Czy można podsłuchiwać i nagrywać inną osobę? Kiedy jest to legalne?

Sprzęt do podsłuchu można kupić od ręki i wcale nie za duże pieniądze. Gadżety rodem z Jamesa Bonda kuszą wszystkich, którzy chcą wcielić się w rolę szpiega lub udowodnić coś w sądzie. Czy prawo pozwala na podsłuchiwanie? Niekoniecznie. Czy ludzie dostają na punkcie podsłuchiwania i kontroli obsesji? Zdarza się. Odpowiedzmy zatem na pytanie – czy można podsłuchiwać drugą osobę i jakie mogą być tego konsekwencje.

Podsłuchiwać chcą się wszyscy. Politycy, małżonkowie, pracownicy i pracodawcy. Czy kultura zawoalowana w historię PRL-u i filmy detektywistyczne zgubiła gdzieś podstawową zasadę nienaruszania cudzej prywatności? Nawet jeżeli druga strona nie gra fair play, prawo wymaga od nas przestrzegania konkretnych zasad. Podsłuchiwanie jest najczęściej motywowane przesłankami takimi jak próba udowodnienia czegoś w sądzie lub zdobycie informacji. Trzeba mieć świadomość, że podsłuchiwanie najprawdopodobniej będzie wiązało się z większymi kłopotami niż zyskami. Sąd może bowiem odrzucić dowody uzyskane w wyniku złamania prawa.

Osoba, która używa podsłuchu zasadniczo łamie prawo. Przede wszystkim postępuje niezgodnie z artykułem 267 Kodeksu karnego. Za złamanie prawa ochrony informacji grozi kara grzywny,  ograniczenie wolności lub pozbawienie wolności do dwóch lat. Całkiem sporo trzeba przyznać. Przepis ten dotyczy również czytania cudzej korespondencji. Nie jest to czyn, za który ściga się z urzędu lecz czyn ścigany na podstawie wniosku pokrzywdzonego. 

Art. 267.  § 1. Kto bez uprawnienia uzyskuje dostęp do informacji dla niego nieprzeznaczonej, otwierając zamknięte pismo, podłączając się do sieci telekomunikacyjnej lub przełamując albo omijając elektroniczne, magnetyczne, informatyczne lub inne szczególne jej zabezpieczenie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

• 2. Tej samej karze podlega, kto bez uprawnienia uzyskuje dostęp do całości lub części systemu informatycznego.
• 3. Tej samej karze podlega, kto w celu uzyskania informacji, do której nie jest uprawniony, zakłada lub posługuje się urządzeniem podsłuchowym, wizualnym albo innym urządzeniem lub oprogramowaniem.
• 4. Tej samej karze podlega, kto informację uzyskaną w sposób określony w § 1-3 ujawnia innej osobie.
• 5. Ściganie przestępstwa określonego w § 1-4 następuje na wniosek pokrzywdzonego

Potajemne nagrywanie może być również traktowane jako naruszenie ochrony dóbr osobistych. Podsłuchiwanie łamie również konstytucyjne prawo do swobody i ochrony komunikowania się oraz prawo do prywatności. 

Kiedy podsłuchiwanie jest legalne?

Podsłuchu można użyć, jeżeli osoba podsłuchiwana wyrazi na to zgodę. Brzmi to dość kontrowersyjnie, a jednak. Wyobraźmy sobie, że taka sytuacja też może mieć jakiś sens. Należy podkreślić, że zdarzyło się, iż sąd uznał nielegalne nagranie jako materiał dowodowy w sprawach karnych np. o mobbing. Materiał i sam czyn podlegają indywidualnej ocenie sądu. 

Rodzaje legalnych podsłuchów

Prawo przewiduje dwa rodzaje legalnych podsłuchów – procesowy i pozaprocesowy (podejmowany w ramach czynności operacyjno-rozpoznawczych). 

Celem podsłuchu procesowego jest wykrycie i uzyskanie dowodów dla toczącego się postępowania lub przeciwdziałanie popełnieniu nowego przestępstwa. Taka procedura podlega ścisłej kontroli. Podsłuch można zastosować na wniosek prokuratora i po wydaniu postanowienia przez sąd.

Prawo daje prokuratorowi uprawnienia do zarządzenia podsłuchu bez uprzedniego uzyskania zgody sądu. Dotyczy to tylko sytuacji niecierpiących zwłoki, kiedy z obawy o utratę ważnej informacji zachodzi potrzeba pilnego działania. Hamulcem bezpieczeństwa dla takiego przypadku jest późniejsza konieczność zatwierdzenia przez sąd decyzji prokuratora. W wypadku braku zaakceptowania podsłuchu materiał dowodowy nie będzie mógł zostać wykorzystany w postępowaniu. Podsłuch procesowy może być stosowany zarówno wobec osoby, której formalnie postawiono zarzuty, jak i w stosunku do osoby pokrzywdzonej oraz wobec każdej innej osoby, która może kontaktować się, czy też mieć związek, z potencjalnym sprawcą. 

Przeczytaj również:
Czy sąsiad może mnie nagrywać i robić mi zdjęcia? Kiedy zaczyna się stalking?

Podsłuch procesowy

Do podsłuchów legalnych należy podsłuch procesowy. Jego użycie może zaistnieć tylko w ściśle określonej kategorii spraw dotyczących przestępstw takich jak: zabójstwo, wymuszenie, rozbój, łapownictwo, handel ludźmi, szpiegostwo, uprowadzenie, okup, uprowadzenie statku czy w sprawie zorganizowanej grupy przestępczej. Newralgiczny punkt podsłuchu procesowego stanowi jego zakres, ponieważ dotyczy wielu zupełnie przypadkowych osób. 

Podsłuch pozaprocesowy

Podsłuch operacyjno-rozpoznawczy jest prowadzony poza formalnie toczącym się procesem. Stosuje go w szczególności Policja, UOP, Straż Graniczną, ABW, Agencja Wywiadu, Służba Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służba Wywiadu Wojskowego i CBA. Po reformie ustawy inwigilacyjnej eksperci zaczęli wyrażać swoje zaniepokojenie brakiem kontroli nad pozyskiwaniem informacji i faktem, że prawo pozwala na pobieranie danych nawet wtedy, gdy nie wiąże się to z żadnym toczącym się postępowaniem. 

Fundacja Panoptykon skierowała do sądów pytanie – czy obecna konstrukcja ustawy inwigilacyjnej pozwala na realną kontrolę nad służbami. Sąd Okręgowy w Gdańsku odpowiedział, że „Ustawa nie stwarza możliwości zweryfikowania, czy sięgnięcie po informacje było niezbędne, celowe i należycie uzasadnione (…), a więc nie daje podstawy do przeprowadzenia realnej – spełniającej standardy ochrony praw człowieka – kontroli”.