Ubezpieczenie emerytalne jest jednym z ubezpieczeń społecznych, którego celem jest zapewnienie środków na emeryturę. Każdy, kto opłaca składkę ubezpieczenia emerytalnego, ma zagwarantowany dochód po zaprzestaniu pracy zawodowej w wyniku osiągnięcia wieku emerytalnego. Krótko mówiąc, ubezpieczenie emerytalne ma zapewnić środki utrzymania osobom niezdolnym do pracy ze względu na wiek.
Ubezpieczenie emerytalne opiera się na umowie pokoleniowej. Oznacza to, że obecnie wypłacane emerytury finansowane są ze składek osób pracujących, odprowadzających składki na ubezpieczenie emerytalne.
Ubezpieczeniu emerytalnemu można podlegać obowiązkowo lub dobrowolnie.
Na podstawie ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu podlegają:
Zgodnie z art. 7 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych osoby, które nie podlegają ubezpieczeniu emerytalnemu obowiązkowo, mogą dobrowolnie opłacać na nie składki. Muszą jednak spełniać jeden z następujących warunków:
Aby dobrowolnie zgłosić się do ubezpieczenia emerytalnego, należy złożyć odpowiedni wniosek do ZUS. Osoby, które dobrowolnie decydują się na ubezpieczenie emerytalne, są nim objęte od dnia, które same wskażą we wniosku. Nie może być to jednak data wcześniejsza niż data złożenia wniosku.
Dobrowolne ubezpieczenie emerytalne ustaje natomiast z dniem:
Co ważne, jeżeli okres dobrowolnego ubezpieczenia emerytalnego przekroczy 10 lat, przestaje obowiązywać gwarancja wypłaty minimalnego świadczenia. Wówczas ubezpieczony otrzyma świadczenie w wysokości wynikającej ze stanu środków na jego koncie w ZUS.
Wysokość składki na ubezpieczenie emerytalne zależy od przychodu – wynosi 19,52 % otrzymywanego comiesięcznie wynagrodzenia. Zatem im wyższe wynagrodzenie, tym wyższa kwota składki. W przypadku osób zatrudnionych składkę opłacają po połowie pracodawca i pracownik. Środki ze składek przeznaczane są na wypłatę świadczeń obecnym emerytom.
Obecny system emerytalny składa się z trzech filarów. Dwa z nich – pierwszy i drugi – są obowiązkowe. Trzeci jest natomiast dobrowolny. Ubezpieczony sam bowiem decyduje, w jaki sposób chce zagospodarować część swojej składki.
Pierwszy filar ma charakter repartycyjny. Na indywidualne konto ubezpieczonego w ZUS trafia 12,22% z 19,52% składki. Emerytura z tego filaru zależy przede wszystkim od wysokości wpłacanych składek i długości średniego dalszego trwania życia ubezpieczonego. Środki te nie podlegają dziedziczeniu i nie ma możliwości wcześniejszej ich wypłaty.
Przeznaczenie pozostałej części składki, czyli 7,3% w II filarze, zależy od decyzji ubezpieczonego. Co najmniej 4,28% jest obowiązkowo przekazywane na subkonto w ZUS bądź subkonto i OFE (oszczędnościowy fundusz emerytalny) – zależy to jednak od decyzji ubezpieczonego. W przypadku OFE wysokość zgromadzonej kwoty zależy od wysokości składek i efektywności inwestowania środków. Środki z II filaru polegają dziedziczeniu, ale – podobnie jak środków z I filaru – nie można ich wypłacić wcześniej.
Dobrowolność dotyczy pozostałych 2,92%. Mogą one również trafić na subkonto (II filar), a mogą zasilić III, całkowicie dobrowolny, filar o charakterze kapitałowym. III filar realizowany jest poprzez PPE (pracownicze programy emerytalne), IKE (indywidualne konta emerytalne) i IKZE (indywidualne konta zabezpieczenia emerytalnego). Wysokość zgromadzonej kwoty zależy od wybranego programu, efektywności inwestowania oraz wysokości składek. Środki z III filaru podlegają dziedziczeniu. Można też wcześniej dokonać ich wypłaty.
Pracowniczy program emerytalny stanowi dobrowolną formę oszczędności emerytalnych. W ramach jego prowadzenia pracodawca odprowadza składki podstawowe za swoich pracowników w wysokości nieprzekraczającej 7% wynagrodzenia uczestnika programu. Składka ta jest zwolniona z obciążenia składkami na ubezpieczenia społeczne. Program może dopuszczać jednak również odprowadzanie dodatkowych składek przez samych pracowników. Środki mogą zostać wypłacone uczestnikowi programu na jego wniosek po ukończeniu 60 r.ż., po przedstawieniu decyzji o przyznaniu emerytury – po ukończeniu 55 r.ż. lub bez wniosku – po ukończeniu 70 r.ż. Po śmierci uczestnika programu zgromadzone oszczędności wypłaca się natomiast na wniosek osoby uprawnionej. Środkami w ramach pracowniczego programu emerytalnego zarządza wybrana instytucja finansowa.
IKE, czyli indywidualne konto emerytalne, to dobrowolna forma ubezpieczenia społecznego. Stanowi tzw. III filar systemu emerytalnego. IKE umożliwia gromadzenie środków na dodatkową emeryturę – w ramach oszczędzania środki można m.in. lokować na lokacie bankowej, a nawet samodzielnie inwestować na giełdzie. Rachunki IKE oferują nie tylko popularne towarzystwa ubezpieczeniowe, ale również banki oraz domy maklerskie. Do 2008 roku wysokość wpłat na IKE była ograniczona do 1,5-krotności średniego miesięcznego wynagrodzenia brutto rocznie. Obecnie limit ten natomiast wynosi 3-krotność przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce krajowej na dany rok, określonego w ustawie budżetowej.
Ustawa z dnia 25 marca 2011 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeń społecznych wprowadziła zmiany umożliwiające założenie obok IKE dodatkowego indywidualnego konta zabezpieczenia emerytalnego (IKZE). Co odróżnia te formy? Wpłaty na IKE nie podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. W IKZE zastosowano natomiast preferencję podatkową. Polega ona na odliczaniu od podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych wpłat na to konto. Prawo do wpłat na IKZE przysługuje każdemu, kto ukończył 16 lat. Małoletni może jednak dokonać wpłaty tylko w roku kalendarzowym, w którym uzyskuje dochody z pracy wykonywanej na podstawie umowy o pracę i w wysokości nieprzekraczającej tych dochodów. Oszczędności na IKZE może gromadzić tylko jedna osoba i można je założyć bez względu na to, czy posiada się już funkcjonujące IKE oraz czy jest się uczestnikiem pracowniczego programu emerytalnego.
Przeczytaj również:
Ubezpieczenie na życie