Na czym polega stosowanie dozoru elektronicznego?

Przed nowelizacją przepisów system dozoru elektronicznego stanowił jeden z systemów wykonywania kary pozbawienia wolności. Obecnie z zastosowaniem dozoru elektronicznego można wykonywać też środki karne. Kontrola miejsca pobytu stanowi natomiast jedną z postaci środka zabezpieczającego.

System dozoru elektronicznego

Dozór elektroniczny to kontrola zachowania skazanego przy użyciu środków technicznych (art. 43b § 1 ustawy Kodeks karny wykonawczy, dalej jako „kkw”). W art. 43b § 2 kk wprowadzono definicję systemu dozoru elektronicznego, który stanowi ogół metod postępowania i środków technicznych służących do wykonywania dozoru elektronicznego.

W systemie dozoru elektronicznego można kontrolować:

1. przebywanie przez skazanego w określonych dniach tygodnia i godzinach we wskazanym przez sąd miejscu (dozór stacjonarny);
2. bieżące miejsce pobytu skazanego, niezależnie od tego, gdzie skazany przebywa (dozór mobilny);
3. zachowywanie przez skazanego określonej minimalnej odległości od osoby wskazanej przez sąd (dozór zbliżeniowy).

Co do zasady karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego wykonuje się jako dozór stacjonarny (art. 43c § 1 kkw). Natomiast środki karne i zabezpieczające w systemie dozoru elektronicznego wykonuje się jako dozór zbliżeniowy lub mobilny. Dozór mobilny polega na kontroli bieżącego miejsca przebywania skazanego, niezależnie od tego, gdzie skazany ma miejsce pobytu. Natomiast dozór zbliżeniowy polega na kontroli zachowania przez skazanego określonej minimalnej odległości od osoby wskazanej przez sąd. Zarówno dozór mobilny, jak i zbliżeniowy są określane mianem dozoru negatywnego. W przeciwieństwie bowiem do dozoru stacjonarnego ich istota polega na kontroli obowiązkowej nieobecności skazanego w określonym miejscu (np. w razie orzeczenia środka karnego zakazu wstępu na imprezę masową za czyn popełniony w związku z masową imprezą sportową) lub w minimalnej odległości od danej osoby (np. w razie orzeczenia środka karnego zakazu zbliżania się do określonych osób).

Przesłanki wykonania kary w systemie dozoru elektronicznego

Zgodnie z art. 43h kkw, kara może być wykonywana w systemie dozoru elektronicznego jedynie wówczas, gdy pozwalają na to warunki techniczne obejmujące w szczególności liczbę oraz zasięg dostępnych nadajników i rejestratorów oraz możliwości organizacyjne ich obsługi. W sytuacji gdy warunki techniczne nie są wystarczające do jednoczesnego objęcia dozorem mobilnym wszystkich skazanych, wobec których dozór taki został orzeczony, w pierwszej kolejności kieruje się do wykonania orzeczone jako środek zabezpieczający dozory mobilne.

Gdy natomiast skazany zamieszkuje wspólnie z inną osobą lub osobami pełnoletnimi, warunkiem rozpoczęcia dozoru stacjonarnego jest uzyskanie wcześniejszej pisemnej zgody tych osób. Zgoda ta musi obejmować także umożliwienie podmiotowi dozorującemu przeprowadzanie czynności kontrolnych. W razie potrzeby, na zarządzenie sędziego penitencjarnego, kurator sądowy ustala (w drodze zebrania informacji), czy skazany zamieszkuje wspólnie z inną osobą lub osobami pełnoletnimi. Jeżeli tak się dzieje, to uzyskuje dane personalne tych osób. Następnie poucza je o warunkach wykonywania kary w systemie dozoru elektronicznego. Przedstawia również konsekwencje, jakie wynikają z jej wykonywania dla osób zamieszkujących ze skazanym.

Kiedy sąd wyraża zgodę na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego?

Sąd penitencjarny może udzielić skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Muszą jednak zostać spełnione łącznie następujące warunki:

1. wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą jednego roku, a nie zachodzą warunki recydywy wielokrotnej (art. 64 kk);
2. jest to wystarczające do osiągnięcia celów kary;
3. skazany posiada określone miejsce stałego pobytu;
4. osoby pełnoletnie zamieszkujące wspólnie ze skazanym wyraziły na to zgodę;
5. odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie warunki techniczne (zasięg i możliwości organizacyjne).

Zgodnie z art. 43la kkw, skazanemu, który nie rozpoczął wykonywania kary w zakładzie karnym, można udzielić zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, jeżeli względy bezpieczeństwa i stopień demoralizacji, a także inne szczególne okoliczności nie przemawiają za potrzebą osadzenia skazanego w zakładzie karnym. Natomiast skazanemu, który rozpoczął już odbywanie kary, można udzielić zezwolenia na dozór elektroniczny w zakresie pozostałej części kary. Będzie tak, jeżeli za udzieleniem zezwolenia przemawiają dotychczasowa postawa i zachowanie skazanego.

Rozpoczęcie wykonywania kary z zastosowaniem dozoru elektronicznego

Sąd, który wykonuje karę z zastosowaniem dozoru elektronicznego, żąda od podmiotu dozorującego nadesłania odpowiednich informacji. Należy wskazać, czy warunki techniczne pozwalają na niezwłoczne rozpoczęcie wykonywania tej kary. Jeśli nie jest to możliwe – od jakiej daty będzie to możliwe (art. 43o § 1 kkw).

Z informacji uzyskanych od podmiotu dozorującego może wynikać, że nie jest możliwe niezwłoczne rozpoczęcie wykonywania kary. Wówczas sąd orzeka o odroczeniu wykonania tej kary na czas określony. Jednak łączny okres odroczenia nie może być dłuższy niż rok. Jeżeli po upływie łącznego okresu odroczenia, o którym mowa w art. 43i § 2, z informacji uzyskanych od podmiotu dozorującego wynika, że w dalszym ciągu nie jest możliwe niezwłoczne rozpoczęcie wykonywania środka karnego, sąd orzeka o uchyleniu kontroli zakazu lub obowiązku z zastosowaniem systemu dozoru elektronicznego. W miarę potrzeby stosuje natomiast zamiast lub obok orzeczonego środka karnego środek karny (art. 43j § 1 kkw). Jeżeli nadal nie jest możliwe niezwłoczne rozpoczęcie wykonywania środka zabezpieczającego, sąd orzeka w przedmiocie jego zmiany lub uchylenia (art. 43j § 2 kkw).

Obowiązki i prawa skazanego

Na wstępnie skazany jest zobowiązany do zgłoszenia podmiotowi dozorującemu gotowość do instalacji środków technicznych (art. 43m § 1 kkw). Musi to nastąpić w terminie i w sposób, które zostały określone przez sąd,

Zgodnie z art. 43n kkw, skazany, wobec którego wykonywany jest dozór elektroniczny, ma obowiązek:

1. nieprzerwanie nosić nadajnik;
2. dbać o powierzone mu środki techniczne, w tym zwłaszcza chronić je przed utratą, zniszczeniem, uszkodzeniem lub uczynieniem niezdatnymi do użytku, oraz zapewniać ich stałe zasilanie energią elektryczną;
3. udostępniać podmiotowi dozorującemu powierzone środki techniczne do kontroli, naprawy lub wymiany na każde żądanie tego podmiotu, w tym również umożliwiając pracownikom tego podmiotu wejście do pomieszczeń, w których skazany przebywa, lub na nieruchomość stanowiącą jego własność lub będącą w jego zarządzie;
4. udzielać prezesowi sądu lub upoważnionemu sędziemu, sądowemu kuratorowi zawodowemu, podmiotowi dozorującemu i podmiotowi prowadzącemu centralę monitorowania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary i wykonywania nałożonych obowiązków oraz stawiać się na wezwania sędziego i kuratora.

Skazany, wobec którego wykonywany jest dozór stacjonarny, ma ponadto obowiązek:

1. pozostawać we wskazanym przez sąd miejscu w wyznaczonym czasie;
2. odbierać połączenia przychodzące do rejestratora stacjonarnego;
3. umożliwiać sądowemu kuratorowi zawodowemu wejście do mieszkania lub na nieruchomość, gdzie zainstalowano rejestrator;
4. udzielać osobom upoważnionym, na ich żądanie, wyjaśnień, również przy użyciu rejestratora stacjonarnego.

W przypadku dozoru mobilnego lub zbliżeniowego, skazany ma obowiązek nieprzerwanego noszenia rejestratora przenośnego, dobierania połączeń przychodzących i udzielania wyjaśnień.

Nadzór nad wykonywaniem dozoru elektronicznego

Nadzór nad wykonywaniem kar z zastosowaniem dozoru elektronicznego oraz orzekanie w sprawach dotyczących wykonania tych kar należą do właściwego sądu penitencjarnego (art. 43e § 1 kkw). Co do zasady więc w sprawach związanych z wykonaniem postanowienia o udzieleniu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego i jego uchyleniem właściwy jest sąd penitencjarny, w którego okręgu kara jest wykonywana. Nadzór taki obejmuje kontrolę i ocenę:

1. legalności i prawidłowości wykonywania orzeczonej kary;
2. prawidłowości obliczania okresów wykonywania orzeczonej kary w systemie dozoru elektronicznego;
3. wykonywania zadań probacyjnych i działalności wychowawczej sądowego kuratora zawodowego oraz przebiegu procesu resocjalizacji skazanego;
4. działalności upoważnionego podmiotu dozorującego w zakresie wykonywania obowiązków przez skazanego;
5. kolejności wykonywania orzeczeń, jak również prawidłowości zawiadamiania o wystąpieniu warunków technicznych pozwalających na niezwłoczne rozpoczęcie wykonania orzeczonej kary lub o dacie, od której będzie to możliwe.

Czynności związane z organizowaniem i kontrolowaniem wykonywania kar z zastosowaniem dozoru elektronicznego oraz nałożonych w związku z nimi obowiązków wykonuje sądowy kurator zawodowy (art. 43e § 3 kkw).

Nieprzestrzeganie ustawowych obowiązków

Niestosowanie się do określonych w ustawie obowiązków związanych z orzeczonym wobec sprawcy środkiem zabezpieczającym stanowi przestępstwo. Określono je w art. 244b § 1 kk. Zgodnie z tym przepisem kto nie stosuje się do określonych w ustawie obowiązków związanych z orzeczonym wobec niego środkiem zabezpieczającym, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Tej samej karze podlega, kto bezprawnie udaremnia wykonywanie orzeczonego wobec innej osoby środka zabezpieczającego w postaci elektronicznej kontroli miejsca pobytu (art. 244b § 2 kk).

Natomiast stosownie do art. 66a ustawy Kodeks wykonawczy (dalej jako „kw”) osoba, wobec której wykonuje się karę, środek karny lub środek zabezpieczający w systemie dozoru elektronicznego, albo osoba chroniona, która umyślnie dopuszcza do zniszczenia, uszkodzenia, uczynienia niezdatnym do użytku nadajnika, rejestratora stacjonarnego lub przenośnego stanowiących środki techniczne służące do wykonywania dozoru elektronicznego, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.