Prorodzinne elementy podatku dochodowego
„Becikowe”, „500+”, roczny urlop macierzyński, ulga na dziecko… to tylko niektóre z elementów prorodzinnej polityki państwa. Przez ostatnie 12 lat nastąpił gwałtowny zwrot polityki rodzinnej naszego państwa w kierunku polityki socjalnej. Mało kto z nas pamięta, że jeszcze 12 lat temu nie było ani „becikowego” (jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka w wysokości 1000 zł), ani programu „500+”. Urlop macierzyński trwał jedynie 5 miesięcy, a od podatku można było odliczyć jedynie kwotę 120 zł na dziecko.
Od kilkunastu lat polski system podatkowy w coraz szerszym zakresie realizuje postulaty prorodzinności. W samej ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych (ustawa o PIT) można wyróżnić następujące prorodzinne elementy:
- wspólne opodatkowanie małżonków (art. 6 oraz art. 6a ustawy o PIT),
- opodatkowanie osób samotnie wychowujących dzieci (art. 6 ust. 4 ustawy o PIT) oraz
- ulga podatkowa na dziecko odliczana od podatku (art. 27f ustawy o PIT).
Wspólne opodatkowanie małżonków zostało opisane w artykule – „Rozliczenie PIT z małżonkiem – kiedy się opłaca?”. Uldze podatkowej na dziecko poświęcony zostanie odrębny artykuł, a jak jest w przypadku opodatkowania osób samotnie wychowujących dzieci? Czym jest konstrukcja tzw. „ilorazu rodzinnego”? Nie ma ona zastosowania w Polsce, jednak warto się jej przyjrzeć. Postulat wprowadzenia „ilorazu rodzinnego” pojawiał się bowiem w programach przedwyborczych niektórych opcji politycznych, warto zatem wyjaśnić zasady działania tego mechanizmu.
Opodatkowanie osób samotnie wychowujących dziecko
W opodatkowaniu osób samotnie wychowujących dzieci zastosowanie ma mechanizm „income splitting” (art. 6 ust. 4 ustawy o PIT), analogicznie jak w przypadku wspólnego opodatkowania małżonków. W rozliczeniu dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci zamiast dochodów małżonka uwzględnia się dochody dziecka (których w większości wypadków po prostu nie będzie). Minimalną korzyścią ze wspólnego opodatkowania z dzieckiem będzie zatem kwota zmniejszająca podatek. Jeżeli natomiast dochody osoby samotnie wychowującej dziecko opodatkowane są stawką 32%, dodatkową korzyścią stanie się „ściągnięcie” dochodów osoby samotnie wychowującej dziecko do niższej stawki podatkowej.
PRZYKŁAD:
Dochód osoby samotnie wychowującej dwójkę dzieci:
Anna: 120.000 zł
W przypadku rozdzielnego opodatkowania:
Do dochodów Anny do wysokości 85.528 zł zastosowanie będzie miała stawka podatku 18%. Do dochodów Anny w wysokości 34.472 zł zastosowanie będzie miała stawka podatku 32%.
W przypadku łącznego opodatkowania:
Dochody Anny dzielone są na pół (nie ma znaczenia ilość posiadanych dzieci). Podatek obliczany jest od kwoty 60.000 zł. Do kwoty tej zastosowanie ma stawka 18%. Na koniec podatek zostanie pomnożony przez dwa.
Mankamentem konstrukcji opodatkowania osoby samotnie wychowującej dziecko jest brak uwzględnienia w rozliczeniu większej ilości dzieci. Polski podatek PIT przewiduje jedynie dwa progi podatkowe (18% i 32%). Mając to na uwadze, zastosowanie innego algorytmu nie miałoby większego znaczenia. Ponadto konstrukcja opodatkowania osoby samotnie wychowującej dziecko sprawdzi się raczej w przypadku osób lepiej zarabiających. Mając na uwadze fakt, że zdecydowana większość osób samotnie wychowujących jedno lub większą liczbę dzieci uzyskiwać będzie dochody mieszczące się w pierwszym przedziale podatkowym, konstrukcja ta nie ma większego znaczenia.
Iloraz rodzinny
Konstrukcję income splitting można również przenieść na płaszczyznę małżeństwa wraz z dziećmi (tzw. „iloraz rodzinny”). Opodatkowanie całej rodziny według ilorazu rodzinnego występuje m.in. w systemie podatkowym Francji.
W ramach opodatkowania ilorazem rodzinnym wspólny dochód małżonków (rodziny) należy podzielić przez jednostki konsumpcyjne (jednostki rodzinne). Dorosły stanowi jedną jednostką konsumpcyjną, pierwsze i drugie dziecko jest częścią ułamkową jednostki konsumpcyjnej (np. 1/2), natomiast każdemu kolejnemu dziecku przypisuje się jedną jednostkę konsumpcyjną. W zależności zatem od liczby posiadanych dzieci dochód dzielony jest np. przez 3 lub 4 i do otrzymanej w ten sposób kwoty zastosowanie znajduje właściwa stawka podatkowa, po czym podatek mnożony jest przez liczbę jednostek konsumpcyjnych.
Konstrukcja „ilorazu rodzinnego” ma wobec tego jedynie sens w przypadku wielostopniowej progresji podatkowej. Ustawa o PIT przewiduje na dobrą sprawę jednostopniową progresję, gdzie po przekroczeniu dochodu w wysokości 85.528 zł nadwyżka opodatkowana jest stawką 32%. Dodatkowo dochody większości polskich rodzin mieszczą się w pierwszym przedziale podatkowym. Ewentualne zastosowanie „ilorazu rodzinnego” w ustawie o PIT musiałoby się zatem wiązać z wprowadzeniem przynajmniej trzech nowych przedziałów podatkowych (w miejsce obecnie obowiązującego jednego przedziału – 85.528 zł) i czterech nowych stawek podatkowych (w miejsce obecnie obowiązujących stawek 18% i 32%).
Mając powyższe na uwadze, ewentualne wprowadzenie ilorazu rodzinnego do polskich przepisów podatkowych wiązałoby się ze skomplikowaniem systemu poboru podatku. Dlatego też do dnia dzisiejszego żadna opcja polityczna nie miała na tyle odwagi, by wprowadzić tę konstrukcję do ustawy o PIT.