Każdy funkcjonariusz ma świadomość, że użycie środków przymusu bezpośredniego, w tym broni palnej, to szczególne uprawnienie, którego stosowanie dopuszczalne jest tylko w wyjątkowych sytuacjach. W jaki sposób polskie przepisy regulują użycie broni przez policjantów?
Przypadki i zasady używania lub wykorzystywania broni palnej m.in. przez funkcjonariuszy policji reguluje ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej (dalej jako „upbbp”). Zgodnie z jej treścią (art. 6 ust. 2) zastosowanie broni palnej jest dopuszczalne wyłącznie w przypadkach, gdy użycie lub wykorzystanie środków przymusu bezpośredniego:
Zgodnie z art. 2 usbbp, poza policją, do używania lub wykorzystywania środków przymusu bezpośredniego i broni palnej są m.in. funkcjonariusze ABW, Agencji Wywiadu, CBA, Służby Celno-Skarbowej, Służby Więziennej, Straży Granicznej, strażnicy straży gminnych (miejskich), Straży Leśnej, żołnierze Żandarmerii Wojskowej i inspektorzy Inspekcji Transportu Drogowego.
Ustawa wyraźnie zastrzega, że podmiot uprawniony do użycia lub wykorzystania broni palnej może z niej korzystać tylko w celach określonych w ustawie i wyłącznie w zakresie realizacji zadań, jakie ustawa mu przypisuje (art. 5 usbbp). Artykuł 7 ustawy o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej wprowadza także zasadę, w myśl której broni palnej używa się w sposób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę, a od jej użycia lub wykorzystania należy odstąpić, gdy cel jej użycia lub wykorzystania został osiągnięty. Istotne jest więc, aby przy podjęciu decyzji o wykorzystaniu broni palnej postępować ze szczególną rozwagą i traktować dopuszczalność jej użycia jako środek ostateczny (art. 7 ust. 4 usbbp).
Zgodnie z art. 45 usbbp, broni palnej można użyć, gdy zaistnieje co najmniej jeden z następujących przypadków:
Zgodnie z art. 47 usbbp broń palną można wykorzystać w przypadku konieczności podjęcia co najmniej jednego z następujących działań:
Co istotne, od czasu uchwalenia ustawy o Policji, funkcjonariusze mają możliwość użycia broni palnej wobec każdego, bez wyjątku, kto dokonuje bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie drugiego człowieka.
Jak już wspomniano, zgodnie z polskim prawem, policjant może użyć broni palnej jedynie w ostateczności. Istnieje zatem szereg czynności regulowanych ustawowo, których podjęcie przez funkcjonariusza (i każdą inną osobę uprawnioną) przed użyciem broni palnej jest obligatoryjne. Zgodnie z art. 48 ust. 1 usbbp, funkcjonariusz w pierwszej kolejności jest zobowiązany do identyfikacji swojej formacji albo służby okrzykiem („Policja!”). Następnie należy wezwać osobę do zachowania zgodnego z prawem. W szczególności jest to wezwanie do natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego przedmiotu, zaniechania ucieczki i odstąpienia od użycia przemocy.
W przypadku niepodporządkowania się tym wezwaniom, uprawniony uprzedza o użyciu broni palnej okrzykiem: „Stój, bo strzelam!”. Jeżeli wezwanie to okaże się nieskuteczne, funkcjonariusz oddaje strzał ostrzegawczy w bezpiecznym kierunku (art. 48 ust. 2 usbbp).
O każdym przypadku użycia lub wykorzystania broni palnej funkcjonariusz jest zobowiązany niezwłocznie powiadomić przełożonego lub osobę pełniącą służbę dyżurną (art. 50 usbbp).
Przeczytaj również:
Czy policjant albo strażnik miejski może odmówić interwencji?
Od wspomnianej procedury lub jej poszczególnych elementów (w szczególności od oddania strzału ostrzegawczego) można odstąpić, jeżeli ich zrealizowanie groziłoby bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia lub zdrowia funkcjonariusza lub innej osoby lub gdy jest to niezbędne dla zapobieżenia wystąpieniu zdarzenia o charakterze terrorystycznym, a inne środki ze względu na okoliczności mogłyby okazać się niewystarczające.
Co do zasady, zgodnie z art. 9 usbbp, wobec kobiet w widocznej ciąży, osób, których wygląd wskazuje na wiek do 13 lat, oraz osób o widocznej niepełnosprawności uprawniony może użyć wyłącznie siły fizycznej w postaci technik obezwładnienia. Użycie broni palnej w tych przypadkach jest dopuszczalne wyłącznie wtedy, gdy zachodzi konieczność odparcia bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie lub zdrowie osoby, a użycie siły fizycznej wobec kobiety w ciąży, dziecka czy osoby o widocznej niepełnosprawności jest niewystarczające lub niemożliwe.