W obronie Twoich praw – Rzecznik Praw Obywatelskich

Rzecznik Praw Obywatelskich to jednoosobowy organ państwowy. Powołano go do życia ustawą w 1988 roku, natomiast pierwszego Rzecznika wybrano już w 1987 roku. Jakie pełni funkcje? Z jakimi problemami można się do niego zgłaszać?

Pierwszego Rzecznika Praw Obywatelskich w Polsce powołał Sejm uchwałą z dnia 19 listopada 1987. Została nim profesor Ewa Łętowska. Natomiast sam urząd RPO powstał później. 1 stycznia 1988 roku weszła w życie ustawa o Rzeczniku Praw Obywatelskich. To na podstawie jej przepisów, a później również na podstawie Konstytucji RP, uregulowano działalność tego organu.

Rzecznicy Praw Obywatelskich w Polsce

Po profesor Ewie Łętowskiej urząd RPO objął profesor Tadeusz Zieliński. Funkcję rzecznika pełnił od 13 lutego 1992 roku do 8 maja 1996 roku. Następnie Rzecznikami Praw Obywatelskich kolejno byli:

• profesor Adam Zieliński – od 8 maja 1996 roku do 30 czerwca 2000 roku,
• profesor Andrzej Zoll – od 30 czerwca 2000 roku do 15 lutego 2006 roku,
• dr Janusz Kochanowski – od 15 lutego 2006 roku do 10 kwietnia 2010 roku
• dr hab. Irena Lipowicz – od 21 lipca 2010 roku do 9 września 2015 roku.

Obecnie funkcję tę pełni dr Adam Bodnar. Natomiast jego zastępcami są:

• Stanisław Trociuk – od 1 stycznia 2002,
• Sylwia Spurek – od 22 września 2015,
• Hanna Machińska – od 26 września 2017.

Kto może zostać Rzecznikiem Praw Obywatelskich?

Zgodnie z ustawą o Rzeczniku Praw Obywatelskich (art. 2) Rzecznikiem może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą prawniczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną. Jednocześnie, zgodnie z art. 209 Konstytucji, RPO nie może zajmować innego stanowiska, za wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych. Nie może też należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Rzecznik Praw Obywatelskich jest w swojej działalności niezawisły i niezależny od innych organów państwowych. Odpowiada jedynie przed Sejmem.

Wybór Rzecznika Praw Obywatelskich

Kadencja Rzecznika Praw Obywatelskich trwa 5 lat i liczona jest od momentu złożenia ślubowania przed Sejmem. Zgodnie z ustawą funkcję Rzecznika można pełnić przed dwie kadencje. Jednakże od początku istnienia tej instytucji utarł się niepisany zwyczaj, że Rzecznik nie startuje na kolejną kadencję. Kadencja Rzecznika kończy się w momencie objęcia urzędu przez nowego Rzecznika.

Odwołanie Rzecznika Praw Obywatelskich

• zrzekł się wykonywania obowiązków,
• stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby, ułomności lub upadku sił stwierdzonych orzeczeniem lekarskim,
• złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu.

Sejm może odwołać Rzecznika przed upływem kadencji również w przypadku, gdy Rzecznik sprzeniewierzy się złożonemu ślubowaniu.

W pierwszym przypadku odwołanie może nastąpić na wniosek Marszałka Sejmu. Natomiast w pozostałych przypadkach – na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów, większością co najmniej 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Zadania Rzecznika Praw Obywatelskich – w czym pomoże nam Rzecznik?

Zgodnie z art. 208 ust. 1 Konstytucji Rzecznik stoi na straży wolności, praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. Rzecznik podejmuje czynności, jeżeli poweźmie wiadomość wskazującą na naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela, w tym zasady równego traktowania. Ponadto Rzecznik regularnie sprawdza sposób traktowania osób pozbawionych wolności.

Rzecznik Praw Obywatelskich podejmuje czynności na wniosek:

• obywateli lub ich organizacji,
• organów samorządów,
• Rzecznika Praw Dziecka
• Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców

lub z własnej inicjatywy.

W odpowiedzi na wniosek Rzecznik może:

• podjąć sprawę lub odmówić jej podjęcia,
• przekazać sprawę według właściwości,
• poinformować wnioskodawcę o przysługujących mu środkach działania,
• nie podjąć sprawy.

W każdym z tych przypadków Rzecznik informuje wnioskodawcę oraz osobę, której sprawa dotyczy, o swojej decyzji co do dalszego postępowania.

• tzw. wystąpienia problemowe (w tym wnioski o podjęcie inicjatywy prawodawczej),
• wnioski o stwierdzenie niezgodności aktów normatywnych z przepisami wyższego rzędu lub z Konstytucją do Trybunału Konstytucyjnego,
• skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, skargi kasacyjne i kasacje od prawomocnych orzeczeń sądów powszechnych do Sądu Najwyższego i Naczelnego Sadu Administracyjnego (NSA),
• pytania prawne do rozstrzygnięcia przez powiększone składy Sądu Najwyższego,
• wnioski o wykładnię przepisów do NSA,
• przystępować do postępowań sądowych i administracyjnych,
• może zgłosić swój udział w postępowaniu przez Trybunałem Konstytucyjnej w każdej sprawie, z wyjątkiem postępowań wszczynanych w trybie prewencyjnej kontroli ustawy,
• może wnieść skargę nadzwyczajną do Sądu Najwyższego.

Jak zgłosić swoją sprawę?

Przez formularz zgłoszeniowy: https://www.rpo.gov.pl/wniosek/index.php?jezyk=0&poz=1

Za pomocą adresu e-mail: biurorzecznika@brpo.gov.pl

Pisemnie: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, al. Solidarności 77, 00-090 Warszawa

Osobiście: w punktach przyjęć interesantów pracujących codziennie lub w trakcie dyżurów, w zależności od miasta. Wykaz adresów dostępny pod linkiem.