Na czym polega kara zastępcza?

Uchylanie się od odbywania kary ograniczenia wolności ma miejsce wtedy, gdy skazany był świadomy ciążących na nim obowiązków, stanowiących element kary ograniczenia wolności, jak również konsekwencji ich niewykonywania, oraz, mając obiektywnie istniejące możliwości, przy braku jakichkolwiek przeszkód, nie wykonywał w całości lub w części któregokolwiek z nich. Cechą uchylania jest negatywny stosunek psychiczny skazanego do ciążącego na nim obowiązku. W sytuacji takiej możliwe jest wykonanie tzw. zastępczej kary pozbawienia wolności. Na czym polega kara zastępcza? Komu przysługuje?

Zastępcza kara pozbawienia wolności

Zgodnie z art. 65 § 1 ustawy Kodeks karny wykonawczy (dalej jako „kkw”), jeżeli skazany uchyla się od odbywania kary ograniczenia wolności, sąd zarządza, a jeżeli uchyla się on od świadczenia pieniężnego lub obowiązków orzeczonych na podstawie art. 34 § 3 ustawy Kodeks karny (dalej jako „kk”), sąd może zarządzić wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności.

Oznacza to, że uchylanie się od odbywania kary ograniczenia wolności, a także od wykonania świadczenia pieniężnego (o którym mowa w art. 39 pkt 7 kk) rodzi odmienne konsekwencje prawne wobec skazanego. To samo dotyczy uchylania się od obowiązków orzeczonych na podstawie art. 72 § 1 pkt 2–3 kk. Mowa o obowiązku przeproszenia pokrzywdzonego i obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby.

W pierwszym bowiem przypadku sąd obligatoryjnie zarządza wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności. Natomiast w drugim – podjęcie decyzji w tym przedmiocie pozostawiono dyskrecjonalnej ocenie sądu. Rozpatrywany jest przez sąd konkretny przypadek. Bierze się pod uwagę zwłaszcza postawy skazanego w toku odbywania kary. W ten sposób sąd będzie mógł bowiem rozważyć, czy pomimo niewykonania świadczenia pieniężnego lub obowiązku (obowiązków) konieczne jest zarządzenie izolacyjnej formy wykonania kary ograniczenia wolności.

Z kolei jeżeli ustawa nie przewiduje za dane przestępstwo kary pozbawienia wolności, górna granica zastępczej kary pozbawienia wolności nie może przekroczyć 6 miesięcy (art. 65 § 2 kkw).

Kara zastępcza – wykonanie

Co do zasady zamiana kary ograniczenia wolności na zastępczą karę pozbawienia wolności powinna mieć charakter wyjątkowy (M. Siwek, Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 24 lutego 2010 r., sygn. I KZP 30/09). Konsekwencją podjęcia decyzji o orzeczeniu kary zastępczej w miejsce kary zasadniczej jest wygaśnięcie z mocy prawa wszystkich ciążących na skazanym obowiązków związanych z karą ograniczenia wolności. Nie jest to jednak równoznaczne z utratą mocy samego wyroku skazującego.

Artykuł 65 § 1 kkw stanowi, iż w razie gdy skazany wykonał część kary ograniczenia wolności, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności w wymiarze odpowiadającym karze ograniczenia wolności pozostałej do wykonania. Przyjmując, że jeden dzień zastępczej kary pozbawienia wolności jest równoważny dwóm dniom kary ograniczenia wolności. Zamianie na karę zastępczą nie może podlegać cały wymiar kary ograniczenia wolności ustalony w wyroku. Niewątpliwie w doktrynie i judykaturze Sądu Najwyższego od dawna prezentowano takie stanowisko. Sąd, działając w trybie art. 65 § 1 kkw, powinien przyjąć za podstawę rozstrzygnięcia tylko tę część kary, która nie została wykonana przez skazanego. Dokonywanie zamiany całego okresu kary ograniczenia wolności, ustalonego w orzeczeniu skazującym, na karę zastępczą, w sytuacji gdy znacząca część wymiaru pracy lub wyznaczonych obowiązków została wykonana, byłoby zatem rozwiązaniem niesprawiedliwym. Takie uzasadnienie znajdziemy w uchwale Sądu Najwyższego z 25 lutego 2002 r., sygn. I KZP 2/02.

Wstrzymanie wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności

Sąd może w każdym czasie wstrzymać wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności. Będzie tak w wypadku, gdy skazany oświadczy na piśmie, że podejmie odbywanie kary ograniczenia wolności. Podda się zatem także rygorom z nią związanym. Wstrzymanie następuje do czasu wykonania orzeczonej kary ograniczenia wolności (art. 65a § 1 kkw). Gdy skazany uchyla się od odbywania kary ograniczenia wolności, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności (art. 65a § 2 kkw).