Rozdzielność majątkowa z mocy prawa – kiedy powstaje?

Na podstawie przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego można stwierdzić, że wspólność ustawowa jest podstawowym ustrojem małżeńskiej wspólności majątkowej, powstającym z mocy samego prawa „z chwilą zawarcia małżeństwa”. Istnieje ona przez cały czas trwania małżeństwa w razie braku odmiennej małżeńskiej umowy majątkowej, chyba że w jego toku nastąpiły zdarzenia przewidziane w przepisach. Kiedy rozdzielność majątkowa powstaje z mocy prawa?

Rozdzielność majątkowa z mocy prawa

Zgodnie z art. 53 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1359, dalej również jako „k.r.o.”) rozdzielność majątkowa powstaje z mocy prawa, w razie ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków.

Skutek w postaci powstania rozdzielności majątkowej następuje w dacie uprawomocnienia się orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu, całkowitym lub częściowym (w art. 52 § 1 mowa jest o ubezwłasnowolnieniu, a nie o jednej z jego postaci) zarówno pozbawienie małżonka zdolności do czynności prawnych, jak i jej ograniczenie powodują wskazany wyżej skutek.

Natomiast w przypadku upadłości – rozdzielność majątkowa powstaje z dniem wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Postanowienie takie jest wydawane, gdy sąd uwzględnia wniosek o ogłoszenie upadłości. Jest ono skuteczne i wykonalne z dniem wydania. Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, majątek wspólny wchodzi do masy upadłości. Jego podział jest natomiast niedopuszczalny. Jeżeli między małżonkami obowiązywał umowny ustrój rozdzielności majątkowej, ogłoszenie upadłości zmienia jego charakter. Jako ustrój przymusowy jest skuteczny względem osób trzecich bez żadnych ograniczeń.

Rozdzielność majątkowa z mocy prawa – ubezwłasnowolnienie

Zgodnie z art. 13 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1740, dalej również jako „k.c.”) osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem (ubezwłasnowolnienie całkowite).

Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawiany jest opiekun (art. 13 § 2 k.c.). Natomiast osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw (ubezwłasnowolnienie częściowe; art. 16 § 1 k.c.).

Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie może zawierać umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, jeżeli nie pociągają za sobą rażącego pokrzywdzenia osoby niezdolnej do czynności prawnych. Stanowi o tym art. 14 § 2 k.c. W przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego zgoda przedstawiciela ustawowego, w przypadku małżonka – kuratora, potrzebna jest do dokonania czynności prowadzących do zaciągnięcia zobowiązania lub rozporządzenia prawem (art. 17 k.c.).

Ogłoszenie upadłości jednego z małżonków

Zgodnie z art. 124 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1228) wspólność ustawowa ustaje z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości, a majątek wspólny wchodzi do masy upadłości. A zatem z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków ex lege ustaje wspólność majątkowa. Zarówno ustawowa, jak i umowna. Majątek wspólny małżonków istniejący w dniu upadłości wchodzi natomiast do masy upadłości i jest przeznaczony na zaspokojenie wierzytelności upadłościowych.

Oznacza to, że ogłoszenie upadłości dłużnika pozostającego w związku małżeńskim pociąga za sobą ten skutek, że majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości. Regulacja taka jest konsekwencją rozwiązań przyjętych w prawie materialnym, według których majątek wspólny małżonków ma służyć na zaspokojenie wierzycieli także wtedy, gdy dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków. Jeżeli zatem małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny.

Zgodnie z art. 126 ust. 1 Prawa upadłościowego ustanowienie rozdzielności majątkowej umową majątkową jest skuteczne w stosunku do masy upadłości tylko wtedy, gdy umowa zawarta została co najmniej 2 lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Na podstawie ust. 2 tego przepisu przepis powyższy stosuje się odpowiednio, gdy umową majątkową ograniczono wspólność majątkową.

Wejście w skład masy upadłości majątku wspólnego nie jest równoznaczne z pozbawieniem małżonka upadłego środków ochrony, w tym przede wszystkim żądania wyłączenia składników majątku wspólnego z masy upadłości (art. 70 i n. Prawa upadłościowego).

Przeczytaj również:
Ogłoszenie upadłości konsumenckiej – co to jest i co zrobić dalej?

Powrót do ustawowego ustroju majątkowego

Ustanie wspólności majątkowej na skutek ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków oraz na skutek ogłoszenia upadłości małżonka nie ma charakteru definitywnego. Zgodnie bowiem z art. 53 § 2 k.r.o. w razie uchylenia ubezwłasnowolnienia, a także umorzenia, ukończenia lub uchylenia postępowania upadłościowego, między małżonkami powstaje ustawowy ustrój majątkowy. Ustawowy ustrój majątkowy (ustawowa wspólność majątkowa) powstaje ex lege. Małżonkowie odzyskują możliwość umownego ukształtowania panującego między nimi ustroju majątkowego.