JUŻ OD DZIŚ: rusza spis powszechny

Już od dziś, tj. 1 kwietnia 2021 r., rusza spis powszechny mieszkań i ludności. Będzie on prowadzony do 30 czerwca 2021 r. Kto ma obowiązek udziału w spisie? Jakie przewidywane są konsekwencje za brak uczestnictwa w spisie?

Spis powszechny 2021 

Zgodnie z art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 9 sierpnia 2019 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2021 r. (Dz. U. poz. 1775 z późn. zm.) narodowy spis powszechny ludności i mieszkań to proces planowania, zbierania, łączenia, oceny, rozpowszechniania i analizy danych demograficznych, społecznych, ekonomicznych oraz o zasobach mieszkaniowych dla najniższych poziomów agregacji danych, w oznaczonym czasie, w odniesieniu do osób fizycznych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Spis powszechny będzie przeprowadzony od 1 kwietnia 2021 r. do 30 czerwca 2021 r. Spis był poprzedzony dwoma spisami próbnymi:

• pierwszy spis próbny odbył się w dniach od 1 do 31 października 2019 r., w dwóch województwach (po jednej gminie w każdym),
• drugi spis próbny odbył się w dniach od 1 do 30 kwietnia 2020 r. w 16. gminach (po jednej w każdym województwie).

Zaplanowany na 2021 r. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań będzie w pełni realizowany przy użyciu interaktywnego formularza spisowego dostępnego na stronie GUS. 

Spis powszechny 2021 – kto ma obowiązek uczestnictwa w spisie?

Obowiązkiem spisowym objęte są:

• osoby fizyczne stale zamieszkałe i czasowo przebywające w mieszkaniach, budynkach i innych zamieszkanych pomieszczeniach niebędących mieszkaniami na terenie Polski, osoby fizyczne niemające miejsca zamieszkania;
• mieszkania, budynki, obiekty zbiorowego zakwaterowania i inne zamieszkane pomieszczenia niebędące mieszkaniami.

Z pewnością nie wszyscy mają jednak możliwość dokonania samopisu. Powodem może być brak dostępu do urządzeń i internetu. Aby zapobiec sytuacji, w której zobowiązany do spisu mieszkaniec Polski nie ma możliwości dokonania samospisu, ustawa zobowiązuje pewne podmioty do udostępnienia odpowiedniego pomieszczenia i sprzętu do realizacji samospisu. Mowa o:

• urzędach statystycznych i pozostałych jednostkach statystyki publicznej,
• urzędach wojewódzkich,
• a także urzędach obsługujących wójtów, burmistrzów, prezydentów miast oraz gminne jednostki organizacyjne.

Co, gdy osoba objęta obowiązkiem spisowym nie będzie mogła wypełnić w żaden sposób formularza elektronicznego? W szczególnie uzasadnionych przypadkach rachmistrze spisowi będą kontaktowali się z tymi osobami telefonicznie lub osobiście. Dzięki temu będzie możliwe dopełnienie obowiązku spisowego.

Spis powszechny 2021 – metody przeprowadzenia spisu

Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań w 2021 r. będzie realizowany następującymi metodami:

• obowiązkowo – metodą samospisu internetowego (CAWI),
• uzupełniająco – metodą wywiadu telefonicznego (CATI) i metodą wywiadu bezpośredniego (CAPI).

Co istotne, po raz pierwszy w historii polskiej statystyki publicznej samospis internetowy będzie obowiązkowy. Oczywiście jeśli ktoś (np. ze względu na zaawansowany wiek, stan zdrowia czy niepełnosprawność) nie będzie się w stanie samospisać, pomogą mu w tym rachmistrze – bezpośrednio i telefonicznie.

Samospis internetowy (CAWI)

Samospis internetowy odbywa się (jak każdy spis powszechny) w wyznaczonym terminie. Respondenci na własnych komputerach lub urządzeniach mobilnych uzupełniają wymagane dane w interaktywnej aplikacji, dostępnej na stronie internetowej GUS. Każda osoba dokonująca samospisu jest uwierzytelniana w systemie teleinformatycznym. Aby uzyskać dostęp do danych, osoba spisująca się używa unikalnego hasła. Aplikacja na bieżąco sygnalizuje, czy respondent właściwie wypełnia rubryki.

Spis realizowany przez rachmistrza telefonicznie lub bezpośrednio

Respondenci, którzy nie będą mogli samodzielnie spisać się poprzez formularz internetowy, zostaną spisani jedną z dwóch innych metod: wywiadu telefonicznego wspieranego programem komputerowym (CATI) lub wywiadu bezpośredniego prowadzonego przez rachmistrza spisowego i rejestrowanego na elektronicznym urządzeniu przenośnym (CAPI).

Obie metody, wywiad telefoniczny i bezpośredni, polegają na zebraniu danych od osób fizycznych objętych spisem powszechnym. Wobec każdego respondenta jest dobierana i stosowana jedna, odpowiednia dla niego metoda.

Listę pytań w NSP 2021 można znaleźć tutaj.

Konsekwencje braku uczestnictwa w spisie 

Zgodnie z ustawą o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2021 r. – osoby fizyczne przekazujące dane w ramach spisu powszechnego są obowiązane do udzielania dokładnych, wyczerpujących i zgodnych z prawdą odpowiedzi.

Jakie sankcje są przewidziane za niewywiązywanie się z obowiązków dotyczących udziału w spisie powszechnym?

Sankcje przewidziano w ustawie z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 443 z późn. zm.). Zgodnie z art. 57 i 58 ustawy karze grzywny podlega ten, kto wbrew obowiązkowi odmawia wykonania obowiązku statystycznego albo udzielenia informacji w spisie powszechnym lub innym badaniu statystycznym oraz kto przekazuje dane statystyczne po upływie oznaczonego terminu.

Z kolei kto wbrew obowiązkowi przekazuje dane statystyczne niezgodne ze stanem faktycznym, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 (art. 56 ustawy). Za przypadek mniejszej wagi przepis przewiduje karę grzywny. Dane zebrane w spisie wykorzystywane będą do opracowań, zestawień i analiz statystycznych oraz do tworzenia i aktualizacji przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego operatu do badań statystycznych (art. 7). GUS będzie je przechowywał przez 100 lat.