Prawo do odpoczynku ujęte zostało zarówno w przepisach krajowych, jak i w uregulowaniach unijnych. Dyrektywa 2003/88/WE w art. 2 pkt 2 wskazuje, że okresem odpoczynku jest każdy okres, który nie jest czasem pracy.
Odpoczynek dobowy
W art. 3 wspomnianej dyrektywy czytamy, że państwa członkowskie mają obowiązek zapewnić każdemu pracownikowi w 24-godzinnym okresie minimalny odpoczynek w wymiarze 11 nieprzerwanych godzin. Odzwierciedleniem tego obowiązku jest art. 132 kodeksu pracy. Zgodnie z nim w każdej dobie pracownikowi przysługuje prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Tak więc łączny dobowy czas pracy pracownika, razem z godzinami nadliczbowymi, nie może przekraczać 13 godzin. Natomiast pracownikowi młodocianemu w każdej dobie przysługuje 14 godzin odpoczynku (art. 203 par. 2 kodeksu pracy).
Okres odpoczynku dobowego nie dotyczy:
- pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy,
- przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii (art. 132 par. 2 kp).
Należy jednak pamiętać, że zgodnie z art. 132 par. 3 kp jeśli w powyższych sytuacjach dojdzie do skrócenia 11-godzinnego odpoczynku dobowego, to należy zapewnić pracownikowi równoważny okres odpoczynku w danym okresie rozliczeniowym.
Przepisy o 11-godzinnym odpoczynku dobowym nie mają zastosowania w niektórych równoważnych systemach czasu pracy, np.:
- przy pracach polegających na dozorze urządzeń lub związanych z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy – dobowy wymiar czasu pracy można wydłużyć do 16 godzin (art. 136 kp),
- dla zatrudnionych przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób oraz dla pracowników zakładowych straży pożarnych i zakładowych służb ratowniczych, w stosunku do których dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 24 godzin w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym miesiąca (art. 137 kp).
W powyższych przypadkach po każdym okresie wykonywania pracy w przedłużonym wymiarze dobowym czasu pracy pracownikom należy udzielić odpoczynku przez czas odpowiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin, niezależnie od 35-godzinnego nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego (art. 136 par. 2 kp i art. 137 kp).
Odpoczynek tygodniowy
Zgodnie z art. 133 kp pracownikowi przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego.
Odpoczynek dobowy powinien przypadać w niedzielę. Niedziela obejmuje kolejne 24 godziny, zaczynające się o godzinie 6 rano, chyba że u danego pracodawcy obowiązuje inna godzina. W przypadku, gdy praca jest dozwolona w niedzielę, tygodniowy wypoczynek może przypadać w innym niż niedziela dniu.
Zgodnie z art. 203 par. 3 kp pracownikowi młodocianemu przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Odpoczynek ten również powinien obejmować niedzielę.
Od powyższej zasady są jednak wyjątki. Odpoczynek tygodniowy można skrócić do nie mniej niż 24 godzin w przypadku:
- pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy,
- konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii oraz
- zmiany pory wykonywania pracy przez pracownika w związku z jego przejściem na inną zmianę, zgodnie z ustalonym rozkładem czasu pracy (art. 133 par. 2 kp).
