Kiedy policja ma prawo strzelać?

Każdy funkcjonariusz ma świadomość, że użycie środków przymusu bezpośredniego, w tym broni palnej, to szczególne uprawnienie, którego stosowanie dopuszczalne jest tylko w wyjątkowych sytuacjach. W jaki sposób polskie przepisy regulują użycie broni przez policjantów?

Używanie lub wykorzystywanie broni palnej

Przypadki i zasady używania lub wykorzystywania broni palnej m.in. przez funkcjonariuszy policji reguluje ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej (dalej jako „upbbp”). Zgodnie z jej treścią (art. 6 ust. 2) zastosowanie broni palnej jest dopuszczalne wyłącznie w przypadkach, gdy użycie lub wykorzystanie środków przymusu bezpośredniego:

1. okazało się niewystarczające do osiągnięcia celów tego użycia lub wykorzystania; lub
2. nie jest możliwe ze względu na okoliczności zdarzenia.

Zgodnie z art. 2 usbbp, poza policją, do używania lub wykorzystywania środków przymusu bezpośredniego i broni palnej są m.in. funkcjonariusze ABW, Agencji Wywiadu, CBA, Służby Celno-Skarbowej, Służby Więziennej, Straży Granicznej, strażnicy straży gminnych (miejskich), Straży Leśnej, żołnierze Żandarmerii Wojskowej i inspektorzy Inspekcji Transportu Drogowego.

Podstawowe zasady użycia lub wykorzystania broni palnej

Ustawa wyraźnie zastrzega, że podmiot uprawniony do użycia lub wykorzystania broni palnej może z niej korzystać tylko w celach określonych w ustawie i wyłącznie w zakresie realizacji zadań, jakie ustawa mu przypisuje (art. 5 usbbp). Artykuł 7 ustawy o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej wprowadza także zasadę, w myśl której broni palnej używa się w sposób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę, a od jej użycia lub wykorzystania należy odstąpić, gdy cel jej użycia lub wykorzystania został osiągnięty. Istotne jest więc, aby przy podjęciu decyzji o wykorzystaniu broni palnej postępować ze szczególną rozwagą i traktować dopuszczalność jej użycia jako środek ostateczny (art. 7 ust. 4 usbbp).

Kiedy policjant może użyć broni - przesłanki

Zgodnie z art. 45 usbbp, broni palnej można użyć, gdy zaistnieje co najmniej jeden z następujących przypadków: 

1. konieczność odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność  osób oraz w gdy celem jest ochrona ważnych obiektów, urządzeń, mienia lub nienaruszalności granicy państwowej, a także zapewnienie bezpieczeństwa konwoju lub doprowadzenia,
2. konieczność przeciwstawienia się osobie niepodporządkowującej się wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni lub która usiłuje bezprawnie odebrać broń palną uprawnionemu do jej posiadania,
3. bezpośredni pościg za osobą, wobec której użycie broni palnej było dopuszczalne w przypadkach określonych w pkt 1, lub gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełniła  ona przestępstwo (m.in. zabójstwa, spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, zgwałcenia lub wymuszenia czynności seksualnej czy wzięcia lub przetrzymywania zakładnika),
4. konieczność ujęcia osoby, wobec której użycie broni palnej było dopuszczalne w przypadkach określonych w pkt 1, lub wobec której istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełniła przestępstwo, o którym mowa w pkt 3; albo w przypadku konieczności ujęcia lub udaremnienia ucieczki osoby zatrzymanej, tymczasowo aresztowanej lub odbywającej karę pozbawienia wolności (np. jeżeli ucieczka tej osoby stwarza zagrożenie życia lub zdrowia innej osoby, istnieje uzasadnione podejrzenie, że osoba ta może użyć materiałów wybuchowych, broni palnej lub innego niebezpiecznego przedmiotu),
5. konieczność udaremnienia ucieczki osoby pozbawionej wolności z aresztu śledczego lub zakładu karnego oraz osoby konwojowanej lub doprowadzanej, a także pościg za tą osobą.

Do jakich działań może być wykorzystana broń palna?

Zgodnie z art. 47 usbbp broń palną można wykorzystać w przypadku konieczności podjęcia co najmniej jednego z następujących działań:

1. zatrzymanie pojazdu, jeżeli jego działanie zagraża życiu lub zdrowiu uprawnionego lub innej osoby lub stwarza zagrożenie dla ważnych obiektów, urządzeń lub obszarów,
2. pokonanie przeszkody uniemożliwiającej lub utrudniającej ujęcie osoby albo ratowanie życia lub zdrowia uprawnionego, innej osoby lub ratowanie mienia lub w przypadku naruszenia porządku lub bezpieczeństwa publicznego przez osobę pozbawioną wolności, zatrzymaną lub umieszczoną w strzeżonym ośrodku albo areszcie w celu wydalenia,
3. zaalarmowanie lub wezwanie pomocy,
4. neutralizacja przedmiotów lub urządzeń mogących stwarzać niebezpieczeństwo wybuchu, powodujących jednocześnie bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia uprawnionego lub innej osoby,
5. unieszkodliwienie zwierzęcia, którego zachowanie zagraża bezpośrednio życiu lub zdrowiu uprawnionego lub innej osoby,
6. oddanie strzału ostrzegawczego,
7. zniszczenia lub unieruchomienia bezzałogowego statku powietrznego, w przypadkach określonych w ustawie Prawo lotnicze.

Co istotne, od czasu uchwalenia ustawy o Policji, funkcjonariusze mają możliwość użycia broni palnej wobec każdego, bez wyjątku, kto dokonuje bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie drugiego człowieka.

Kiedy policjant może użyć broni – procedura

Jak już wspomniano, zgodnie z polskim prawem, policjant może użyć broni palnej jedynie w ostateczności. Istnieje zatem szereg czynności regulowanych ustawowo, których podjęcie przez funkcjonariusza (i każdą inną osobę uprawnioną) przed użyciem broni palnej jest obligatoryjne. Zgodnie z art. 48 ust. 1 usbbp, funkcjonariusz w pierwszej kolejności jest zobowiązany do identyfikacji swojej formacji albo służby okrzykiem („Policja!”). Następnie należy wezwać osobę do zachowania zgodnego z prawem. W szczególności jest to wezwanie do natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego przedmiotu, zaniechania ucieczki i odstąpienia od użycia przemocy.

W przypadku niepodporządkowania się tym wezwaniom, uprawniony uprzedza o użyciu broni palnej okrzykiem: „Stój, bo strzelam!”. Jeżeli wezwanie to okaże się nieskuteczne, funkcjonariusz oddaje strzał ostrzegawczy w bezpiecznym kierunku (art. 48 ust. 2 usbbp).

O każdym przypadku użycia lub wykorzystania broni palnej funkcjonariusz jest zobowiązany niezwłocznie powiadomić przełożonego lub osobę pełniącą służbę dyżurną (art. 50 usbbp).

Przeczytaj również:
Czy policjant albo strażnik miejski może odmówić interwencji?

Wyjątki od procedury

Od wspomnianej procedury lub jej poszczególnych elementów (w szczególności od oddania strzału ostrzegawczego) można odstąpić, jeżeli ich zrealizowanie groziłoby bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia funkcjonariusza lub innej osoby lub gdy jest to niezbędne dla zapobieżenia wystąpieniu zdarzenia o charakterze terrorystycznym, a inne środki ze względu na okoliczności mogłyby okazać się niewystarczające.

Co do zasady, zgodnie z art. 9 usbbp, wobec kobiet w widocznej ciąży, osób, których wygląd wskazuje na wiek do 13 lat, oraz osób o widocznej niepełnosprawności uprawniony może użyć wyłącznie siły fizycznej w postaci technik obezwładnienia. Użycie broni palnej w tych przypadkach jest dopuszczalne wyłącznie wtedy, gdy zachodzi konieczność odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie lub zdrowie osoby, a użycie siły fizycznej wobec kobiety w ciąży, dziecka czy osoby o widocznej niepełnosprawności jest niewystarczające lub niemożliwe.