Czym jest wadium?

Zgodnie z definicją ze Słownika języka polskiego PWN wadium to „kwota składana do rąk osoby rozpisującej przetarg lub wpłacana do depozytu sądowego jako gwarancja, że oferent nie zmieni ani nie wycofa złożonej oferty”. Instytucję wadium przewidują także przepisy Kodeksu cywilnego.

Pojęcie i konstrukcja prawna wadium

Wadium w rozumieniu Kodeksu cywilnego stanowi dodatkowe zastrzeżenie, które można zamieścić w warunkach aukcji lub przetargu. Jest to zatem składnik oświadczenia woli organizatora. Jeśli natomiast podmiot przystępujący do aukcji lub przetargu złoży ofertę, wadium staje się elementem swoistego porozumienia przedkontraktowego między danym uczestnikiem a organizatorem omawianego postępowania zmierzającego do zawarcia umowy docelowej. Wadium nie jest skuteczne, jeżeli nie doszło do jego wniesienia albo ustanowienia zabezpieczenia zapłaty. Wskazuje na to wyrok Sądu Najwyższego z 24 marca 2011 r. (sygn. I CSK 448/10). Wskazany akt zachowania się oferenta prowadzi dopiero do uznania, że doszło do akceptacji przez niego treści porozumienia. Wadium jest pojęciem wieloznacznym. Oprócz omówionego wyżej podstawowego ujęcia może także, w zależności od kontekstu, być rozumiane jako określona suma pieniężna. Dana kwota powinna być zapłacona albo jej zapłata powinna być zabezpieczona przez podmiot przystępujący do aukcji/przetargu. W tym aspekcie wadium wykazuje podobieństwo do alternatywnych znaczeń odnoszących się do odstępnego czy zadatku.

Zabezpieczenie w warunkach aukcji albo przetargu

Zgodnie z art. 70(4) § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 z późn. zm., dalej również jako „k.c.”) w warunkach aukcji albo przetargu można zastrzec, że przystępujący do aukcji albo przetargu powinien, pod rygorem niedopuszczenia do nich, wpłacić organizatorowi określoną sumę albo ustanowić odpowiednie zabezpieczenie jej zapłaty. Przedmiot wadium może stanowić zatem określona suma pieniężna albo odpowiednie zabezpieczenie jej zapłaty ustanowione na rzecz organizatora aukcji lub przetargu. Zapłaty można zasadniczo dokonać w różnej postaci: w gotówce, za pomocą pieniądza bankowego czy elektronicznego, czeku itd. Organizator aukcji/przetargu może jednak przewidzieć w ogłoszeniu i warunkach aukcji albo przetargu określoną bądź preferowaną postać zapłaty. Zabezpieczenie wierzytelności o zapłatę wadium może również przybrać postać dowolną, o ile organizator nie wskazał określonego rodzaju interesującego go zabezpieczenia.

W praktyce stosuje się jako zabezpieczenie najczęściej następujące instrumenty:

• poręczenie (np. bankowe),
• gwarancję bankową (tzw. gwarancję przetargową),
• gwarancję ubezpieczeniową,
• zastaw rejestrowy,
• rzadziej weksel czy akredytywę zabezpieczającą (tzw. akredytywę standby). 

Funkcje wadium

Celem zastrzeżenia wadium jest co do zasady wzmocnienie pozycji prawnej uczestników postępowania przetargowego lub aukcyjnego.

Ujmując omawianą kwestię bardziej szczegółowo, można wskazać dwie podstawowe funkcje wadium:

• ograniczającą/warunkującą dostęp potencjalnych uczestników do aukcji czy przetargu oraz
• zabezpieczającą wykonanie umowy zawartej odrębnie w wyniku takich postępowań.

Pierwszą funkcją jest ustanowienie bariery, a więc swego rodzaju progu dostępu do postępowania aukcyjnego/przetargowego. Taką rolę wadium wskazano w art. 70(4) § 1 k.c. Omawiany wymóg ma na celu wstępną selekcję zainteresowanych udziałem w aukcji/przetargu i eliminację podmiotów lekkomyślnych lub takich, które nie są realnie zainteresowane czy przygotowane do zawarcia zamierzonej umowy. Wpłata określonej sumy pieniężnej albo ustanowienie zabezpieczenia jej zapłaty stanowią warunek konieczny skuteczności złożenia przez przystępującego do aukcji/przetargu oferty, a zarazem związania stron porozumieniem przedkontraktowym (o treści określonej w ogłoszeniu i warunkach aukcji albo przetargu). Podmiot, który nie dopełnił omawianego wymogu, powinien zostać wyłączony przez organizatora od udziału w aukcji/przetargu.

Druga funkcja polega na zabezpieczeniu zawarcia umowy po zakończeniu aukcji lub przetargu.

Zastrzeżenie wadium

Organizator aukcji czy przetargu może dokonać zastrzeżenia wadium w ogłoszeniu i warunkach aukcji albo przetargu w różny sposób. Najczęściej określa się konkretny przedmiot wadium (np. wysokość sumy pieniężnej do wpłaty, ustanowienie wskazanego zabezpieczenia), sposób realizacji wadium (np. płatność przelewem, formę poręczenia itd.) oraz termin jego wniesienia. W zakresie przedmiotu organizator może także pozostawić przystępującym do aukcji/przetargu wybór, czy dokonają wpłaty określonej sumy pieniężnej, czy ustanowią jej zabezpieczenie. Wysokość wadium rozumianego jako suma pieniężna można ustalić jako stałą kwotę albo obliczyć w stosunku do określonych parametrów aukcji/przetargu (wartości przedmiotu, ceny minimalnej, ceny wywoławczej itd.).

Natomiast termin wniesienia wadium może określić organizator w ogłoszeniu i warunkach aukcji albo przetargu. W każdym razie wadium należy wnieść przed upływem terminu składania ofert. Wadium w postaci sumy pieniężnej powinno być uiszczone, zależnie od sposobu zapłaty przewidzianego w ogłoszeniu i warunkach aukcji albo przetargu. Wadium w postaci zabezpieczenia należy utrzymywać do czasu ustania stanu związania danego uczestnika aukcji/przetargu złożoną przez niego ofertą. Gdyby takie zabezpieczenie wygasło wcześniej, w części albo w całości (np. w razie upływu terminu poręczenia lub gwarancji), wadium powinno być odpowiednio uzupełnione bądź ustanowione ponownie.