Krąg osób zobowiązanych do alimentacji

W dniu 14 marca 2019 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku wydał wyrok dotyczący kręgu osób zobowiązanych do alimentacji.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, skoro zarówno syn skarżącego, jak i jego pasierb, należą do odpowiadających sobie kręgów osób zobowiązanych do alimentacji, na obu z nich ciąży obowiązek alimentacyjny w równym stopniu.

Warunki przyznania zasiłku opiekuńczego

Według art. 16a ust. 1 u.ś.r. specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje m.in. osobom, na których zgodnie z przepisami k.r.i.o. ciąży obowiązek alimentacyjny, jeżeli: (1) nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub (2) rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, w celu sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Warunkiem przyznania ww. zasiłku jest również spełnienie kryterium dochodowego, o którym mowa w art. 16a ust. 2 u.ś.r., a które to kryterium, jak wynika z akt przedmiotowej sprawy, zostało spełnione. Okoliczność ta nie jest kwestionowana. Nie jest także sporne, że osoba wymagająca opieki legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, orzeczonym na stałe. Co również istotne – żaden z organów w istocie nie zanegował okoliczności sprawowania przez skarżącego stałej opieki nad ojczymem, która to okoliczność wynika z ustaleń pracownika socjalnego.

Organy nie uczyniły zaś żadnych ustaleń mających na celu wyjaśnienie, czy istnieje związek pomiędzy rezygnacją przez skarżącego z zatrudnienia lub podejmowania innej pracy zarobkowej, a sprawowaną przez niego stałą opieką nad ojczymem. W tym względzie podkreślić należy, że ustawowy wymóg niepodejmowania zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, implikuje konieczność wystąpienia bezpośredniego związku pomiędzy nimi, a sprawowaniem stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Okoliczności tych zaś nie można rozważać w oderwaniu od zaistniałego stanu faktycznego.

Zobowiązanym do alimentacji w pierwszej kolejności jest syn

U podłoża decyzji odmawiających skarżącemu przedmiotowego zasiłku, legły zaś ustalenia organów obu instancji, dotyczące kolejności wśród osób zobowiązanych do alimentacji względem, na gruncie przepisów k.r.i.o., do których odnosi się wprost art. 16a ust. 1 u.ś.r. Organy stanęły na stanowisku, że w sytuacji, gdy osoba wymagająca opieki ma zarówno syna, jak i pasierba, zobowiązanym do alimentacji w pierwszej kolejności jest syn, zaś pasierb należy do dalszego kręgu osób objętych obowiązkiem alimentacyjnym.

Wyjaśnić przy tym należy, że obowiązek alimentacyjny uregulowany w k.r.i.o. to zobowiązanie polegające na dostarczaniu środków utrzymania, a w miarę potrzeby środków wychowania, które obciąża krewnych w linii prostej i rodzeństwo (art. 128 k.r.i.o.). Może ono dotyczyć również innych osób bliskich, niepołączonych więzami krwi. Taką sytuację reguluje art. 144 k.r.i.o., który stanowi podstawę do żądania świadczeń alimentacyjnych od powinowatych, czyli od osób nie powiązanych ze sobą węzłem pokrewieństwa. Uregulowanie to poszerza zatem wyznaczony brzmieniem art. 128 k.r.o. krąg osób uprawnionych i zobowiązanych do alimentacji. Nie ulega przy tym wątpliwości, że na mocy art. 144 § 2 zd. 1 k.r.i.o. jako mąż matki, niebędący jego ojcem, może żądać od niego świadczeń alimentacyjnych, jeżeli przyczyniał się do jego wychowania i utrzymania, a jego żądanie odpowiada zasadom współżycia społecznego. Do tak sformułowanego obowiązku alimentacyjnego stosuje się odpowiednio przepisy o obowiązku alimentacyjnym między krewnymi (art. 144 § 3 k.r.i.o.).

Obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności

I tak, zgodnie z art. 132 k.r.i.o. obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami. Przy czym, kolejność tą określa art. 129 § 1 k.r.i.o. stanowiący, że obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem, jeżeli zaś jest kilku zstępnych lub wstępnych, obciąża bliższych stopniem przed dalszymi.

Z kolei wedle art. 617 § 2 k.r.i.o. stopień pokrewieństwa określa się według liczby urodzeń, wskutek których powstało pokrewieństwo. Z powyższego wynika zatem, że bliższy stopniem krewny wyprzedza co do obowiązku alimentacyjnego wszystkich krewnych dalszych stopniem. Natomiast krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym (art. 129 § 2 k.r.i.o.). Jak stanowi natomiast art. 618 § 1 k.r.i.o. z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem, a krewnymi drugiego małżonka, które trwa mimo ustania małżeństwa. Linię zaś i stopień powinowactwa określa się według linii i stopnia pokrewieństwa (art. 618 § 2 k.r.i.o.).

Powinowactwo i pokrewieństwo a alimenty

Z powyższego wynika zatem, że linia powinowactwa stanowi wierne odwzorowanie linii pokrewieństwa. Stopień powinowactwa, podobnie jak stopień pokrewieństwa, ustala się według liczby urodzeń i odpowiada on stopniowi pokrewieństwa małżonka powinowatego. Powinowactwo stopnia pierwszego odpowiada zatem zawsze pokrewieństwu pierwszego stopnia, w związku z czym dzieci współmałżonka, niebędące wspólnymi dziećmi małżonków (tj. pasierbica i pasierb), są w stosunku do drugiego współmałżonka powinowatymi pierwszego stopnia w linii prostej.

Skoro zatem stopień powinowactwa odpowiada stopniowi pokrewieństwa, w którym współmałżonek pozostaje w stosunku do swych krewnych, niezasadne jest stanowisko organów obu instancji, jakoby obowiązek alimentacyjny syna, wyprzedzał obowiązek alimentacyjny jego pasierba – tj. skarżącego, (tj. aby był on zobowiązany do alimentacji w bliższej kolejności aniżeli pasierb). Obaj zatem – zarówno syn, jak i pasierb, są odpowiednio – spokrewnieni oraz spowinowaceni w tym samym stopniu (tj. w pierwszym stopniu w linii prostej).

Obowiązek alimentacyjny ciąży w równym stopniu na synu i pasierbie

Zauważyć przy tym należy, że z wnioskiem o przyznanie specjalnego zasiłku opiekuńczego wystąpił pasierb, a nie syn, który ponadto zadeklarował sprawowanie nad nim stałej opieki, a którą to okoliczność potwierdza zgromadzony w sprawie materiał dowodowy. Jednocześnie syn złożył pisemne oświadczenie, że opieki takiej ani nie sprawuje, ani też – z uwagi na sytuację rodzinną oraz oddalenie od miejsca zamieszkania ojca – sprawować nie może. Z oświadczenia tego nie wynika również, aby pozostawał on co najmniej w gotowości rezygnacji z podejmowanych prac dorywczych oraz wykonywanej przez niego pracy na stanowisku palacza w okresie jesienno-zimowym. Jak wynika zatem z akt sprawy – tych dwóch przesłanek syn nie spełnia.

W związku z powyższym, w ocenie tut. Sądu, organy obu instancji nietrafnie zinterpretowały ww. przepisy k.r.i.o. regulujące obowiązek alimentacyjny oraz wyznaczające kolejność wśród osób zobowiązanych do alimentacji, niezasadnie odmawiając, z powodów powołanych w uzasadnieniach wydanych aktów prawnych, przyznania wnioskowanego świadczenia skarżącemu. Skoro bowiem zarówno syn, jak i jego pasierb, należą do odpowiadających sobie kręgów osób zobowiązanych do alimentacji, na obu z nich ciąży obowiązek alimentacyjny w równym stopniu, co implikuje konieczność dokonania ustaleń, czy skarżący spełnia pozostałe przesłanki przewidziane w art. 16a u.ś.r.

Uchylenie decyzji organów obu instancji

Rozpoznając sprawę ponownie, organy obu instancji będą miały na względzie zawarte wyżej uwagi i rozważania oraz dokonają brakujących ustaleń stanu faktycznego, w zakresie dotyczącym istnienia związku pomiędzy rezygnacją skarżącego z zatrudnienia lub podejmowania przez niego innej pracy zarobkowej, a sprawowaną przez niego stałą opieką nad ojczymem.

Błędna wykładnia ww. przepisów prawa materialnego, która doprowadziła do wadliwego uznania, że skarżącemu nie należy się specjalny zasiłek opiekuńczy tylko z tego powodu, że jest on zobowiązany do alimentacji względem uprawnionego w dalszej kolejności tj. za synem uprawnionego, skutkowało uchyleniem zaskarżonej decyzji na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit.a. ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi oraz uchyleniem decyzji jej poprzedzającej, na podstawie art. 135 p.p.s.a.