Alibi – cechy, pojęcie, funkcja. Encyklopedia Prawa

ENCYKLOPEDIA PRAWA

ALIBI

Alibi w języku łacińskim oznacza „gdzie indziej”. Pomaga ono podejrzanemu udowodnić przed organami procesowymi swoją niewinność i może być dowodem na to, że znajdował się on w miejscu innym niż miejsce popełnienia zarzuconego mu przestępstwa.

O alibi starają się winni.

Porucznik Borewicz – 07 zgłoś się

Czym jest alibi?

Alibi może być definiowane w dwojaki sposób: jako okoliczność przebywania oskarżonego poza miejscem popełnienia przestępstwa w czasie jego dokonania (alibi sensu stricto) lub jako występowanie okoliczności, które uniemożliwiały mu dokonanie przestępstwa mimo jego obecności na miejscu zdarzenia (alibi sensu largo).

Aby uznać, że dana osoba posiada alibi, wystarczy, aby była w stanie zasadnie wykazać, że w czasie, w którym popełniono czyn zabroniony, przebywała w innym miejscu. Osoba taka powinna to także móc uwiarygodnić. Nie można jednak zapominać, że oskarżeni mają prawo do obrony własnej nawet poprzez podawanie błędnych informacji. Prawo to nie może być jednak nadużywane, np. poprzez nakłanianie świadków do składania fałszywych zeznań czy przerzucanie odpowiedzialności na inną osobę.

Rodzaje alibi. Walor prawdziwości i fałszywości

Alibi pełne występuje w sytuacji, gdy informacja o przebywaniu oskarżonego w określonym miejscu i czasie wyklucza jego fizyczny udział w przestępstwie. Z alibi częściowym (niepełnym) mamy natomiast do czynienia wtedy, gdy całokształt przedstawionych okoliczności nie wyklucza w zupełności możliwości popełnienia przestępstwa przez oskarżonego.

Charakterystyczne jest także tzw. alibi ślepe. Występuje ono wtedy, gdy oskarżony oświadcza, że przebywał w miejscu oddalonym od miejsca przestępstwa, ale w żaden sposób nie jest w stanie tego potwierdzić. Przykładem może być informacja osoby przesłuchiwanej o samotnym przebywaniu w swoim mieszkaniu. Alibi to szczególne trudno ocenić pod kątem wiarygodności. W praktyce osoby przesłuchiwane powołują się na nie jednak bardzo często.

Alibi (podobnie jak zeznania) przybiera postać informacji prawdziwej lub fałszywej. Może być budowane w oparciu o wyjaśnienia osoby oskarżonej (alibi klasyczne), zeznania świadków lub inne dowody.

Z kolei alibi fałszywe dzieli się na celowo przygotowane (sfabrykowane) oraz nieprzygotowane. Na ogół w przypadku alibi spontanicznego (nieprzygotowanego), wykazanie, iż jest ono nieprawdziwe, nie stanowi dla śledczych większej trudności. W materiale dowodowym pojawiają się wówczas rozbieżności. Widoczny jest brak spójności i logiki.

Przedstawione wydarzenia nie układają się natomiast w logiczną całość. Nie zawsze jednak alibi fałszywe jest mało przekonujące lub niewiarygodne. Może na nie jednak wskazywać np. forma i sposób składania wyjaśnień, np. szybkie i pełne trudnych do zapamiętania szczegółów przedstawienie sytuacji. Jeśli podawane informacje zawierają luki, mamy do czynienia z alibi poszatkowanym.

Istnieje również tzw. alibi żelazne, które właściwie jest niemożliwe do podważenia. Charakteryzuje się  ono wysoką wiarygodnością i zawsze prawidłowym uzasadnieniem. Mamy z nim do czynienia, gdy osoba oskarżona w dniu przestępstwa twierdzi, że była cały dzień w pracy, co potwierdzają nagrania z kamer, zeznania niezależnych świadków oraz czytniki kart wejściowych.

Techniki przesłuchania świadka

Bardzo istotny, z punktu widzenia technik kryminalistycznych, jest dobór właściwej metody przesłuchania podejrzanego powołującego się na alibi. Do najczęstszych metod sprawdzania alibi należy przesłuchanie podejrzanego lub świadka, konfrontacja, okazanie, ekspertyza lub eksperyment procesowy. Zawsze jednak stawiane pytania muszą dotyczyć konkretnych okoliczności. Podobna taktyka obowiązuje przy przesłuchiwaniu świadków oraz ocenie wiarygodności ich zeznań. Podejrzenie musi budzić np. podawanie szczegółów, których na ogół się nie pamięta (dokładne zapamiętanie co do godziny małego fragmentu dnia sprzed wielu miesięcy).

Sposoby ustalenia wiarygodności 

Alibi polega na złożeniu przez osobę podejrzaną oświadczenia, że obiektywne okoliczności mogą potwierdzić jej pobyt w określonym miejscu. Często zdarzają się przypadki, w których osoba taka przekonuje, że była ciężko chora lub nieprzytomna. Mimo że istnieją dowody potwierdzające jej obecność na miejscu zbrodni. Jak wobec tego sprawdzić, czy oświadczenie jest prawdziwe?

Kluczowe dla kryminologów jest dokładne ustalenie momentu popełnienia przestępstwa. Z pozoru nic nieznaczące szczegóły, podawane przez świadków podczas zeznań, mogą okazać się istotne. Prowadzący śledztwo muszą z uwagą filtrować otrzymane informacje i układać je w jedną, logiczną całość. To pomaga w dokładnym ustaleniu faktycznego przebiegu zdarzeń.

Pewne prawa z zakresu psychologii i znajomości ludzkiej psychiki pozwalają stwierdzić, czy dana osoba mówi prawdę. Dla przykładu, człowiek prowadzący normalny tryb życia nie jest w stanie szczegółowo opisać tego, co robił konkretnego dnia o danej godzinie. Szczególnie jeśli data jest odległa. Na ogół nie potrafi też określić, ile dana czynność zajęła mu czasu. Im dalej sięgamy pamięcią wstecz, tym większą trudność sprawia nam przywołanie faktów. Z tego powodu osoby dokładnie opowiadające wydarzenia z przeszłości wzbudzają u śledczych podejrzenia.

Osoba podejrzana często przesłuchiwana jest przez śledczych kilka razy. Ma to na celu określenie jego taktyki obrony. Poza przesłuchaniem organy prowadzące śledztwo zbierają wszelkie dowody i zeznania od świadków, które mają związek z alibi. Najbardziej wiarygodnym dowodem są zeznania osób neutralnych, np. kierowcy autobusu czy sprzedawcy w sklepie. Przy weryfikowaniu alibi stosuje się także techniki kryminalistyczne, m.in. badania odcisków palców czy śladów zapachowych.

Wielu podejrzanych a utrudnienia w śledztwie

W sytuacjach gdy jest wielu podejrzanych, liczba alibi, które należy dokładnie zweryfikować, gwałtownie rośnie. Każde z nich należy rzetelnie zweryfikować. To umożliwi dotarcie do prawdziwego sprawcy zbrodni. Różniące się zeznania świadków, ilość alibi do zweryfikowania oraz zawodna pamięć ludzka często sprawiają, że ustalenie prawdziwego przebiegu zdarzenia może być znacznie utrudnione.

Polska procedura karna nie stawia żadnych warunków dotyczących powoływania się na alibi. Podejrzany może to uczynić właściwie w każdej chwili – podczas pierwszego przesłuchania, w trakcie śledztwa, a nawet podczas rozprawy głównej. Zwykle alibi zgłoszone później jest jednak mniej wiarygodne.