Przesłanki ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym
Zgodnie z art. 31 § 1 kro wspólnością majątkową małżeńską są objęte przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich.
Jak podkreślił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 11 czerwca 2019 roku, w obowiązującym systemie prawa rodzinnego można przyjąć domniemanie faktyczne (art. 231 kpc), że przedmioty nabyte w trakcie trwania wspólności małżeńskiej przez jednego z małżonków zostały nabyte z majątku wspólnego – na rzecz małżeńskiej wspólności majątkowej.
Ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym, o którym stanowi art. 43 § 2 kro, jest dopuszczalne w razie łącznego wystąpienia dwóch przesłanek. Musi mieć miejsce przyczynienie się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu. Drugą przesłankę stanowi zaistnienie ważnych powodów. Takich, które uzasadniają ustalenie nierównych udziałów.
Przyczynianie się do powstania majątku wspólnego
Co należy rozumieć przez „przyczynianie się do powstania majątku wspólnego”? Jest to całokształt starań każdego z małżonków o założoną przez nich rodzinę. Będzie to zaspakajanie jej potrzeb (art. 27 kro). Nie jest to jednak tylko wysokość zarobków czy innych dochodów osiąganych przez każdego z nich. Znaczenie ma bowiem również i to, jaki użytek czynią oni z tych dochodów. Powinnni oni gospodarować nimi należycie i nie trwonić ich.
O stopniu przyczyniania się każdego z małżonków świadczą nie tylko osiągnięcia czysto ekonomiczne. Liczy się również nakład osobistej pracy przy wychowywaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. Dla oceny stopnia przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego nie mają przesądzającego znaczenia wyliczenia czysto matematyczne. Znaczenie ma bowiem, wynikająca z ocennego charakteru przesłanek z art. 43 § 2 kro, swoboda orzecznicza przy rozstrzyganiu wniosku o ustalenie nierównych udziałów.
Różny stopień przyczynienia się każdego z małżonków może uzasadniać ustalenie nierównych udziałów. Będzie tak wtedy, gdy różnica jest istota i wyraźna. Nie jest też obojętna proporcja, w jakiej rzeczywisty wkład małżonków w powstanie majątku pozostaje do wartości całego majątku.
Ważne powody uzasadniające ustalenie nierównych udziałów
Druga konieczną przesłanką dopuszczalności ustalenia nierównych udziałów jest wykazanie, że za takim rozstrzygnięciem przemawiają ważne powody. Ocenia się je przez wzgląd na zasady współżycia społecznego. Otrzymanie bowiem przez jednego z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do której powstania on się nie przyczynił, pozostawałoby w sprzeczności z tymi zasadami. Nie jest możliwe zdefiniowanie pojęcia „ważnych powodów”. O tym, w konkretnej sprawie, zdecyduje całokształt okoliczności. Ważnym powodem jest w szczególności naganne postępowanie małżonka, przeciwko któremu jest skierowane żądanie ustalenia nierównych udziałów. Polega ono na tym, że w sposób rażący lub uporczywy nie przyczyniał się on do powstania dorobku stosownie do sił i możliwości zarobkowych.
Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 11 czerwca 2019 r. I CSK 782/18