. Dodatkowo art. 7 ust. 5 Ustawy o Kredycie Hipotecznym nakłada obowiązek poinformowania odbiorców reklamy o ryzyku zmiany stopy oprocentowania.

Obliczanie Rzeczywistej Roczny Stopy Oprocentowania w przypadku kredytów o zmiennej stopie oprocentowania również odbywa się na specjalnych zasadach. Jak wskazuje art. 20 ust. 2 Ustawy o Kredycie Hipotecznym oraz art. 25 ust. 2 Ustawy o Kredycie Konsumenckim, RRSO ustala się na podstawie założenia, że stopa procentowa nie ulegnie zmianie. Konsumenci muszą mieć więc na uwadze, że nawet pozornie atrakcyjny kredyt o zmiennym oprocentowaniu, w wyniku wahań WIBOR-u, może drastycznie zwiększyć swój koszt całkowity.

Zmiana marży banku

W niektórych przypadkach zmiana wysokości rat kredytu może mieć zupełnie inne podłoże. Dzieje się to najczęściej, kiedy zrezygnujemy z produktu powiązanego, który wybraliśmy niejako w pakiecie razem z kredytem. Zmiana wysokości rat nastąpi także, kiedy skończy się czas promocji. Niższa marża kredytu obowiązuje często przez okres kilkunastu miesięcy, aby następnie wzrosnąć. Dlatego tak ważne jest skrupulatne czytanie umów kredytowych. Nierzadko bowiem nawet pozornie błahe decyzje kredytobiorcy mogą odbić się na jego portfelu.

Nadchodzące zmiany

Banki nie tylko mogą, ale i też bardzo często wykorzystują możliwość wpływania na wysokość oprocentowania kredytów. Jak pokazują statystki opublikowane w 2018 roku przez EMF Hypostat Report, kredyty tego typu w roku 2017, w przypadku kredytów hipotecznych, stanowiły aż 100%. Jest jednak szansa na zmianę. Rekomendacja S wydana przez Komisję Nadzoru Finansowego wskazuje, że banki oferujące kredyty zabezpieczone hipoteczne powinny oferować swoim klientom kredyty oprocentowane stałą lub okresowo stałą stopą procentową.

Co więcej, banki jak mówi komunikat: „Powinny także umożliwiać klientom zmianę formuły oprocentowania w ramach już zawartej umowy kredytu zabezpieczonego hipotecznie ze zmiennej stopy procentowej na stałą stopę procentową lub okresowo stałą stopę procentową”. Na zmiany trzeba będzie jednak trochę poczekać. Termin na dostosowanie się do Rekomendacji S dla banków i innych instytucji finansowych to 31 grudnia 2020 r., natomiast dla banków spółdzielczych jest to dopiero 31 grudnia 2022 r. Oznacza to, że jeżeli oczekujemy od banków większej stabilności, musimy wstrzymać się z decyzją związania się umową. Oferta kredytów o stałym oprocentowani znacznie się bowiem urozmaici.