Odpowiedzialność dyspozytora za dopuszczenie do ruchu niebezpiecznego pojazdu
Polskie prawo przewiduje odpowiedzialność osoby, która udostępniła do prowadzenia pojazd, osobie znajdującej się w stanie po użyciu alkoholu albo podobnie działającego środka. Dopuszczenie do ruchu niebezpiecznego pojazdu może wypełniać dyspozycje kilku przepisów, zarówno kodeksu wykroczeń jak i kodeksu karnego. W przypadku dopuszczenia przez osobę, na której ciążą szczególne obowiązki niedopuszczenia do ruchu pojazdu niesprawnego lub osoby niebezpiecznej, do prowadzenia pojazdu mechanicznego albo innego pojazdu na drodze publicznej przez osobę znajdującą się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, mamy do czynienia z przestępstwem.
Odpowiedzialność za udostępnienie prowadzenia pojazdu
Zgodnie z art. 179 ustawy Kodeks karny (dalej jako „kk”) kto wbrew szczególnemu obowiązkowi dopuszcza do ruchu pojazd mechaniczny albo inny pojazd w stanie bezpośrednio zagrażającym bezpieczeństwu w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym lub dopuszcza do prowadzenia pojazdu mechanicznego albo innego pojazdu na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub w strefie ruchu przez osobę znajdującą się w stanie nietrzeźwości, będącą pod wpływem środka odurzającego lub osobę nieposiadającą wymaganych uprawnień, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Przedmiotem ochrony jest więc bezpieczeństwo w ruchu lądowym, wodnym i powietrznym.
Kto ponosi odpowiedzialność za dopuszczenie do ruchu niebezpiecznego pojazdu?
Artykuł 179 kk dotyczy odpowiedzialności dyspozytora. Oznacza to, że sprawcą może być więc tylko ta osoba, na której ciąży szczególny obowiązek niedopuszczenia do ruchu określonego pojazdu lub niedopuszczenia do prowadzenia pojazdu przez określoną osobę. Ustawodawca nie wskazał jednak źródła tego obowiązku. Nie podkreślił również, że obowiązek taki musi mieć charakter prawny. Oznacza to, że takie źródło należy rozumieć szeroko. Mogą nim być zatem nie tylko przepisy prawa powszechnie obowiązującego, lecz także akty o charakterze wewnętrznym, a nawet umowy. Wśród sprawców należy więc wskazać dyspozytorów, dyżurnych ruchu, osoby kontrolujące stan techniczny pojazdu. Będzie to także policjant, który musi uniemożliwić prowadzenie pojazdu m.in. osobie, która jest w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środków odurzających lub której pojazd nie spełnia warunków technicznych dopuszczenia do ruchu.
Pojazd mechaniczny i inny pojazd
Pojazd mechaniczny w ruchu lądowym to każdy pojazd drogowy czy szynowy napędzany umieszczonym w nim silnikiem. Jest nim również maszyna samobieżna i motorower oraz pojazd szynowy. Więcej o wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawach o przestępstwa drogowe; uchwała Sądu Najwyższego z 28 lutego 1975 r., sygn. V KZP 2/74; także wyrok Sądu Najwyższego z 25 października 2007 r., sygn. III KK 270/07).
Prowadzenie pojazdu mechanicznego oznacza zgodne z jego konstrukcją wprawienie go w ruch, kierowanie nim, nadawanie prędkości i hamowanie. Natomiast jeśli chodzi o inne pojazdy, to są to pojazdy niemechaniczne, co do których przepisy prawa przewidują konieczność kontroli przez uprawniony podmiot przed dopuszczeniem do ruchu. Stan pojazdu musi sprowadzać zagrożenie dla bezpieczeństwa w ruchu. Nie jest konieczne włączenie się takiego pojazdu do ruchu.
Natomiast brak uprawnień, o których mowa w przepisie, dotyczy prowadzenia takich pojazdów, co do których obowiązujące prawo wymaga posiadania uprawnień do ich prowadzenia. Źródło braku tych uprawnień jest obojętne. Może to być cofnięcie zezwolenia na prowadzenie pojazdów, nieuzyskanie prawa jazdy, a także orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów za przestępstwo, za wykroczenia albo jako środek zabezpieczający (art. 99 kk) lub zapobiegawczy (art. 276 Kodeksu postępowania karnego).
Osoba zagrażająca
Osoba, której stan zagraża bezpieczeństwu, to osoba w stanie nietrzeźwości lub odurzenia innym środkiem oraz osoba, która nie posiada wymaganych uprawnień – do prowadzenia pojazdów w ogóle lub pojazdów danego rodzaju. Posiadanie uprawnień musi być potwierdzone posiadaniem stosownego dokumentu. Mowa o dokumencie prawa jazdy określonej kategorii (wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawach o przestępstwa drogowe; uchwała Sądu Najwyższego z 28 lutego 1975 r., sygn. V KZP 2/74). Osobą, która nie posiada wymaganych uprawnień to osoba, która takich uprawnień w ogóle nie uzyskała. Należy jednak wiedzieć, że będzie to także osoba, która takie uprawnienia utraciła. Będzie to zatem np. osoba, której prawo jazdy zatrzymano lub wobec której orzeczono zakaz prowadzenia pojazdu. Dotyczy to także osoby, której prawo jazdy utraciło ważność.
Dopuszczenie do ruchu niebezpiecznego pojazdu – zachowanie sprawcy
Dopuszczenie do ruchu należy rozumieć jako zezwolenie na to, aby pojazd był wykorzystywany zgodnie z jego przeznaczeniem. Co istotne, przestępstwo to nie jest popełnione z chwilą, gdy pojazd znajdzie się w ruchu. Przepis nie stanowi bowiem o włączeniu się takiego pojazdu do ruchu. Mowa natomiast o dopuszczeniu go do ruchu. To z kolei rozumieć należy jako zezwolenie na uczestniczenie w ruchu danego pojazdu. Dopuszczenie do prowadzenia oznacza stworzenie sytuacji, w której osoba w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego w strefie zamieszkania, na drodze publicznej lub w strefie ruchu prowadzi pojazd mechaniczny. Tutaj konieczne jest rozpoczęcie prowadzenia pojazdu, aby można było mówić o dokonaniu. Tylko w takiej sytuacji można stwierdzić, że sprawca przestępstwa z art. 179 kk doprowadził do prowadzenia pojazdu w okolicznościach opisanych w komentowanym przepisie.