Odszkodowanie za rozwiązanie umowy o pracę – opodatkowanie

Czy odszkodowanie za rozwiązanie umowy o pracę podlega opodatkowaniu? W przypadku zasądzenia przez sąd pracy odszkodowania na rzecz byłego pracownika za niezgodne z przepisami prawa pracy rozwiązanie stosunku pracy odszkodowanie takie będzie wolne od podatku. Co jednak, gdy strony przed zapadnięciem wyroku zawarły w tym zakresie stosowną ugodę pozasądową? Wówczas kwota wynikająca z takiej ugody będzie stanowiła przychód pracownika podlegający opodatkowaniu.

Poza tym odszkodowanie wynikające z takiej ugody nie będzie stanowiło przychodu ze źródła przychodów dotyczącego stosunku pracy. Co z tego wynika? Pracownik będzie musiał się z tego dochodu rozliczyć samodzielnie.

Odszkodowanie za rozwiązanie umowy o pracę – zwolnienie z podatku dochodowego

Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 3) ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (ustawy o PIT) wolne od podatku dochodowego są otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia. Ma to miejsce tylko, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw.

Odszkodowanie za rozwiązanie umowy o pracę musi wynikać z przepisów prawa pracy – co to oznacza?

Przepisy kodeksu pracy przewidują uprawnienia pracownika w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę. Zgodnie z art. 44 Kodeksu pracy pracownik może wnieść odwołanie od wypowiedzenia umowy o pracę do sądu pracy. Sąd może orzec o odszkodowaniu w wysokości wynagrodzenia za okres od 2 tygodni do 3 miesięcy. Musi jednak wcześniej ustalić, że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę. Nie może jednak orzec o odszkodowaniu niższym od wynagrodzenia za okres wypowiedzenia.

Natomiast zgodnie z art. 56 Kodeksu pracy pracownikowi, z którym rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie, przysługuje roszczenie o odszkodowanie. Przysługuje ono w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia lub w wysokości wynagrodzenia za czas, do którego umowa miała trwać. Nie więcej jednak niż za okres wypowiedzenia.

Jakich sytuacji dotyczy zatem zwolnienie wynikające z art. 21 ust. 1 pkt 3? Mowa o sytuacjach, gdzie zasady oraz ramy kwotowe odszkodowania zasądzanego przez sąd pracy wynikają właśnie m.in. z ww. przepisów prawa pracy.

Odszkodowanie za rozwiązanie umowy o pracę – ugoda pozasądowa

Art. 21. ust. 1 pkt 3) ustawy o PIT wskazując, jakie odszkodowania korzystają ze zwolnienia z opodatkowania, wymienia jednocześnie wyjątki, które nie korzystają z tego zwolnienia. I tak, zgodnie z lit. g) tego przepisu, zwolnienie to nie dotyczy odszkodowań wynikających z zawartych umów lub ugód innych niż ugody sądowe.

Oznacza to, że tylko odszkodowania zasądzone wyrokiem lub też wynikające z ugody sądowej korzystają ze zwolnienia z art. 21 ust. 1 pkt 3) ustawy o PIT. Oczywiście przy założeniu, że kwoty wskazane w wyroku sądu lub ugodzie sądowej wynikają z przepisów prawa pracy. Była o tym  mowa powyżej.

Koszty uzyskania przychodu pracodawcy

Zgodnie z art. 22 ustawy o PIT kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów. Wyjątek stanowią koszty wymienione w art. 23 ustawy o PIT. Art. 23 ustawy o PIT wskazuje, jakie wydatki nie stanowią kosztu uzyskania przychodu. Nie wymienia jednak odszkodowań wypłacanych pracownikom. Wydatek taki należy zatem badać przez pryzmat zasady ogólnej. Wynika ona natomiast z art. 22 ustawy o PIT.

Jakie jest stanowisko organów podatkowych? Najczęściej są one zdania, że odszkodowanie z powodu niezgodnego z prawem rozwiązania stosunku pracy z byłym pracownikiem nie klasyfikuje się do kosztów uzyskania przychodów. Zgodnie ze stanowiskiem organów celem takiej wypłaty nie jest uzyskanie przychodu ani zachowanie lub zabezpieczenie źródła przychodów. Dodatkowo, zdaniem organów podatkowych, zapłata odszkodowania w kwocie niższej wynikającej z ugody pozasądowej od kwoty, jaka wynikać by mogła z wyroku sądu, nie decyduje jeszcze o tym, czy wydatek spełnia kryteria kosztu uzyskania przychodów (interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 31 marca 2010 r., nr ITPB1/415-17/10/WM).

Stanowisko sądów administracyjnych w tym zakresie nie jest jednolite. Niemniej jednak zgodnie z uzasadnieniem wyroku NSA z dnia 10 kwietnia 2014 r. (II FSK 1122/12): odszkodowanie zapłacone na mocy ugody sądowej ma swoją podstawę prawną w przepisach prawa pracy i stanowi ekwiwalent należności przysługujących pracownikowi od pracodawcy z tytułu rozwiązania umowy o pracę. Wydatek poniesiony na pokrycie odszkodowania na rzecz byłego pracownika należy zatem traktować podobnie, jak wypłatę wynagrodzenia i innych należności wynikających z umowy o pracę.

Z pewnością nie jest to stanowisko odosobnione. Należy mieć jednak na uwadze, że każdy stan faktyczny wymaga indywidualnej oceny prawnej z punktu widzenia przepisów podatkowych.

Składki ZUS

Zgodnie z rozporządzeniem z dnia 18 grudnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe podstawę wymiaru składek ZUS stanowi przychód w rozumieniu ustawy o PIT. Zgodnie jednak z § 2 tego rozporządzenia podstawy wymiaru składek nie stanowią:

• odszkodowania wypłacane pracownikom z tytułu rozwiązania stosunku pracy,
• nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub
• rozwiązania jej bez wypowiedzenia.