Czy można ubiegać się o odszkodowanie od linii lotniczych za lot niezrealizowany z uwagi na strajk personelu?

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wypowiedział się 23 marca br. w kwestii możliwości zwolnienia przewoźnika od wypłaty odszkodowań za niezrealizowany lot z powodu strajku pracowników (sprawa Airhelp Ltd v Scandinavian Airline System SAS, sygn. C-28/20). Zdaniem Trybunału strajk zorganizowany przez związek zawodowy pracowników przewoźnika lotniczego, którego celem jest w szczególności zapewnienie podwyżek płac, nie mieści się w pojęciu „nadzwyczajnej okoliczności”, która może zwolnić linię lotniczą z obowiązku wypłaty odszkodowania za odwołanie lotu lub długi opóźnienia w odniesieniu do danych lotów.

Stan faktyczny sprawy

Pasażer zarezerwował miejsce na lot z Malmö do Sztokholmu (Szwecja). Lot miał być obsługiwany przez Scandinavian Airlines System Dania – Norwegia – Szwecja (SAS) w dniu 29 kwietnia 2019 r. Lot ten odwołano jednak w dniu lotu z powodu strajk pilotów SAS w Danii, Szwecji i Norwegii. W związku z niepowodzeniem negocjacji prowadzonych przez związki zawodowe reprezentujące pilotów SAS, których celem było zawarcie nowego układu zbiorowego z liniami lotniczymi, związki zawodowe wezwały swoich członków do strajku. Strajk trwał siedem dni i spowodował odwołanie przez SAS szeregu lotów, w tym lotu zarezerwowanego przez zainteresowanego pasażera.

Airhelp wystąpił w imieniu pasażera do jednego z sądów okręgowych w Szwecji. Domagał się bowiem odszkodowania przewidzianego w rozporządzeniu w sprawie praw pasażerów lotniczych z tytułu odwołania lotu. SAS odmówił jednak wypłaty odszkodowania. Uznano, że strajk jego pilotów stanowił „nadzwyczajną okoliczność” w rozumieniu tego przepisu. Nie był on bowiem nieodłącznym elementem normalnego wykonywania jego działalności polegającej na zapewnianiu usług transportu lotniczego. Był poza jego faktyczną kontrolą.

Airhelp uznał jednak, że strajk nie stanowił „nadzwyczajnej okoliczności” tego rodzaju. Akcje protestacyjne, takie jak strajki, mogą mieć miejsce podczas negocjowania i zawierania układów zbiorowych. Wchodzą zatem w zakres zwykłej działalności linii lotniczej. Attunda tingsrätt Sollentuna (sąd szwedzki) wyraził wątpliwości, czy pojęcie „nadzwyczajnych okoliczności” w rozumieniu rozporządzenia o prawach pasażerów linii lotniczych obejmuje strajk ogłaszany przez organizacje pracowników po wypowiedzeniu, oraz czy był zgodnie z prawem zainicjowany i miał na celu zabezpieczenia podwyżek płac. Zgodnie z prawem szwedzkim zawiadomienie o strajku należy złożyć dopiero na tydzień przed rozpoczęciem strajku.

Przeczytaj również: Odszkodowanie za odwołany lot – możesz dostać nawet 600 euro!

Odwołanie lotu z powodu strajku – stanowisko TSUE

Wyrokiem wydanym przez Wielką Izbę Trybunał stwierdził, że strajk zorganizowany przez związek zawodowy pracowników przewoźnika lotniczego, którego celem jest w szczególności zapewnienie podwyżek płac, nie mieści się w pojęciu „nadzwyczajnej okoliczności” w rozumieniu rozporządzenia w sprawie praw pasażerów lotniczych, która może zwolnić linię lotniczą z obowiązku wypłaty odszkodowania za odwołanie lotu lub opóźnienia w odniesieniu do danych lotów. Przede wszystkim Trybunał wskazał, że pojęcie „nadzwyczajnych okoliczności” w rozporządzeniu odnosi się do wydarzeń, które spełniają łącznie dwa warunki. Ich spełnienie należy natomiast oceniać indywidualnie dla każdego przypadku, a mianowicie:

1. po pierwsze, ze względu na swój charakter lub pochodzenie, nie mogą nieodłącznie łączyć się ze zwykłym wykonywaniem działalności przewoźnika lotniczego,
2. po drugie – muszą pozostawać poza jego rzeczywistą kontrolą. 

TSUE wyjaśnił również, że pojęcie nadzwyczajnych okoliczności należy interpretować w sposób ścisły. Trzeba wziąć pod uwagę, że rozporządzenie ma na celu zapewnienie wysokiego poziomu ochrony pasażerów linii lotniczych. Zwolnienie z obowiązku wypłaty odszkodowania przewidzianego w rozporządzeniu stanowi odstępstwo od zasady, zgodnie z którą pasażerowie lotniczy mają prawo do odszkodowania. Ponadto Trybunał wskazał, że ​​strajk, jako jeden ze sposobów manifestacji rokowań zbiorowych, należy uznać za zdarzenie nieodłącznie związane z normalnym wykonywaniem działalności przez pracodawcę. Strajk jest przewidywalny dla pracodawcy. Zachowuje on zatem kontrolę nad zdarzeniami. Ma on bowiem co do zasady środki na przygotowanie się do strajku i, w zależności od przypadku, złagodzenie jego skutków. W tym względzie, jak każdy pracodawca, obsługujący przewoźnik lotniczy, w obliczu strajku swojego personelu, który opiera się na żądaniach dotyczących warunków pracy i wynagrodzenia, nie może twierdzić, że nie ma żadnej kontroli nad tym działaniem.

Przeczytaj również: TSUE: za opóźniony lot należy się nie tylko ryczałtowe odszkodowanie

Konsekwencje wyroku TSUE

Wyrok TSUE wskazuje więc jednoznacznie na to, że legalny strajk pracowników linii lotniczych nie może być traktowany jako siła wyższa zwalniająca przewoźnika z odpowiedzialności za odwołany lot. Legalny strajk – czyli zapowiedziany i zorganizowany zgodnie z prawem. Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 3 rozporządzenia nr 261/2004 ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów obsługujący przewoźnik lotniczy nie jest zobowiązany do wypłaty rekompensaty przewidzianej w art. 7, jeżeli może dowieść, że odwołanie jest spowodowane zaistnieniem nadzwyczajnych okoliczności. Takich, których nie można było uniknąć pomimo podjęcia wszelkich racjonalnych środków.

TSUE wskazał, że co do zasady pasażer, którego lot odwołano, ma prawo do odszkodowania od przewoźnika. Chyba że uprzednio otrzymał on informację odnośnie przeszkody w wykonaniu umowy. Przewoźnika zwalnia też z odpowiedzialności siła wyższa, będąca nieprzewidzianą i nadzwyczajną okolicznością, i której uniknięcie było niemożliwe przy zastosowaniu wszystkich racjonalnych środków. Okolicznością taką nie jest strajk pracowników przewoźnika. Nieprzewidzianą okolicznością może być sam strajk pracowników. Jednak wyłącznie w sytuacji – gdy jest to strajk zewnętrzny, tj. strajk pracowników zatrudnionych przez innego pracodawcę (kontrolerzy, pracownicy obsługi lotniska).